روز جهانی کلیه: کلیه‌های سالم برای همه‌ی افراد

در حال حاضر حدود ۸۵۰ میلیون نفر در سراسر جهان به بیماری‌های کلیوی مبتلا هستند و بر اساس پیش‌بینی‌های صورت گرفته بیماری‌های مزمن کلیوی(^[۱]CKD) تا سال ۲۰۴۰ پنجمین علت مرگ و میر در جهان خواهند بود.

کلیه‌ها اندام‌هایی حیاتی در بدن هستند که وظیفه‌ی فیلتر کردن خون و دفع سموم بدن را بر عهده دارند. چنانچه در اثر عواملی مانند ابتلا به بیماری دیابت و فشار خون و یا در پیش گرفتن یک سبک زندگی نامناسب، این اندام‌های حیاتی توانایی کافی برای دفع سموم و ضایعات بدن را از دست بدهند، عوارضی جدی گریبان‌گیر فرد خواهد بود و زندگی او را با اختلالاتی جدی مواجه خواهد ساخت.

به دلیل اهمیت بالای سلامت کلیه‌ها، ۹ ام مارس ۲۰۰۶ برای اولین بار به عنوان روز جهانی کلیه نام‌گذاری شد. این روز هرساله در دومین پنج شنبه‌ی ماه مارس برگزار می‌شود و از مهم‌ترین اهداف برگزاری آن می‌توان افزایش آگاهی مردم نسبت به اهمیت کلیه‌ها و شناخت راه‌های جلوگیری از ابتلا به بیماری‌های کلیوی را نام برد.

یکی از رسالت‌های ما در شرکت پل‌ایده‌آل پارس، ارتقای سطح سلامت جامعه است. از این رور به مناسبت روز جهانی کلیه که امسال مصادف با ۲۲ اسفند ماه است، مقاله‌ای ترتیب دیده‌ایم تا در آن به بررسی مهمترین بیماری‌های کلیوی بپردازیم.

برای آشنایی بیشتر با این دسته از بیماری‌های کشنده اما قابل پیشگیری در ادامه با ما همراه باشید.

کلیه‌ها تصفیه‌خانه‌ی بدن هستند

کلیه‌ی سالم برای داشتن بدنی سالم ضروری است. این اندام‌های حیاتی مسئولیت فیلتر کردن مواد زائد، آب اضافی و سایر ناخالصی‌های موجود در خون را برعهده دارند که در مثانه ذخیره شده و سپس از طریق ادارار از بدن دفع می‌شوند. کلیه‌ها همچنین:

• سبب تنظیم PH، نمک و پتاسیم بدن می‌شوند.
• با تولید هورمون‌هایی در بدن به تنظیم فشار خون کمک می‌کنند.
• به وسیله‌ی تولید نوعی ویتامین D، سبب جذب کلسیم در بدن می‌شوند.

بیماری کلیوی چه زمانی بروز می‌کند؟

کلیه‌ها وظیفه‌ی خارج کردن سموم از بدن را بر عهده دارند. در برخی مواقع عواملی مانند ابتلا به بیماری دیابت، فشار خون بالا و یا عوامل ژنتیکی، عملکرد این اندام‌ها را با مشکل مواجه کرده و سبب بروز بیماری‌های کلیوی می‌شود. بیماری‌های کلیوی عوارضی همچون ضعف استخوان‌ها، سوء تغذیه و آسیب به اعصاب بدن را به دنبال دارند و درصورت عدم تشخیص و درمان به موقع، ممکن است شخص کلیه‌های خود را از دست بدهد.

انواع بیماری‌های کلیوی کدامند؟

همانطور که گفته شد بیماری‌های کلیوی به دسته‌ای از بیماری‌ها اطلاق می‌شوند که عملکرد کلیه‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهند. این بیماری‌ها انواع مختلفی دارند که در ادامه به بررسی برخی از انواع شایع آن‌ خواهیم پرداخت.

