آنالیز ادرار
آنالیز ادرار
آنالیز ادرار (urinalysis) به معنی بررسی و آنالیز فیزیکی، شیمیایی و میکروسکوپی ادرار است. استفاده از نوار تست ادرار در بررسی نتایج آنالیز ادرار از سال 1956 به صورت تجاری مرسوم شد.
در بررسی و آنالیز ادرار علاوه‌بر مشخصات ظاهری یا فیزیکی باید به محتوای شیمیایی و بررسی سدیمان یا ته‌نشست ادرار توجه کرد.
الف) ویژگی‌های فیزیکی مورد آزمایش در آنالیز ادرار
1- رنگ (Colour):
یکی از مولفه‌های مورد بررسی در آنالیز ادرار ، رنگ ادرار است. رنگ ادرار توسط محتوای شیمیایی آن، غلظت و نیز pH ادرار تعیین می‌شود. ادرار کدر اغلب نتیجه حضور املاح فسفات است که معمولا نرمال تلقی می‌شود و یا به دلیل وجود لکوسیت و باکتری است (که اغلب غیرطبیعی می‌باشد).
رنگ ادرار می‌تواند به دلیل آلکاپتونوری سیاه باشد. در پورفیری حاد متناوب، ادرار به رنگ قرمز دیده می‌شود.
برخی از مواد شیمیایی و داروها می‌توانند ادرار را به رنگ سبز درآورند. اما رنگ سبز ادرار می‌تواند به دلیل عفونت با باکتری پسودموناس و یا به دلیل دفع پیگمان‌های صفراوی باشد.
رنگ قرمز ادرار در غیاب گلبول قرمز ته‌نشست ادرار، معمولا نشانه هموگلوبین آزاد یا میوگلوبین است. ادرار قرمز نارنجی یکی از نشانه‌های شناخته شده مصرف ریفامپین است. در میان علت‌های آندوژن، پیگمان‌های صفراوی از شایع‌ترین علت‌های ادرار نارنجی است.
2- وزن مخصوص ادرار (Specific gravity)
تعیین وزن مخصوص ادرار یکی از آسان‌ترین روش‌های بررسی اسمولالیتی ادرار است. اما در مورد دقت و موثر بودن این روش شک وجود دارد. اندازه‌گیری وزن مخصوص ادرار با نوار ادرار، به قدرت یونی موجود در ادرار بستگی دارد. وزن مخصوص ادرار بیانگر نسبت املاح محلول به حجم کلی است و به این ترتیب بیانگر غلظت ادرار می‌باشد.
محدوده طبیعی برای وزن مخصوص ادرار بین 1/003 تا 1/030 و تحت تاثیر پروتئین، قند، مانیتول، دکستران، مواد حاجب رادیوگرافی و دیپورتیک‌ها تغییر می‌کند.
ب) ویژگی‌های شیمیایی مورد بررسی در آنالیز ادرار
در این قسمت از مقاله به معرفی و توضیح ویژگی‌های شیمیایی خواهیم پرداخت که در آنالیز ادرار مورد بررسی قرار می‌گیرند.
3- pH ادرار:
معمولا نشانگر دوگانه (بروم تیمول آبی و متیل قرمز (Methyl red & Bromthymol Blue)) در نوارهای ادرار برای بررسی pH به کار می‌روند. محدوده طبیعی برای pH ادرار 4/5 الی 7/8 می‌باشد. ادرار قلیایی با pH بیشتر از 7 در عفونت‌های ادراری با ارگانیسم‌های تجزیه‌کننده اوره مثل پروتئوس دیده می‌شود. pH کمتر از 5 معمولا در اسیدوز متابولیک رخ می‌دهد.
4- بیلیروبین:
تنها بیلیروبین کنژگه در ادرار دفع می‌شود، بنابراین نتیجه مثبت این تست در ادرار می‌تواند در یرقان‌های انسدادی یا آسیب‌های هپاتوسلولار دیده شود. در همولیز اوروبیلینوژن در ادرار اغلب مثبت است نوار ادرار نسبت به بیلیروبین بسیار حساس است و مقادیر بسیار کم آن را (0.05 mg/dl) ارزیابی می‌کند.
5- لکوسیت استراز و نیتریت:
در کودکان غربالگری برای تعیین باکتری در ادرار مورد توافق همه قرار نداد. آکادمی کودکان آمریکا انجام تست‌های غربالگری ادرار را در دوران شیرخوارگی ابتدا و انتهای طفولیت و نوجوانی پیشنهاد کرده است. روش استراز بر پایه آزاد شدن آنزیم‌های استراز از طریق گرانولوسیت‌های موجود در ادرار استوار است. نتایج مثبت می‌تواند در آلودگی با ترشحات واژینال هم دیده شود. مقادیر بالای گلوکز، آلبومین، اسید آسکوربیک، سفالوتین و اگزالات در ادرار می‌تواند این واکنش را مهار کند. باکتری‌های موجود در ادرار نیترات را به نیتریت تبدیل می‌کند. ورزن مخصوص بالای ادرار و وجود آسکوربیک اسید در نتایج این تست ایجاد اشکال می‌کند. باقی‌ماندن طولانی ادرار در محیط قبل از انجام آزمایش می‌تواند سبب نتایج مثبت کاذب شود.
6- گلوکوز:
از آنجا که آستانه کلیه برای گلوکز 160 الی 180 mg/dl است، وجود گلوکز در ادرار نشانگر قند خون بالاتر از 210 mg/dl می‌باشد.
7- دفع خون در ادرار:
وجود خون در ادرار یا آلودگی ادرار با خون، و حضور میوگلوبین و هموگلوبین در ادرار می‌تواند این تست را مثبت کند.
نتیجه‌ی مثبت نوار تست ادرار برای هموگلوبین در غیاب گلبول قرمز می‌تواند نشانه همولیز یا رابدومیولیز باشد. رابدومیولیز با افزایش CPK سرم نیز همراه است.
8- پروتئین:
اغلب افراد سالم بین 13 الی 30 میلی‌گرم در روز پروتئین دفع می‌کنند. حد بالای طبیعی دفع آلبومین 30 میلی‌گرم در روز است. مقادیر کم پروتئین ادرار اغلب نتیجه دفع توبولی پروتئین‌هایی مثل تان-هورسفال (Tamm-Horsfall) است.
9- بررسی میکروسکوپی ادرار:
این روش راه کیفی و نیمه کیفی مناسبی برای بررسی و آنالیز ادرار است. سعی در کمی‌کردن مقادیر دفعی عناصر موجود در ادرار طی سال‌ها منجر به استفاده از روش‌های متفاوتی شده است. مثل روش Addis آلودگی ادرار با باکتری از دقت این روش می‌کاهد، لذا نمونه گرفته شده از وسط ادرار با رعایت شرایط استریل به افزایش دقت این روش کمک می‌کند. غلظت بالای ادرار و pH اسیدی، دقت امکان شناسایی عناصر ادراری را بیشتر می‌کند. ادرار گرفته شده برای بررسی ته‌نشست باید به سرعت ارزیابی شود. نمونه نباید در یخچال و دمای پایین نگهداری شود زیرا درجه حرارت پایین سبب رسوب اورات و فسفات می‌شود. سانتریفوژکردن ادرار با دور 2500 الی 3000 برای 3 الی 5 دقیقه کافی است.
سدیمان ادرار در مواردی که خون در ادرار دیده می‌شود حتما باید ارزیابی گردد. تشخیص افتراقی هماچوری بر اساس منشا از کلیه یا مجازی ادرار تحتانی تقسیم‌بندی می‌شود.
در زیر علت‌های شایع دفع گلبول قرمز و ائوزینوفیل آمده است.
| ایجاد هماچوری | ||
| عروقی | 1- ناهنجاری‌های انعقادی | 2- فیستول |
| 3- میزان بالای آنتی‌کواگولانت | 4- سندرم نات کرکر | |
| 5- آمبولی شریانی و ترومبوز | 6- ترومبوز در سیاه‌رگ کلیوی | |
| 7- ناهنجاری در عروق | ||
| گلومرولار | 1- نفروپاتی | 2- ضربه |
| 3- نفریت آلرژیک | 4- نکروز پاپیلا | |
| 5- بیماری رنال سیستیک | 6- عفونت | |
| 7- پیلونفریت حاد | 8- بیماری انگلی شیستوزوما | |
| 9- توبر کلوز | 10- نفرولیتیازیس | |
| 11- رد پیوند آلوگراف | 12- هیپر کلسیمی | |
| 13- بدخیمی | 14- انمی سلول‌های داسی شکل | |
| 15- فعالیت شدید | ||
| دفع ائوزینوفیل | ||
| معمول | 1- نفروزیس آلرژیک حاد | 2- عفونت مجرای ادرای |
| غیرمعمول | 1- نکروز توبولار حاد | 2- گلومرولونفریت پیشرونده |
| 3- نفروپاتی دیابتیک | 4- گلومرولونفریت حاصل عفونت | |
| 5- گلومرولواسکلروز | 6- نفروپاتی | |
| 7- بیماری کلیه پلی سیستیک | 8- سیستیت حاد | |
| 9- انسداد | 10- التهاب پروستات | |
کست/سیلندر
کست/ سیلندرها ساختمان‌های استوانه‌ای شکل بزرگتر از گلبول‌های سفید و قرمز هستند که در لوله دیستال و توبول‌ها و جمع‌کننده، جایی که پروتئین نام هورسفال (Tamm-Horsfall) رسوب می‌کنند، تشکیل می‌شوند.
کست گرانولر ارزش کمی دارد اما کست‌های سلولی ارزشمند هستند. مثلا کست گلبول قرمز نشانه بیماری گلومرولی و کست گلبول سفید نشانه نفریت اینترستیشیال است. کست سلول توبول در آسیب‌های توبولی کلیه نکروز توبولی حاد کلیه دیده می‌شود.
کریستال‌های ادراری
انواع زیادی از کریستال‌ها می‌توانند در ته‌نشست ادرار دیده شود. اغلب ناشی از غلظت بالای ادرار، اسیدی بودن ادرار و یا ماندن ادرار در محیط سرد است. کریستال‌های اوگزالات کلسیم می‌تواند در مسمومیت با اتیلن گیلکول دیده شود. کریستال‌های اسیداوریک در جریان نارسایی حاد کلیه ناشی از سندروم لیز تومور دیده می‌شود.
کریستال کلسیم منیزیوم آمونیوم پیروفسفات (تریپل فسفات) در شرایط افزایش pH ادرار مثل عفونت در کلبسیلا دیده می‌شود.
1- A Manual of Laboratory and Diagnostic Tests2010
2- Textbook of Medical Laboratory Technology2010
3- Delmar’s Guide to Laboratory and Diagnostic Tests
