تشخیص باسیلوس سرئوس

گونه‌های باسیلوس (Bacillus spp)، باکتری‌های اسپورساز هوازی و میله‌ای شکل هستند که در رنگ آمیزی، گرم مثبت (gram positive) یا گرم متغیر (gram variable) می‌باشند. گرم متغیر بودن یک باکتری به این معنا است که در رنگ‌آمیزی گرم، هم رنگ کریستال ویوله و هم رنگ سافرانین را در خود نگه می‌دارد. گونه‌های باسیلوس اغلب پتانسیل بیماری‌زایی ندارند. اما برخی از اعضای این گونه باکتریایی ممکن است سبب بیماری انسان یا حیوانات شوند.

در آزمایشگاه‌های تشخیصی و صنایع غذایی دو گونه باسیلوس از نظر پزشکی اهمیت بالایی دارند:

• باسیلوس آنتراسیس (Bacillus anthracis) که باعث بیماری سیاه زخم می‌شود.
• باسیلوس سرئوس (Bacillus cereus) که مسمومیت غذایی می‌گردد.

در مقالات قبلی در رابطه با مسمومیت ناشی از باسیلوس سرئوس صحبت کردیم. در این مقاله قصد داریم به بررسی مرفولوژی این باکتری و آزمایشات بیوشیمیایی لازم جهت تشخیص باسیلوس سرئوس بپردازیم. پس در ادامه با ما همراه باشید.

آشنایی با باسیلوس سرئوس و زیستگاه آن

اولین قدم برای تشخیص باسیلوس سرئوس، آشنایی با زیستگاه این باکتری است.

محیط رشد باسیلوس سرئوس، خاک است.  باسیلوس سرئوس اغلب در خاک رشد کرده و تولید اسپور می‌کند.

اما این باکتری در انواع غذاها مانند دانه‌های برنج، سیب زمینی، ماکارونی، لوبیا، سبزیجات، بوقلمون، گوشت گاو، سبزیجات، شیر، غلات، ادویه‌جات، ترشی‌جات و دسرها نیز رشد می‌کند و به همین دلیل از اهمیت زیادی در کارخانه‌‌های صنایع غذایی برخوردار است.

باسیلوس سرئوس را می‌توان یک پاتوژن فرصت طلب برای بیماران دچار نقص ایمنی تلقی کرد.

لازم به ذکر است که باسیلوس سرئوس به‌عنوان فلور طبیعی انسان در نظر گرفته نمی‌شود، اما ممکن است کلنی‌های آن به طور موقت روی پوست، در دستگاه گوارش یا تنفسی وجود داشته باشد.

اندوسپورهای باسیلوس سرئوس در برابر عوامل فیزیکی و شیمیایی مانند گرما، سرما، خشک شدن، تشعشعات، مواد ضدعفونی کننده، آنتی بیوتیک‌ها و سایر سموم مقاومت بسیار بیشتری نسبت به خود باکتری، نشان می‌دهند.

توجه داشته باشید که وجود B. Cereus در مدفوع بیمار برای تشخیص B. Cereus کافی نیست زیرا ممکن است این باکتری در نمونه های مدفوع به صورت طبیعی وجود داشته باشد.

غلظت 105 باکتری یا بیشتر در هر گرم غذا، را می‌توان شاخصی برای آلودگی مواد غذایی تلقی کرد.

مورفولوژی باسیلوس سرئوس

شناخت مرفولوژی یکی از معیارهای مهم برای تشخیص باسیلوس سرئوس است.

باسیلوس سرئوس باسیل‌های گرم مثبت میله‌ای شکل با انتهای مربع هستند.

گاهی اوقات بسته به اینکه مدت زمان زیادی از کشت باکتری گذشته باشد، باسیلوس سرئوس ممکن است گرم متغیر یا حتی گرم منفی به نظر برسد.

این گونه از باسیلوس تک میله‌ای شکل هستند و یا به صورت زنجیره‌های کوتاه دیده می‌شوند. اتصالات شفاف بین اعضای زنجیره اغلب به راحتی قابل مشاهده است.

باسیلوس سرئوس فاقد کپسول و حاوی هاگ است. هاگ‌ها بیضی شکل هستند و در خون و بافت حیوان یا در کشت هوازی تشکیل نمی‌شوند.

اندازه باسیلوس سرئوس حدودا  3 یا 4  میکرومتر است. متحرک است و با تاژک‌های پری‌تریش(Peritrichous) دیده می‌شود. در اصطلاح علمی تاژک پری‌تریش به این معنا است که باکتری توسط تعداد زیادی تاژک احاطه شده است. این نوع از تاژک توانایی حرکتی بسیار بالایی را به باکتری می‌دهد به طوریکه کلنی‌های باکتری به صورت دایره‌های متحدالمرکز در سطح آگار مشاهده می‌شود. (پدیده swarming)

باسیلوس سرئوس بتا همولیتیک است.

فاکتورهای حدت (virulence factors) باسیلوس سرئوس شامل سرولیزین (cerolysin) و فسفولیپاز (phospholipase) است. حدت به معنای شدت اثر کشندگی یک پاتوژن است.

ساختار ژنومی

کروموزوم دایره‌ای به طول: ntء5,411,809

اندازه پلاسمید: kbء5 تا 500

حاوی:

• 5481 ژن

• 5234 پروتئین کد کننده

• 147 RNA ساختاری (structural RNA)

• 5366 اپرون  (RNA operons)

تشخیص باسیلوس سرئوس در محیط کشت

بیشتر گونه‌های باسیلوس به‌راحتی در محیط کشت‌های غنی (nutrient agar) یا پپتون (peptone media) رشد می‌کنند. دمای مطلوب برای رشد این گونه باکتریایی از 20 درجه سانتی‌گراد تا 40 درجه سانتی‌گراد متغیر است اما اغلب در دمای 37 درجه سانتی‌گراد رشد مطلوبی دارند.

باسیلوس سرئوس مزوفیل است. به این معنی که توانایی دارد با طیف وسیعی از شرایط محیطی سازگار شود. در ادامه مروری بر چند مورد از محیط کشت‌های مطلوب برای تشخیص باسیلوس سرئوس خواهیم داشت.

۱.  Nutrient Agar

باسیلوس سرئوس روی Nutrient Agar در دمای 37 درجه سانتی‌گراد، کلنی‌های بزرگ (2 تا 5 میلی‌متر) و به رنگ خاکستری مایل به سفید تشکیل می‌دهد.

۲. بلاد آگار

۳. MYP آگار

۴. باکارا آگار

درموارد مشکوک ابتلا به باسیلوس سرئوس، بسته به علائم، معمولا نمونه‌های زیر از بیمار گرفته می‌شود.

نمونه‌ها: مدفوع، استفراغ، غذای باقی مانده (در صورت وجود)، نمونه چشم (سواب قرنیه)

نمونه‌ی گرفته شده به آزمایشگاه ارسال شده و جهت تشخیص باسیلوس سرئوس، آزمایشات زیر روی آن انجام می‌شود.

تشخیص باسیلوس سرئوس در آزمایشگاه

۱. رنگ‌آمیزی گرم

مرحله اول برای تشخیص باسیلوس سرئوس، رنگ آمیزی گرم است.

همانطور که در قسمت‌های قبلی نیز گفته شد، باسیلوس سرئوس از نظر میکروسکوپی، به صورت میله‌های گرم مثبت بزرگ دیده می‌شود.

۲. کشت

مرحله بعدی برای تشخیص باسیلوس سرئوس در آزمایشگاه، کشت نمونه است.

کشت این میکروارگانیسم معمولا روی آگار خون گوسفند 5 درصد، چاکلت آگار و آبگوشت‌های مغذی انجام می‌شود.

رشد قابل تشخیص، ظرف 24 ساعت پس از انکوباسیون در دمای 35 درجه سانتی‌گراد و در محیط شامل 5٪ دی اکسید کربن (CO₂) رخ می‌دهد.

۳.  تست‌های بیوشیمیایی

جدول 1 تست‌های بیوشیمیایی برای تشخیص باسیلوس سرئوس را نشان می‌‌دهد.

جدول 1. تست‌های بیوشیمیایی برای تشخیص باسیلوس سرئوس

جمع‌بندی

باسیلوس سرئوس یکی از اعضای بیماری‌زای باسیلوس‌ها است که در طیف وسیعی از مواد غذایی یافت می‌شود. در این مطلب سعی کردیم اطلاعاتی در رابطه با مرفولوژی این باکتری و آزمایش‌های که برای تشخیص باسیلوس سرئوس  انجام می‌شود را بیان کنیم.

امیدواریم این مطلب مورد توجه شما قرار گرفته باشد.

آیا شما نیز در آزمایشگاه خود به بررسی باسیلوس سرئوس پرداخته‌اید؟

خوشحال می‌شویم نظرات و تجربیات خود را در این باره با ما به اشتراک بگذارید.