۱- بیماری مزمن کلیوی:

 بیماری مزمن کلیوی (CKD) که به آن نارسایی مزمن کلیه نیز گفته می‌شود، شایع‌ترین نوع بیماری‌های کلیوی به شمار می‌روند که باعث می‌شوند عملکرد کلیه‌ها در بدن به صورت تدریجی تحلیل رود. نارسایی کلیه در مراحل اولیه، علائم واضحی نشان نداده و به همین دلیل ممکن است بیمار تا زمانی که کلیه به طور کامل از کار نیفتد نسبت به بیماری خود آگاه نباشد. این بیماری به تدریج پیشرفت کرده و در مراحل پیشرفته‌، سبب انباشته شدن سطوح بالایی از مایعات و مواد زائد در بدن می‌شود که پیامدهای جبران‌ناپذیری را به همراه خواهد داشت. در این شرایط چنانچه دیالیز و یا پیوند کلیه انجام نشود، نارسایی کلیه منجر به مرگ بیمار خواهد شد.

برای کمک به تشخیص بیماری مزمن کلیوی، بنیاد ملی کلیه (NKF) پنج مرحله برای این بیماری مشخص کرده است. تشخیص هر یک از این مراحل به پزشک کمک می‌کند تا اقدامات مراقبتی بهتری را برای بیمار انجام دهد.

برای درک بهتر و آشنایی با چگونگی تعیین هریک از این مراحل ابتدا لازم است با نحوه‌ی سنجش عملکرد کلیه آشنا شوید. عملکرد صحیح کلیه با میزان فیلتراسیون گلومرولی(^[۲]GFR) مشخص می‌شود. میزان فیلتراسیون گلومرولی معیاری است که مشخص می‌کند چه مقدار خون در هر دقیقه از کلیه‌ها عبور می‌کند. برای سنجش این معیار یک آزمایش خون از فرد گرفته می‌شود و میزان کراتین موجود در خون بررسی می‌شود. چنانچه کلیه‌های فرد به درستی عمل نکنند سطح کراتین خون بالا خواهد بود. نتایح این آزمایش در پنج مرحله خلاصه می‌شود که میزان وخامت بیماری مزمن کلیوی را نشان می‌دهد. این مراحل در جدول ۱ ذکر شده‌اند.

۲- سنگ کلیه^[۳]

سنگ کلیه یکی از مشکلات شایع کلیوی است و زمانی رخ می‌دهد که مواد معدنی موجود در خون متبلور شده و تشکیل توده‌های جامد سنگ مانندی را در کلیه می‌دهند. سنگ کلیه معمولاً از طریق ادرار از بدن خارج می‌شود که می‌تواند بسیار دردناک باشد.

انواع سنگ کلیه

• سنگ‌های کلسیم: اغلب سنگ‌های کلیه از جنس کلسیم هستند. این نوع سنگ کلیه عموماً در اثر مصرف زیاد اگزالات ایجاد می‌شود. اگزالات یک نوع ترکب آلی است که به صورت طبیعی در برخی میوه‌ها، سبزیجات و مغزها (مانند بادام زمینی، ریواس، اسفناج، چغندر و شکلات) وجود دارد.

• سنگ‌های استروویت: سنگ‌های استروویت در اثر عفونت‌های ادراری تشکیل می‌شوند. این سنگ‌ها می‌توانند به سرعت در کلیه رشد کرده و بزرگ شوند.

• سنگ‌های اسیداوریک: این سنگ‌ها در اثر کمبود مصرف مایعات در کلیه‌ها ایجاد می‌شوند. همچنین ریسک ابتلا به این نوع سنگ کلیه در افرادی که رژیم پروتئین را دنبال می‌کنند و یا از بیماری نقرس رنج می‌برند افزایش خواهد یافت.

• سنگ‌های سیستین: این نوع سنگ کلیه به ندرت در کلیه‌ها ایجاد می‌شود و اغلب در افرادی شایع است که داراری اختلالات ژنتیکی هستند.

بیماری سنگ کلیه ممکن است تا زمانی که سنگ‌ها وارد مجاری ادرار نشده‌اند فاقد علائم باشد. اما پس از ورود سنگ به مجرای ادرار علائم زیر بروز پیدا می‌کنند:

• درد شدید در پهلو، پشت و زیر دنده‌ها
• درد در قسمت تحتانی شکم و کشاله ران
• درد هنگام ادرار
• ادرار صورتی، قرمز یا قهوه‌ای رنگ
• تهوع و استفراغ
• تکرر ادرار
• ادرار بیشتر از حد معمول
• تب و لرز (در صورت وجود عفونت)

۳- گلومرولونفریت^[۴]

در کلیه‌ها رگ‌های کوچک خونی به نام گلرومرول وجود دارد که عمل فیلتر خون را انجام می‌دهند. این رگ‌ها ممکن است در اثر خودایمنی کلیه و یا ابتلا به عفونت‌های ویروسی و یا باکتریایی و مصرف برخی داروها ملتهب شوند و منجر به بروز بیماری گلومرولونفریت شوند. این بیماری کلیوی ممکن است درهر سنی رخ دهد اما بیشتر در کودکان بروز می‌کند. از شایع‌ترین علائم بروز این بیماری می‌توان به وجود خون و یا پروتئین در ادرار اشاره نمود.

۴- کلیه پلی کیستیک^[۵]

کلیه پلی کیستیک یکی از انواع بیماری‌های کلیوی نادر است که به دلایل ژنتیکی رخ می‌دهد.

بیماری کلیه پلی کیستیک ممکن است در سنین مختلفی بروز کند و به همین دلیل به ۲ نوع تقسیم می‌شود:

۱- اتوزمال غالب: زمانی که بیماری کلیه پلی کیستیک در سنین بزرگسالی بروز کند به آن اتوزمال غالب گفته می‌شود.

۲- اتوزمال مغلوب: نوع دیگری از پلی‌کیستیک کلیه اتوزمال مغلوب است که در نوزادان رخ می‌دهد و در همان ماه‌های اولیه سبب مرگ نوزاد می‌گردد.

از علائم ابتلا به این بیماری می‌توان موارد زیر را در نظر گرفت:

• توده‌های شکمی
• درد پهلو
• تهوع
• خستگی
• عفونت‌های ادراری مکرر

چه عواملی خطر ابتلا به بیماری کلیوی را افزایش می‌دهند؟

چنانچه فردی به دیابت مبتلا باشد، احتمال بروز بیماری‌های کلیوی در او افزایش می‌یابد. دیابت را می‌توان عامل اصلی ابتلا به بیماری‌های کلیوی محسوب کرد.

علاوه بر دیابت عواملی مانند فشار خون بالا، افزایش سن و عوامل ژنتیکی و وراثتی نیز در افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های کلیوی موثر هستند.

چگونه ‌می‌توان بیماری‌های کلیوی را درمان نمود؟

برای درمان بیماری‌های کلیوی ابتدا بر روی دلایل بروز بیماری (مانند ابتلا به دیابت و یا فشار خون) تمرکز می‌شود و پزشکان معمولاً تلاش می‌کنند تا این عوامل را کنترل کرده و به این وسیله از پیشرفته شدن بیماری‌های کلیوی جلوگیری نمایند.

چنانچه بیماری کلیوی پیشرفت کند و باعث از کار افتادگی کلیه شود، بیمار نیاز به دیالیز خواهد داشت. دیالیز یک روش مصنوعی برای تصفیه‌ی خون است و اغلب مبتلایان به بیماری‌های کلیوی در مراحل پیشرفته‌ی بیماری خود باید به صورت دائم دیالیز شوند تا زمانی که تحت عمل پیوند کلیه قرار گیرند.

دیالیز بیماران کلیوی به ۲ روش همودیالیز^[۶] و دیالیز صفاقی^[۷] صورت می‌گیرد.

همودیالیز: در روش همودیالیز تصفیه‌ی خون در خارج از بدن صورت می‌گیرد و خون پاکیزه به بدن بیمار باز می‌گردد.

در این روش از یک دستگاه دیالیز و یک کلیه‌ی مصنوعی برای فیلتر کردن خون استفاده می‌شود. بدین ترتیب خون توسط کلیه‌ی مصنوعی تصفیه شده و با استفاده از دستگاه دیالیز به بدن بیمار باز می‌گردد. برای وارد شدن خون به کلیه‌ی مصنوعی، پزشک از طریق جراحی یک راه عروقی باز می‌کند که معمولاً در بازو یا پا ایجاد می‌شود.

زمان مورد نیاز برای انجام همودیالیز به عواملی مانند میزان عملکرد کلیه، مقدار مواد زائد موجود در بدن و نوع کلیه‌ی مصنوعی بستگی دارد. این نوع دیالیز معمولاً حدود ۴ ساعت طول می‌کشد و لازم است تا ۳ بار در هفته انجام شود. از شایع‌ترین عوارض جانبی روش همودیالیز می‌توان به کاهش فشار خون، خارش و گرفتگی عضلات اشاره کرد.

دیالیز صفاقی: دیالیز صفاقی یکی دیگر از روش‌های دیالیز بیماران کلیوی است. در این روش خون به کمک پرده‌ای به نام صفاق که در شکم وجود دارد تصفیه می‌شود. پزشک جراح یک لوله پلاستیکی به نام کاتتر را در شکم بیمار قرار می‌دهد. در طول درمان، ناحیه‌ای از شکم به نام حفره صفاقی به آرامی از طریق سوند از مایع دیالیز پر می‌شود. مایع دیالیز مواد زائد و سموم موجود در خون را جذب می‌کند و سپس از شکم بیرون کشیده می‌شود. دیالیز صفاقی انواع مختلفی دارد اما ۲ روش آن که در ادامه ذکر شده‌اند از سایر روش‌ها رایج‌تر هستند:

• دیالیز صفاقی سرپایی دائم (^[۸]CAPD): این نوع از دیالیز صفاقی بدون دستگاه و توسط خود بیمار انجام می‌شود. در این نوع دیالیز بیمار حدود ۴ الی ۵ مرتبه در روز کیسه‌ی حاوی مایع دیالیز را از طریق سوند به داخل صفاق خود وارد کرده و پس از ۴ یا ۵ ساعت تخلیه می‌کند.
• دیالیز صفاقی خودکار (^[۹]APD): این نوع از دیالیز صفاقی به کمک یک دستگاه و در خانه انجام می‌شود. تعداد دفعات انجام این نوع دیالیز مانند دیالیز صفاقی سرپایی دائم است و معمولاً زمانی انجام می‌شود که بیمار خواب است.

عفونت در حفره شکمی شایع‌ترین عارضه‌ی جانبی دیالیز صفاقی است. افزایش وزن و فتق نیز ممکن است در اثر دیالیز صفاقی در بیمار رخ دهد.

چگونه از بروز بیماری‌های کلیوی جلوگیری کنیم؟

همانطور که پیش‌تر نیز توضیح داده شد، عوامل مختلفی در بروز بیماری‌های کلیوی موثر هستند. در این بین عواملی همچون وراثت و افزایش سن از جمله عوامل اجتناب‌ناپذیر در بروز این بیماری‌ها به شمار می‌روند. با این وجود همواره می‌توان اقداماتی را برای پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های کلیوی در نظر گرفت که در ادامه به بیان آن‌‌ها پرداخته‌ایم.

۱- مراقب مصرف داروهای بدون نسخه باشید

مصرف دوزهای بالایی از داروهایی مانند آسپرین و ایبوپروفن می‌تواند به کلیه آسیب برساند. به همین دلیل برای مصرف این داروها حتماً باید با پزشک مشورت کرد.

۲- انجام آزمایش را فراموش نکنید

بیماری‌های کلیوی عموماً تا زمانی که پیشرفت نکنند علائمی ندارند. یک آزمایش خون ساده می‌تواند به پزشک معالج کمک کند تا درصورت ابتلا به بیماری‌های کلیوی، تشخیص به موقع صورت گیرد و درمان آن نیز راحت‌تر انجام شود.

همچنین توصیه می‌شود بیمارانی که به فشار خون و دیابت مبتلا هستند سالی یک مرتبه آزمایش خون انجام دهند.

۳- رژیم غذایی و سبک زندگی نادرست را ترک کنید

مصرف غذاهای سالم به اندازه‌ی مصرف داروها در جلوگیری از بروز بیماری‌های کلیوی اهمیت دارد و انتخاب یک شیوه‌ی زندگی درست و مناسب می‌تواند تا حد زیادی از بروز بسیاری از بیماری‌های کلیوی پیشگیری ‌کند.

برای پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های کلیوی یک سبک زندگی صحیح را انتخاب کرده و موارد زیر را رعایت نمایید:

چنانچه به دیابت مبتلا هستید، حتماً آن را کنترل کنید (از طریق مصرف داروها، تزرق انسولین و یا حذف قندهای مضر از رژیم غذایی).

• از مصرف غذاهای پرکلسترول بپرهیزید.
• نمک را از برنامه‌ی غذایی خود حذف کنید.
• رزیم غذایی سالمی را در پیش گیرید (میوه‌های تازه، سبزیجات، غلات سبوس‌دار و لبنیات کم چرب مصرف کنید).
• از مصرف الکل و استعمال دخانیات خودداری کنید.
• با فعالیت بدنی مداوم، از اضافه وزن دوری کنید و از بدن خود محافظت کنید.

نکته‌ی حائز اهمیت دیگر توجه به مصرف کلسیم است. مصرف مکمل‌های حاوی کلسیم نیز در بروز سنگ کلیه موثر هستند بنابراین پیش از مصرف این داروها حتماً با پزشک مشورت کنید.

سوالات متداول در رابطه با بیماری‌های کلیوی

۱- بیماری‌های کلیوی تاچه حد شایع هستند؟

بیماری‌های کلیوی بسیار شایع‌تر از آنچه هستند که تصور می‌شوند. مطابق با آمارهای ارائه شده در آمریکا امروزه از هر هفت نفر یک نفر به بیماری کلیوی مبتلا است.

۲- عوامل خطر ابتلا به بیماری‌های کلیوی کدامند؟

ابتلا به فشار خون بالا، دیابت، سابقه‌ی خانوادگی نارسایی کلیه و افزایش سن از عوامل مهم ابتلا به بیماری کلیوی هستند.

۳- آیا به محض ابتلا به بیماری کلیوی، علائم آن بروز پیدا می‌کند؟

متاسفانه، اغلب افرادی که به بیماری‌های کلیوی مبتلا هستند، از آن بی‌خبراند. زیرا این بیماری در مراحل اولیه هیچ علائمی نداشته و علائم آن در مراحل پیشرفته‌تر ظاهر می‌شود.

بهترین راه برای تشخیص بیماری کلیوی، مراجعه به پزشک و انجام آزمایش‌های خون و ادرار است.

۴- آیا هزینه‌های تشخیص بیماری‌های کلیوی بالا است؟

با انجام ۲ آزمایش ساده و ارزان می‌توان عملکرد صحیح کلیه‌ها را تشخیص داد. به این منظور ۲ آزمایش زیر انجام می‌شود:

• آزمایش ادرار: برای بررسی پروتئین در ادرار
• انجام آزمایش خون: برای تخمین نرخ فیلتراسیون گلومرولی(GFR)

۵- آیا می‌توان از بروز بیماری‌های کلیوی پیشگیری کرد؟

شما به‌راحتی می‌توانید از کلیه‌های خود محافظت کنید.

غذای سالم مصرف کنید، به‌طور منظم ورزش کنید، فشار خون و قند خون را کنترل کنید، از اضافه وزن بپرهیزید، سیگار را ترک کنید و از مصرف داروهای مسکن مانند ایبوپروفن اجتناب کنید. تمامی این موارد احتمال ابتلا به بیماری کلیوی را کاهش می‌دهد.

۶- آیا علل ابتلا به بیماری‌های کلیوی مشخص است؟

۲ علت شایع ابتلا به بیماری کلیوی، دیابت و فشار خون بالا است که هر دو با آسیب رساندن به رگ‌های خونی ریز در کلیه‌ می‌توانند به این اندم‌ها آسیب برسانند. علاوه بر این، بیماری‌هایی ژنتیکی مانند کلیه‌ پلی کیستیک نیز در بروز بیماری‌های کلیوی موثر هستند.

۷- آیا دیالیز، تنها درمان بیماری کلیوی است؟

همه افراد مبتلا به بیماری کلیوی نیازی به دیالیز ندارند. بیماری کلیه یک بیماری پیشرونده است که در مراحل اولیه معمولاً با ورزش، رعایت رژیم غذایی صحیح و مصرف دارو درمان می‌شود و اکثر افراد می‌توانند پیشرفت بیماری را کند و حتی متوقف کنند. به همین دلیل تشخیص و درمان زودرس بیماری کلیوی بسیار مهم است. دیالیز یا پیوند کلیه تنها در صورت بدتر شدن بیماری و نارسایی کلیه مورد ضروری است.

۸- چه داروهایی ممکن است سبب بروز بیماری‌های کلیوی شود؟

برخی داروهایی که ممکن است منجر به بیماری‌های کلیوی شوند عبارتند از:

آنتی بیوتیک‌ها مانند:

• آمینوگلیکوزید
• سفالوسپورین
• آمفوتریسین B
• باسیتراسین

داروهای کنترل فشار خون مانند:

• کاپتوپریل
• رامی پریل

داروهای بیماران سرطانی مانند:

• کربوپلاتین
• سیس پلاتین

داروهای مصرفی بیماران HIV مانند:

• ایندیناویر
• ریتوناویر

مسکن ها مانند:

• ایبوپروفن
• کتوپروفن

داروهای مصرفی برای ناراحتی معده مانند:

• سایمتیدین

واژه‌نامه: