اهمیت آزمایشگاه میکروب شناسی در کنترل عفونت های بیمارستانی

تهیه و تنظیم: دکتر محمد قهری

عفونت بیمارستانی^[۱]، عفونت کسب‌شده در بیمارستان توسط فرد بیماری است که به‌علت بیماری دیگری در بیمارستان پذیرش‌ شده است. این عفونت‌ها شامل عفونت‌های کسب‌شده در بیمارستان هستند، اما پس از ترخیص از بیمارستان ظاهر می‌شوند و عفونت‌های شغلی در میان کارکنان بیمارستان نیز جزو این عفونت‌ها می‌باشند؛ به‌عبارت‌دیگر عفونت های بیمارستانی، عفونت‌های کسب‌شده در بیمارستان یا یکی از واحدهای بهداشت و درمان است که اولین بار ۴۸ ساعت پس از پذیرش بیمارستانی یا طی ۳۰ روز پس از ترخیص از محل بستری ظاهر می‌شوند. حدود یک‌سوم موارد عفونت بیمارستانی مربوط به عفونت ادراری و بقیه موارد به‌طور عمده مربوط به عفونت‌های تنفسی، خونی و محل جراحی است.

نظارت ناکافی به‌ویژه در بخش‌های جراحی، اتاق عمل و مراقبت ویژه، عدم آگاهی پرسنل از راه‌های پیشگیری و انتقال عفونت، عدم رعایت بهداشت فردی و گروهی، استفاده از لوازم و وسایل آلوده، عدم استریل مناسب لوازم و ابزار و مصرف بیش از اندازه آنتی‌بیوتیک‌ها از جمله دلایل اصلی بروز عفونت های بیمارستانی است.

جایگاه آزمایشگاه میکروب شناسی^[۲] در کنترل عفونت های بیمارستانی

آزمایشگاه میکروب شناسی نقش کلیدی در کنترل عفونت‌های مرتبط با بیمارستان دارد. آزمایشگاه میکروب شناسی بالینی یکی از اجزای ضروری برنامه کنترل کیفیت مؤثر است و  باید در همه جوانب برنامه کنترل عفونت درگیر باشد، مخصوصاً نقش آن در سیستم نظارت بر عفونت بیمارستان و کمک به برنامه کنترل عفونت در استفاده مؤثر و کارآمد از سرویس‌های آزمایشگاهی جهت هدف‌های اپیدمیولوژیک مهم است. آزمایشگاه میکروب شناسی بالینی نقش محوری در ارائه نحوه مراقبت از بیمار از میکروارگانیسم‌های متنوع دارای اهمیت بالینی بازی می‌کند. میکروب شناس معمولاً مأمور کنترل عفونت است.

از جمله وظایف گروه میکروب شناسی در برنامه کنترل عفونت می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱- توانایی آزمایشگاه میکروب شناسی در شناسایی باکتری‌های شایع در سطح گونه

۲- ارائه مشاوره برای درمان ضدمیکروبی

۳- ارائه مشاوره برای نحوه جمع‌آوری و انتقال نمونه

۴- ارائه اطلاعات درباره حساسیت عوامل بیماری‌زای شایع به داروهای ضدمیکروبی بر اساس خلاصه‌های دوره‌ای داده‌های آزمایشگاهی و داده‌های مصرف آنتی‌بیوتیک. میکروب شناس می‌تواند پزشکان را درباره مقاومت به آنتی‌بیوتیک مطلع کرده و آن‌ها را متقاعد کند که از رهنمودهای نحوه استفاده از آنتی‌بیوتیک پیروی کنند.

۵- گزارش دوره‌ای داده‌های عفونت بیمارستانی و الگوی مقاومت ضد میکروبی و الگوی دوره‌ای چنین داده‌هایی، از خدمات مهمی است که توسط گروه میکروب شناسی ارائه می‌شود. فراوانی این گزارش‌ها باید توسط ICC تعیین شود.

۶- شناسایی منابع و نحوه انتقال عفونت: کشت ناقلین محیطی جهت شناسایی منبع ارگانیسمی مسبب عفونت (شیوع ارگانیسم). انتخاب مکان کشت بستگی به اپیدمیولوژی^[۳] شناسایی شده و ویژگی‌های بقای ارگانیسم دارد.

۷- تعیین نوع اپیدمیولوژی ایزوله‌ها از روی بیماران، ناقلان و محیط

۸- تست میکروب شناسی کارکنان بیمارستان یا محیط: تست ناقلین بالقوه ارگانیسم‌های با اپیدمیولوژی قابل‌توجه به‌عنوان بخشی از برنامه کنترل عفونت بشمار می‌رود. آزمایشگاه میکروب شناسی گاهی ممکن است نیاز به کشت عفونت‌های بیمارستانی بالقوه با منابع محیطی و پرسنلی داشته باشد. زمانی که منبع و نحوه انتقال نیاز به شناسایی دارد معمولاً محدود به وضعیت شیوع است. نمونه‌گیری ازنظر میکروب شناسی و آزمایش روتین توصیه نمی‌شود.

۹- ارائه پشتیبانی جهت استریلیزاسیون و ضدعفونی در مرکز، شامل پایش بیولوژیکی استریلیزاسیون

۱۰- ارائه امکانات جهت آزمایش میکروب شناسی مواد بیمارستانی در صورت ضرورت: این مورد ممکن است شامل نمونه‌برداری از غذای نوزاد، پایش فراورده‌های خونی و مایعات دیالیز، نمونه‌برداری و کنترل کیفی از تجهیزات ضدعفونی باشد.

ارائه آموزش برای کارکنان درگیر در کنترل عفونت

این عمل بخش مهمی از برنامه کنترل عفونت بشمار می‌رود. هر بیمارستانی باید برنامه آموزشی برای کارمندان خود تدوین کند. هدف برنامه تربیت، درک کامل ماهیت عفونت بیمارستانی و راه‌های درمان و پیشگیری آن توسط همه کارکنان بیمارستان است.

۱۱- کارکنان مختلف بیمارستان وظایف مختلف دارند لذا سطح آموزش آن‌ها نیز باید متفاوت باشد. برنامه آموزش کارکنان نیاز به اصلاح جهت تناسب با مقتضیات کاری هر کارمند دارد و باید بر این اساس تنظیم شود.

برنامه تربیت کارکنان باید شامل موارد زیر باشد:

1. مفاهیم اساسی عفونت
2. خطرات مرتبط با وظایف کاری خاص آن‌ها
3. پذیرش مسئولیت شخصی و وظیفه در کنترل عفونت بیمارستان
4. روش‌های پیشگیری از انتقال عفونت در بیمارستان
5. روش کار ایمن

 ارتباط بین پزشک و آزمایشگاه میکروب شناسی

ارتباط مؤثر یکی از ویژگی‌های بسیار مهم آزمایشگاه میکروب شناسی می‌باشد. برای کارآمد بودن، فرصت‌های گفتگو باید بین ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی و کارکنان آزمایشگاه به سهولت قابل‌دسترس باشد. اگر این فرصت بلادرنگ پیش نیاید آمادگی باید جهت تعامل دوطرفه کافی باشد چرا که اطلاعات ارائه‌شده تقریباً همیشه کیفی و تفسیری است.

واژه‌نامه: