کم کاری تیروئید یا هیپوتیروئیدیسم چیست؟

تیروئید غده‌ای پروانه شکل است که در قسمت عرضی حنجره، در جلوی گلو قرار گرفته است. وزن غده‌ی تیروئید تنها ۲۰ گرم است اما هورمون‌های ترشح شده توسط این غده برای رشد و متابولیسم و همچنین تنظیم فعالیت‌های بدن، بسیار مهم و حیاتی هستند.

بیماری‌ها و اختلالات تیروئیدی مختلفی وجود دارد اما از جمله شایع‌ترین آن‌ها می‌توان به کم‌کاری تیروئید یا هیپوتیروئیدیسم^[۱] و پُرکاری تیروئید یا هیپرتیروئیدیسم^[۲] اشاره کرد.

کم کاری غده‌ی تیروئید یکی از شایع‌ترین بیماری‌های غده‌ی درون‌ریز پس از دیابت است و به حالتی گفته می‌شود که غده‌ی تیروئید نتواند به اندازه‌ی نیاز بدن هورمون تولید کند. در نتیجه‌ی این عارضه، علائمی مانند ضعف و خستگی، خواب آلودگی، عدم تحمل سرما، کاهش تعریق، درد مفاصل و عضلات، کاهش تعداد ضربان قلب، خشکی پوست، حافظه‌ی ضعیف، یبوست و افزایش سایز غده‌ی تیروئید در بیمار به وجود خواهد آمد.

پُر کاری تیروئید نیز زمانی به وقوع می‌پیوندد که غده‌ی تیروئید بیش از مقدار طبیعی و نیاز بدن هورمون ترشح کند که منجر به ضربان سریع و نامنظم قلب، کاهش وزن، تعرق زیاد، عدم تحمل گرما، ریزش مو، اضطراب، عصبانیت، لرزش و بی‌قراری، ضعف عضلانی، اسهال، برجسته شدن چشم‌ها و افزایش سایز غده‌ی تیروئید می‌شود.

علائم بیماری‌ها و اختلالات مرتبط با غده‌ی تیروئید تا حد زیادی قابل کنترل هستند، اما چنانچه نسبت به درمان اختلال تیروئید اقدام نشود، عوارض خطرناک آن در دیگر قسمت‌های بدن فرد نمایان خواهد شد. گاهی بیماری‌ها و اختلالات مرتبط با غده‌ی تیروئید در مراحل اولیه‌ی خود، پیشرفت بسیار آهسته‌ای دارند و تشخیص آن‌ها سخت است. بنابراین افزایش آگاهی در مورد این غده و بیماری‌های مرتبط با آن از اهمیت بسیاری برخوردار است.

ما در این مقاله تصمیم داریم تا به توضیح یکی از شایع‌ترین اختلالات تیروئیدی، یعنی کم کاری تیروئید، بپردازیم و شما را با علل بروز آن و روش‌های درمانی آن آشنا کنیم.

کم کاری تیروئید یا ترشح بسیار پایین هورمون توسط غده‌ی تیروئید

برای اینکه با عارضه‌ی کم‌کاری تیروئید آشنا شوید، ابتدا باید بدانید که وظیفه‌ی غده‌ی تیروئید تولید هورمون‌هایی است که به متابولیسم و سوخت و ساز بدن کمک می‌کنند. از جمله هورمون‌های ترشح شده توسط غده‌ی تیروئید، می‌توان به هورمون‌های تری یدوتیرونین (T3) و تیروکسین (T4) اشاره کرد که باعث تنظیم دمای بدن شده، عملکرد دستگاه گوارش را کنترل کرده و همچنین بر روی قدرت تفکر و ضربان قلب نیز تاثیر می‌گذارند.

برخی مواقع، عواملی مانند بیماری‌های خود ایمنی، روش‌های درمانی بیماری پرکاری تیروئید، پرتودرمانی، جراحی غده تیروئید و مصرف برخی داروهای خاص، سبب می‌شود تا غده تیروئید دیگر قادر به تولید هورمون کافی و به اندازه‌ی نیاز بدن نباشد. بدون مقدار مناسب هورمون‌های تیروئید، تعادل واکنش‌های شیمیایی در بدن به هم‌می‌خورد و عملکرد طبیعی بدن شما کند می‌شود. در نتیجه، بیمار ممکن است علائمی مانند ضعف و خستگی، خواب آلودگی، حافظه‌ی ضعیف و … را تجربه کند.

کم کاری تیروئید از آنچه تصور می‌شود، شایع‌تر است و در حال حاضر میلیون‌ها نفر در سراسر جهان دچار کم کاری تیروئید هستند که از آن بی‌خبرند.

کم کاری تیروئید به چه علت ایجاد می‌شود؟

علل ایجاد کم کاری تیروئید، متفاوت است. اما از شایع‌ترین علل بروز آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

بیماری‌ خود ایمنی هاشیموتو، اصلی‌ترین علت بروز کم‌کاری تیروئید

سیستم ایمنی بدن، وظیفه‌ی محافظت از سلول‌های بدن در مقابل باکتری‌ها و ویروس‌ها را بر عهده دارد. بعضی اوقات، سیستم ایمنی بدن، به اشتباه سلول‌های طبیعی و سالم بدن را مورد حمله قرار می‌دهند و در صورتی که این شرایط کنترل و یا درمان نشود، سیستم ایمنی بدن می‌تواند با از بین بردن سلول‌های بدن باعث بروز مشکلات پزشکی جدی مانند کم کاری تیروئید شود.

بیماری هاشیموتو^[۳] یک بیماری خود ایمنی و شایع‌ترین علت بروز تیروئید کم کار است. این بیماری خود ایمنی به غده تیروئید حمله کرده و باعث التهاب مزمن آن می‌شود که این التهاب منجر به کاهش عملکرد غده تیروئید خواهد شد.

بعضی از روش‌های درمان پرکاری تیروئید، می‌تواند باعث بروز هیپوتیروئیدیسم شود.

پرکاری تیروئید یکی دیگر از اختلالات غده‌ی تیروئید است و زمانی ایجاد می‌شود که غده تیروئید شما بیش از حد نیاز بدن هورمون تولید کند. به همین دلیل، پزشک برای درمان این عارضه، داروها و روش‌هایی را توصیه می‌کند که در کاهش هورمون‌های غده‌ی تیروئید موثر هستند. گاهی اوقات این درمان‌ها می‌تواند باعث شود سطح هورمون تیروئید به طور دائم پایین بماند. به طور مثال داروی ید رادیواکتیو^[۴] یکی از روش‌های درمانی است که ممکن است باعث بروز کم کاری تیروئید شود.

عمل جراحی غده تیروئید، یکی از علل بروز هیپوتیروئیدیسم

معالجه بسیاری از مشکلات غده‌ی تیروئید، مستلزم برداشتن تمام و یا بخشی از غده تیروئید است. چنانچه طی عمل جراحی، تنها بخشی از غده‌ی تیروئید برداشته شود، ممکن است هنوز هم قادر باشد تا هورمون‌های مورد نیاز بدن را به مقدار کافی تولید کند. اما برخی مواقع به دلیل بعضی شرایط حاد، مانند سرطان تیروئید، لازم است تا غده‌ی تیروئید به کلی از بدن خارج شود. در نتیجه فرد به کم کاری تیروئید مبتلا خواهد شد.

پرتو درمانی

چنانچه فردی به سرطان گلو، سرطان لنفاوی (لنفوم) و یا لوسمی مبتلا باشد، ممکن است تحت پرتو درمانی قرار گیرد. پرتوهای استفاده شده در این شرایط، ممکن است تولید هورمون‌های تیروئید را کندتر کرده و یا آن را به طور کامل متوقف سازند که این امر کم کاری تیروئید را به دنبال خواهد شد.

چندین علت دیگر نیز برای بروز کم‌کاری تیروئید وجود دارد که اغلب نادر هستند. به طور مثال بعضی مواقع غده‌ی تیروئید فرد کاملاً سالم است. اما به دلیل مشکلات غده‌ی هیپوفیز، هورمون کافی برای تحریک غده‌ی تیروئید در بدن ایجاد نمی‌شود و فرمان تولید هورمون به این غده نمی‌رسد. در نتیجه کم‌کاری تیروئید ایجاد خواهد شد.

علائمی که زنگ خطری برای کم‌کاری تیروئید محسوب می‌شوند

علائم و نشانه‌های کم کاری تیروئید در همه‌ی افراد یکسان نیست و به شدت بیماری بستگی دارد. لازم به ذکر است که گاهی شناخت و تشخیص علائم کم کاری تیروئید دشوار خواهد بود. به طور مثال احساس خستگی و اضافه شدن وزن از علائم کم کاری تیروئید هستند، اما با افزایش سن نیز احتمال خستگی و افزایش وزن بالا می‌رود و به همین دلیل ممکن است شخص متوجه نشود که این تغییرات به دلیل کم کاری تیروئید رخ داده‌اند.

در اکثر افراد، علائم بیماری کم کاری تیروئید به تدریج و طی سال‌های متمادی پیشرفت می‌کند و هرچه بیماری بیشتر پیشرفت کند، شناخت علائم آن آسان‌تر خواهد بود. در ادامه برخی از شایع‌ترین علائم کم کاری تیروئید بیان شده‌اند.

• احساس خستگی
• افسردگی
• یبوست
• احساس سرما (بیمار تحمل سرما را مانند افراد عادی ندارد)
• خشکی پوست
• افزایش وزن
• ضعف عضلانی
• کاهش تعریق
• کاهش ضربان قلب
• افزایش کلسترول خون
• درد و سفتی مفاصل
• خشک شدن مو
• اختلال در حافظه
• مشکلات باروری یا تغییرات قاعدگی
• کوفتگی
• صورت پف کرده
• کاهش میل جنسی

چگونه می‌توان کم‌کاری تیروئید را تشخیص داد؟

چنانچه فردی احساس کند به علائم کم کاری تیروئید دچار شده است، باید حتما به پزشک مراجعه نماید. تشخیص کم کاری تیروئید معمولاً به ۲ صورت که در ادامه ذکر شده است انجام می‌شود.

۱- ارزیابی پزشکی

پزشک، ابتدا ارزیابی کاملی از شرایط فیزیکی، علائم و سابقه‌ی پزشکی فرد انجام خواهد داد. طی این معاینه، مشکلات جسمی که ممکن است در اثر کمک کاری تیروئید ایجاد شده باشند، از جمله موارد زیر، بررسی می‌شوند:

• خشکی پوست
• تورم غده تیروئید
• ضربان قلب آهسته

لازم به ذکر است که در طول معاینه‌ بهتر است هرگونه علائمی که تجربه کرده‌اید را با پزشک خود مطرح سازید. همچنین اگر سابقه خانوادگی ابتلا به مشکلات تیروئید را دارید، بهتر است حتماً پزشک خود را نسبت به این موضوع آگاه کنید.

۲- آزمایش خون

آزمایش خون تنها روشی است که با استفاده از آن می‌توان با درصد بالایی از اطمینان، ابتلا به مشکلات غده‌ی تیروئید از جمله کم‌کاری تیروئید را تشخیص داد. به این منظور ۲ تست TSH و تست بررسی سطح تیروکسین (T4) انجام می‌شود.

چنانچه، غده تیروئید در بدن فردی، به اندازه کافی هورمون تولید نکند، غده هیپوفیز تولید هورمون TSH را افزایش می‌دهد تا بدن را برای تولید هورمون تیروئید بیشتر تحریک کند. به همین دلیل سطح TSH در بدن افزایش می‌یابد.

از طرفی، T4 یکی از هورمون‌هایی است که به‌طور مستقیم توسط غده تیروئید تولید می‌شود و در صورت کم کاری تیروئید، سطح این هومون در بدن کاهش می‌یابد. به همین دلیل آزمایش سطح تیروکسین (T4) نیز در تشخیص کم کاری تیروئید مفید است.

روش تست غده‌ی تیروئید در منزل

تاثیرات خطرناک کم‌کاری تیروئید بر بدن

همانطور که گفته شد، غده تیروئید، هورمونی تولید می‌کند که وظیفه‌ی تنظیم میزان مصرف انرژی بدن را بر عهده دارد. هنگامی که تولید هورمون تیروئید کاهش می‌یابد، روند سوخت و ساز بدن کند می‌شود و ممکن است سیستم‌های مختلف بدن، عملکرد ذهنی، سطح انرژی و همچنین حرکات روده تحت تأثیر قرار گیرند. در ادامه برخی از مهم ترین عوارض کم کاری تیروئید را بیان کرده‌ایم.

۱- تاثیر کم کاری تیروئید بر سیستم گردش خون و قلب و عروق

کم کاری تیروئید باعث کاهش ضربان قلب شده و در نتیجه سبب می‌شود قلب در پمپاژ خون به بدن قدرت کمتری داشته باشد. این مسئله می‌تواند منجر به تنگی نفس و یا افزایش فشار خون شود.
همچنین افزایش کلسترول را نیز می‌توان یکی از عوارض تیروئید کم کار محسوب کرد که خطر ابتلا به بیماری‌ها و مشکلات قلبی را افزایش می‌دهد.

۲- کم کاری تیروئید و سیستم عصبی

کم کاری تیروئید می‌تواند نحوه انتقال پیام‌های عصبی به مغز، نخاع و سایر اندام‌های بدن را تحت تاثیر قرار دهد و به این طریق منجر به شرایطی به نام نوروپاتی محیطی^[۵] شود. نوروپاتی محیطی عوارضی مانند بی‌حسی اندام‌ها، احساس سوزن سوزن شدن و درد در قسمت های آسیب دیده بدن را به دنبال دارد.

۳- ضعف دستگاه تنفسی در اثر کم کاری تیروئید

کمبود هورمون تیروئید باعث ضعیف شدن عضلات درگیر در تنفس می‌شود و در نتیجه ریه‌ها کارایی کمتری خواهد داشت. در این شرایط ممکن است تنفس بیمار با مشکل مواجه شود. کم کاری تیروئید باعث بروز آپنه خواب اسندادی نیز می‌شود که در آن توقف تنفس هنگام خواب اتفاق می‌افتد.

۴- دستگاه گوارش و کم کاری تیروئید

کم کاری تیروئید بر حرکات روده و معده تاثیر می‌گذارد. به این ممکن است فرآیند هضم آهسته‌تر شده و منجر به بروز علائمی مانند سوزش سر دل، یبوست و نفخ شود.

۵- تاثیر کم‌کاری تیروئید بر بانوان

زنان مبتلا به کم کاری تیروئید ممکن است دوره‌های نامنظم قاعدگی و خون‌ریزی‌های شدید را تجربه کنند. کم کاری تیروئید حتی در زمان بارداری نیز می‌تواند مشکلاتی را برای بیمار ایجاد کند و سقط جنین را به دنبال داشته باشد.

آیا کم کاری تیروئید قابل درمان است؟

کم کاری تیروئید بیماری است که انسان تا پایان عمر با آن درگیر خواهد بود. اما در اغلب موارد، داروها به کاهش و کنترل علائم بیاری کمک خواهند کرد.

یکی از موثرترین داروهایی که برای کم کاری تیروئید توسط پزشکان تجویز می‌شود، استفاده از لووتیروکسین^[۶] است. این دارو، عملکرد هورمون T4 را در بدن شبیه‌سازی می‌کند. به این ترتیب پس از مصرف این دارو، علائم بیماری احتمالاً از بین می‌روند و یا قابل کنترل‌تر می‌شوند.

نکته‌ی حائز اهمیت این است که پس از شروع درمان، چند هفته طول می‌کشد تا علائم بیماری بهبود یابد. به همین دلیل برای نظارت بر بیماری و همچنین کنترل دوز دارو، ممکن است فرد به طور منظم به آزمایش‌های خون نیاز داشته باشد.

توصیه‌های غذایی برای مبتلایان به کم کاری تیروئید

به طور کلی برای افرادی که به کم‌کاری تیروئید مبتلا هستند، رژیم غذایی خاصی وجود ندارد. اما توصیه‌هایی که در ادامه ذکر شده‌اند، می‌تواند به بهبود علائم بیماری کمک کند.

۱- یک رژیم غذایی سالم را در پیش بگیرید

تیروئید شما برای عملکرد صحیح به مقدار کافی ید نیاز دارد. با رعایت یک رژیم غذایی مناسب و مصرف مقدار کافی غلات سبوس‌دار، لوبیا، پروتئین‌های بدون چربی و میوه‌ها و سبزیجات می‌توان مقادیر کافی ید را دریافت کرد.

۲- به میزان مصرف سویا توجه کنید

سویا ممکن است مانع جذب داروهایی که حاوی هورمون‌های تیروئید هستند شود. بنابراین بهتر است در صورت استفاده از داروهای تیروئید، تا حد امکان از مصرف غذاهایی مانند توفو (پنیر سویا)، پنیر گیاهی، شیر سویا و سس سویا اجتناب کنید.

۳- در مصرف فیبر هوشمندانه عمل کنید

فیبر نیز مانند سویا ممکن است در جذب هورمون اختلال ایجاد کند و مصرف بیش از حد آن در رژیم غذایی ممکن است مانع از دریافت هورمون‌های مورد نیاز بدن شود. اما فیبر یک ماده‌ی ضروری برای بدن محسوب می‌شود بنابراین نباید به طور کامل آن را از برنامه‌ی غذایی خود حذف کنید. توصیه می‌شود که تنها چند ساعت پیش و یا پس از مصرف داروهای کم کاری تیروئید از مصرف‌های غذاهای سرشار از فیبر اجتناب کنید.

۴- داروی تیروئید را با مکمل های دیگر مصرف نکنید

اگر علاوه‌بر داروهای تیروئید مکمل یا دارو مصرف می‌کنید، سعی کنید این داروها را در زمان‌های مختلف استفاده کنید. سایر داروها می‌توانند در جذب هورمون تیروئید اختلال ایجاد کنند، بنابراین بهتر است داروی تیروئید خود را بدون دارو یا مواد غذایی دیگر مصرف کنید.

واژه‌نامه: