جراحات ناشی از سوزن و ابزارهای تیز و برنده
هرچند به خوبی آگاهیم که تمامی پرسنل بخش بهداشت و درمان، سلامت خود را وقف حفظ و بهبود سلامت بیماران نموده‌اند، اما باید این حقیقت را نیز در نظر داشت که به خطر افتادن سلامت هر یک از اعضای این گروه بزرگ و ارزشمند، معادل است با به خطرافتادن سلامت تمامی افراد جامعه. خطر جراحت، همیشه در کمین پرسنل بخش تامین سلامت بوده و هست؛ پزشکان، پیراپزشکان، پرستاران، بهیاران و پرسنل بخش خدمات روزانه در معرض خطر دریافت بیش از ۲۰ نوع پاتوژن (عامل بیماری‌زا) از طریق خون یا مایعات بدن به موجب جراحات هستند که اصلی‌ترین آن‌ها عفونت‌هایی نظیر HIV و نیز هپاتیت‌های B و C می‌باشند.
در بسیاری از موارد، حجم و فشار زیاد کار، وجود استرس و یا کمبود نیروی انسانی در میان پرستاران، پزشکان، اعضای تیم جراحی و به‌طور کلی تمامی کارکنان بخش تامین سلامت، موجب دور شدن آن‌ها از شرایط ایمنی در حین کار و افزایش احتمال وقوع جراحات می‌گردد. طبق مطالعات انجام شده توسط انجمن پرستاران آمریکا ([۱]ANA) پرستاران شاغل در مراکزی با نیروی انسانی ناکافی و سازمان‌دهی ضعیف، دو برابر پرستارانی که در مراکزی با تعداد مناسب پرسنل فعالیت دارند، جراحات ناشی از سوزن را گزارش داده‌اند. همچنین روزمرگی و عادی‌شدن امور که می‌تواند ناشی از بی‌اهمیت انگاشتن مولفه‌های پیشگیری و ایمنی، عدم‌آگاهی از عواقب جراحات ناشی از سوزن و ابزار تیز و یا تصور اینکه رعایت اصول ایمنی دست‌و‌پاگیر خواهند بود، می‌تواند احتمال وقوع جراحات را چندین برابر کند.
با توجه به آمار موجود، از میان ۵۹ میلیون پرسنل بخش تامین سلامت در سراسر جهان، سالیانه حدود ۳ میلیون نفر از طریق جراحت در معرض پاتوژن‌های قابل‌انتقال با خون قرار می‌گیرند که ۲ میلیون از آن‌ها ویروس هیپاتیت B،و۹۰۰ هزار مورد ویروس هپاتیت C و ۱۷۰ هزار مورد ویروس HIV می‌باشد که بیش از ۹۹ درصد این جراحات در کشورهای در حال توسعه رخ می‌دهد. شیوه‌های نادرست رایج در بین پرسنل کادر تامین سلامت مانند دست‌به‌دست‌کردن ابزار تیز بدون محافظ در بین کارکنان، دفع پسماندهای تیز و برنده در سطل زباله و ظروف غیرایمن و غیراستاندارد، عدم استفاده از ابزار ایمن و استفاده مکرر از وسایل یکبار مصرف، خطر جراحات و عفونت را به میزان قابل‌توجهی افزایش می‌دهد. طبق گزارشی از EPINet، تقریبا نیمی از جراحات ایجاد شده، در حین استفاده از ابزار تیز و حدود ۴۰ درصد از این جراحات، ناشی از سوزن با طراحی ایمن بوده که اکثرا پیش از فعال‌سازی شرایط ایمنی رخ داده است. بعلاوه، طبق این گزارشات، اکثر این جراحات در اتاق بیماران، اتاق‌های عمل و نیز در بخش‌های اورژانس اتفاق می‌افتد.
پیرو اعمال قانون سال ۲۰۰۰ مبنی بر ایمنی و پیشگیری از جراحات ناشی از سوزن و جراحات مرتبط با ابزار تیز، در طول سال‌های ۲۰۰۱ تا ۲۰۰۶ میزان جراحت در بخش‌های بیمارستانی به غیر از اتاق عمل، به میزان ۳۱٫۶ درصد کاهش داشته است؛ این در حالی است که میزان جراحات در بخش‌های مربوط به جراحی که استفاده از وسایل ایمن در مقایسه با سایر بخش‌ها در آن دارای محدودیت می‌باشد، در مدت زمان مشابه، ۶٫۵ درصد افزایش یافته است.
پیامد این خطرات برای فرد، خانواده، پرسنل، بیماران و جامعه
آیا سلامت فرد آسیب دیده قابل جبران است؟
آیا می‌توان پیامدهای روحی و روانی ناشی از این خطرات را با صرف هزینه‌های مادی برطرف نمود؟
آیا به اینکه جراحات و بیماری‌های عفونی تا چه میزان قادر به دگرگونی مسیر زندگی شما می‌باشند، اندیشیده‌اید؟
چنانچه هر یک از اعضای بخش تشخیص و درمان در معرض جراحات ناشی از ابزار تیز قرارگیرند، علاوه‌بر سلامت فرد و خانواده وی، سلامت سایر پرسنل، بیماران و به تبع آن سایر افراد جامعه نیز به خطر خواهد افتاد و اهمیت آگاهی از این موضوع غیرقابل انکار است، چرا که کلیه افراد این قشر، میزبان مناسب و قابل دسترسی برای بسیاری از عفونت‌ها بخصوص عفونت‌های قابل انتقال از طریق خون می‌باشند.
HIV قاتل عفونی پیشتاز در جهان است! طبق آمار اعلام شده، تاکنون ۳۶ میلیون نفر به موجب آن جان خود را از دست داده‌اند و تنها در سال ۲۰۱۲، ۱٫۶ میلیون نفر قربانی ایدز شده‌اند. گفتنی است در همان سال، ۲٫۳ میلیون دیگر به این ویروس آلوده شده‌اند. در کشورهای در حال توسعه که بیشترین تعداد ابتلا به HIV در جهان را دارند، جراحات ناشی از سوزن نیز بیشترین تعداد را به خود اختصاص می‌دهند. در عین حال از بین عفونت‌های هپاتیت ویروسی گزارش شده به مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری ایالات متحده آمریکا، ۹۴ درصد موارد شیوع مربوط به بخش تامین سلامت در مراکز غیربیمارستانی رخ داده است که نشان دهنده‌ی فعالیت این گروه خارج از مراکز درمانی، بدون دسترسی به ابزار ایمن بوده است. اگرچه تا ۸۵ درصد از کسانی که به عفونت هپاتیت C مبتلا هستند، دچار عفونت کبدی مزمن شده در معرض خطر سیروز کبدی و سرطان کبد قرار دارند و احتمالا به پیوند کبد نیاز پیدا خواهند نمود، اما نگرانی اصلی به این دلیل است که علائم آن غالبا پیش از ۲۰ تا ۳۰ سال از انتقال ویروس بروز پیدا نمی‌کنند.
مطالعات انجام شده بر اساس “مقیاس‌های استرس دریافتی” و “پرسشنامه روان شناختی بِک” درباره کارکنان بخش تامین سلامت که جراحات را تجربه کرده‌اند، مشخص نموده است که این افراد از استرس، اضطراب، فشار روحی زیاد و افسردگی بیشتری رنج می‌برند، زیرا این افراد و خانواده آن‌ها در پی عواقب بالقوه جراحت، طولانی‌شدن روند آزمایشات تشخیصی و عوارض جانبی درمان پس از جراحت تحت فشار روحی زیادی قرار می‌گیرند. بنابراین، لزوم توجه به پیامدهای روانی غیرقابل جبران به موجب جراحات ناشی از سوزن و ابزار تیز دوچندان می‌شود. علاوه‌بر پیامدهای مذکور، مخارج متعاقب این جراحات و فرآیندهای درمانی می‌تواند به تنهایی دلیل قانع‌کننده‌ای برای انجام اقدامات ایمنی در خصوص ابزار تیز و برنده باشد. این جراحات می‌تواند هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیم زیادی را برای بخش بهداشت و درمان در پی‌داشته باشند که از آن جمله می‌توان به هزینه‌های بیمه، مخارج پزشکی، حقوق از دست رفته، کاهش راندمان و هزینه‌های فردی و اجتماعی مربوط به زندگی روزانه کارکنان مجروح و بیمار اشاره نمود.
راهکارها: ابزار جلوگیری از خطر
برآورد میزان خطر عفونتی که کارکنان را تهدید می‌کند، دشوار است؛ چراکه از یک سو جراحات ناشی از سوزن و ابزار تیز کمتر از واقع گزارش می‌شود و از سوی دیگر ممکن است بدلیل عدم وجود اقدامات نظارت بر بهداشت، آمار دقیق این جراحات ثبت نگردد. با توجه به اینکه هیچگونه فرآیند ایمن‌سازی در برابر HIV یا هپاتیت C و هیچگونه اقدام پیشگیرانه دارویی پس از دریافت ویروس هپاتیت C وجود ندارد، تنها راه‌حل موجود، پیشگیری از عفونت به وسیله جلوگیری از قرارگرفتن در معرض این ویروس‌ها می‌باشد. برای نیل به این هدف، سازمان‌های بین‌المللی برنامه‌هایی را تدوین نموده‌اند که شامل آموزش و آگاه‌سازی پرسنل بخش تامین سلامت، تامین تجهیزات ایمن در مراکز درمانی و ایجاد سازوکار گزارش‌دهی دقیق جراحات می‌باشد.
طبق این برنامه آموزش پرسنل بخش تامین سلامت شامل کارکنان فعلی و جدید، باید به صورت مداوم و دوره‌ای انجام گیرد. این آموزش‌ها شامل معرفی و نحوه استفاده از تجهیزات و روش‌هایی است که موجب پیشگیری از جراحات ناشی از ابزار تیز می‌شود. لازم به ذکر است می‌بایست تاثیر فعالیت‌های این قشر بر ایمنی سایر قشرها نیز برای تمامی پرسنل روشن گردد. برای نمونه باید توجه داشت که هیچگاه سوزن‌های بدون درپوش و سایر ابزار تیز در سطل‌های زباله خانگی، سطل‌های بازیابی یا درون سرویس بهداشتی دفع نگردد، چراکه ممکن است کارگران بخش فاضلاب، مامورین جمع‌آوری زباله و خدمه نظافت نیز در معرض خطر آسیب‌دیدگی قرار گیرند. در این آگاه‌سازی‌ها در کنار تبیین خطراتی که پرسنل بخش تامین سلامت را تهدید می‌نماید، آموزش نحوه‌ی استفاده صحیح از تجهیزات ایمن از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. برای مثال طبق آمار گزارش شده از میان کارکنانی که عمل خونگیری را انجام می‌دهند، ۶۰ درصد از جراحات ناشی از ابزار تیز در حین یا پس از انجام فرآیند دفع رخ داده است که اغلب ناشی از بیش از حد پُر بودن ظروف دفع پسماندهای تیز بوده است. طبق توصیه [۲]CDC، ظروف استاندارد دفع پسماندهای تیز (سیفتی باکس) باید حداکثر تا خط نشانه‌ی “حداکثر ظرفیت” مشخص شده بر روی بدنه سیفتی باکس پُر شوند.
لازم است به موازات آگاه‌سازی افراد، با درنظرگرفتن تمامی مولفه‌های موثر در جراحت ناشی از سوزن و ابزار تیز، تجهیزاتی از قبیل ابزار با سوزن ایمن، ظروف جمع‌آوری پسماندهای تیز (سیفتی باکس)، دستکش و تجهیزات محافظ شخصی به تعداد کافی در دسترس پرسنل بخش تامین سلامت قرارداده شود.
علاوه‌براین، لازم است تا طبق برنامه کاهش جراحت ناشی از سوزن و ابزار تیز و برنده، پروسه‌ی گزارش‌دهی جراحت به صورت کامل در مراکز درمانی پیاده‌سازی شود و هنگام جراحت، افراد می‌بایست حادثه را به مسئول مربوطه گزارش‌داده تا نه تنها روند پیگیری و درمان زیر نظر مراکز کنترل عفونت قرارگیرد، بلکه آمار و ارقام دقیق‌تری برای تخصیص امکانات درمانی بهتر و مناسب‌تر برای این حوادث کسب گردد.
با توجه به اهمیت موضوع باید به این نکته توجه داشت که این برنامه مدون پیشگیری از جراحات، در همه‌ی مراکز درمانی بطور دائم اجرا شود و می‌بایست الزام آن را برای تمامی پرسنل کادر تامین سلامت شفاف نمود و توسط متخصصین بر اجرای این فرآیند نظارت و کنترل داشت.
خطرات ناشی از جراحات ایجاد شده توسط اشیای تیز و برنده
جراحات ناشی از ابزار تیز و اشیای تیز و برنده، زخم‌ها و بریدگی‌هایی در پوست هستند که توسط ابزار تیز و در اثر حوادث در محیط‌های پزشکی ایجاد می‌شوند. این ابزار عبارتند از سوزن‌ها، لنست‌ها، اسکالپل‌ها (تیغ بیستوری)، ابزار جراحی و شیشه شکسته.
جراحات ناشی از سوزن ([۳]NSIs) به جراحاتی اطلاق می‌شود که ناشی از خراشیدگی یا بریدگی تصادفی پوست توسط انواع سوزن‌ها می‌باشند. این سوزن‌ها عبارتند از سوزن‌های هیپودرمیک[۴]، سوزن‌های جراحی، سوزن‌های بیوپسی، سوزن‌های خونگیری[۵]، سوزن‌های تزریق، کاتتر درون عروقی و سوزن‌های اتصال اجزای سیستم انتقال درون عروقی.
حدود ۸۰ درصد از جراحات پوستی ناشی از ابزار تیز و برنده توسط سوزن رخ می‌دهد که ۵۶ درصد آن‌ها مربوط به سوزن‌های میان‌تهی[۶] است.
از آنجا که عموما این سوزن‌ها حاوی خون هستند، جزو ابزار پرخطر محسوب می‌شوند. تقریبا یک مورد از هر دو جراحات ناشی از سوزن‌های hollow-bore، سلامت پرسنل بخش بهداشت و درمان را با قراردهی فرد در معرض خون به مخاطره می‌اندازد.
آسیب‌دیدگی بوسیله اشیای تیز و برنده می‌تواند باعث انتقال بیماری‌های Blood-Borne (بیماری‌هایی که از طریق خون منتقل می‌شوند) مثل ایدز، هپاتیت C، هپاتیت B و انواع تب‌های خونریزی‌دهنده‌ی ویروسی و غیره شوند که همواره به عنوان خطراتی تهدیدکننده برای پرسنل بخش بهداشت و درمان و بیماران به شمار می‌آیند. بالاترین خطر برای انتقال ویروس‌های Blood-Borne از بیمار به کارکنان بخش تامین سلامت، از طریق سوراخ شدن پوست است. به تعریف دقیق‌تر سوراخ شدن پوست بوسیله سوزن تزریق، تیغ جراحی و یا دیگر وسایل تیز و برنده که به خون یا دیگر مایعات بدن آغشته هستند.
همچنین خطر انتقال این ویروس‌ها از طرق غشای مخاطی نیز وجود دارد. برای مثال ریختن خون یا مایعات بدن به درون چشم یا نفوذ آن از طریق پوست آسیب دیده.
خطر قرارگیری در معرض خون و مایعات بدن ([BBF[7) پرسنل بخش تامین سلامت ([۸]HCWs) را به موجب حرفه‌ای که دارند، به شدت تهدید می‌کند و ممکن است منجر به انتقال پاتوژن‌های عفونی و خطرناکی به پرسنل شده و سلامت و زندگی این افراد را در معرض خطر قراردهد. متداول‌ترین شرایطی که در آن خطر تبادل خون و مایعات بدن در حین کار بسیار بالا است، عبارتند از:
- جراحات پوستی
- تماس با مخاط (غشا مخاطی، مانند چشم، بینی و دهان)
- تماس با پوست ناسالم
در محیط‌هایی که هنوز محصولات و اقدامات ایمنی مهیا نشده است، جراحات پوستی بیشترین خطر را برای پرسنل تامین سلامت دارند. این جراحات ممکن است در اثر کار با سوزن‌ها، ابزار جراحی و شیشه‌ها رخ دهد.
مطالعات انجام شده در میان پرسنل بخش تامین سلامت که بیشتر دچار جراحات ناشی از سوزن شده‌اند، نشان می‌دهد که پرستاران (حدود ۵۰ درصد) اکثریت این افراد را تشکیل می‌دهند. بعلاوه، پزشکان و کارکنان آزمایشگاه نیز به وضوح در معرض خطر سوزن‌های hollow-bore آلوده به خون و مایعات بدن قرار دارند. علاوه‌بر پرسنل بخش تامین سلامت که مستقیما با ابزار پزشکی سروکار دارند، کارکنان بخش خدمات و نظافت این مراکز نیز در معرض جراحات ناشی از سوزن قرار دارند.
۸۸ درصد پرستاران اعلام کرده‌اند ایمنی محیط کار و سلامت شخصی بر کیفیت کار و تصمیم‌گیری آن‌ها مبنی‌بر ادامه فعالیت در این حوزه تاثیرگذار می‌باشد.
عوامل خطر
معمولا اینگونه جراحات بر اثر یک سری اشتباهات و سهل‌انگاری در بکارگیری سوزن و ابزار پزشکی تیز و برنده رخ می‌دهد که عموما قابل پیشگیری می‌باشند. طبق داده‌های مراقبتی EPINet (شبکه اطلاعات پیشگیری از قرارگیری در معرض جراحات در آمریکا)، ۶۰ درصد از جراحات گزارش شده ناشی از سوزن، پس از انجام فرآیند بالینی رخ داده‌اند که قبل یا در هنگام دفع پسماند یا درپوش‌گذاری مجدد باعث جراحت شده‌اند.
طبق مطالعات بعمل آمده، عجله در انجام کار، عصبانیت، حواس‌پرتی و انجام چندکار به صورت همزمان موجب افزایش خطر جراحات می‌گردد. از عوامل دیگری که بر روی ایمنی در به کارگیری ابزار تاثیر منفی می‌گذارند، خستگی، عدم همکاری بیمار و کمبود نیروی انسانی می‌باشد.
بر اساس گزارش دپارتمان کار آمریکا ([۹]DOL)، خطر جراحت پرسنل فعال در حوزه‌ی پرستاری، بیشتر از کارکنان معدن می‌باشد.
در بین بخش‌های مختلف مراکز درمانی، بیشترین جراحات ناشی از سوزن به ترتیب در اتاق عمل و بخش اورژانس رخ می‌دهد.
علل جراحات ناشی از ابزار و اشیای تیز
خلاصه‌ای از شایع‌ترین علل جراحات به گزارش مرکز کنترل و پیشگیری بیماری در آمریکا (CDC):
- کمبود تجهیزات محافظتی شخصی، ابزار ایمنی و ظروف جمع‌آوری پسماندهای تیز و برنده (سیفتی باکس)
- عدم وجود شیوه‌های گزارش‌دهی صحیح جراحات ناشی از ابزار تیز و برنده
- کمبود آگاهی از خطرات مرتبط با کار و محیط کار
- عدم آموزش کافی پرسنل
- دسترسی محدود به ظروف جمع‌آوری پسماندهای تیز و برنده (سیفتی باکس)
- کمبود نیروی انسانی
- درپوش‌گذاری مجدد سوزن پس از استفاده
- دست‌به‌دست کردن ابزار و تجهیزات تیز و برنده در اتاق عمل
- کوتاهی در استفاده از ظروف جمع‌آوری پسماندهای تیز و برنده (سیفتی باکس) بلافاصله پس از استفاده از ابزار تیز
- حوادث پزشکی غیرقابل پیش‌بینی
- واکنش‌های غیرقابل پیش بینی بیمار
عواقب جراحت ناشی از ابزار تیز
بیماری‌های واگیردار
نگرانی عمده در مورد جراحات ناشی از سوزن، مربوط به زخم یا آسیب وارده نمی‌باشد، بلکه قرارگیری پوست آسیب دیده در معرض خون و مایعات بدن فرد است که امکان دارد حامل بیماری‌های عفونی باشند.
طبق گزارشات، حداقل ۲۰ نوع پاتوژن (عامل بیماری‌زا) شامل انواع ویروس‌ها، باکتری‌ها و قارچ‌ها از طریق جراحات سوزن و ابزار تیز به پرسنل بخش تامین سلامت انتقال می‌یابد.
احتمال پیشروی یک بیماری پس از جراحات ناشی از سوزن به عوامل مستقل متعددی بستگی دارد: غلظت پاتوژن در خون و مایع بدنی انتقال‌یافته، عمق جراحت، حجم خون، میزان پاتوژن منتقل شده و مرحله‌ی عفونت در هنگام انتقال پاتوژن.
برخی از بیماری‌های قابل انتقال به پرسنل تامین سلامت، در اثر جراحت ناشی از سوزن عبارتنداز:
- هپاتیت B
- هپاتیت C
- HIV/ ایدز
- ویروس دنگی
- سلفیس
- هرپس
هنگامی که کارکنان بخش تامین سلامت در اثر ابتلا به بیماری در حال پیشروی، با عوارض حاد و مزمن آن یا حتی مرگ مواجه می‌شوند، میزان سروکانورژن و دسترسی به واکسیناسیون یا درمان‌های پروفیلاکسی پس از جراحت ([۱۰]PEP) نقش مهم و بسزایی را ایفا می‌نمایند.
با توجه به عوارض و آسیب‌های بالینی، آسیب‌رسان‌ترین بیماری‌های مرتبط با جراحات ناشی از سوزن و ابزار تیز، در نتیجه انتقال پاتوژن‌های HCV، HBV و HIV از راه خون هستند.
لازم به‌ذکر است آمار موجود در رابطه با میزان جراحات ناشی از سوزن و ابزار تیز، محدود و ناکافی می‌باشد. طبق نتایج تحقیق دکتر ویکر (Wicker) تنها ۲۸٫۷ درصد از پرسنل تامین سلامت که دچار جراحت شده‌اند، جراحت توسط سوزن را گزارش داده‌اند، ۵۰٫۴ درصد این جراحت را گزارش نداده‌اند و ۲۰٫۹ درصد از آن‌ها گاهی این جراحت را گزارش داده یا در پرسشنامه مربوطه پاسخی وارد نکرده‌اند. بر اساس تحقیقی گسترده در آمریکا، ۸۵ درصد از گزارشات ناقص بوده و طبق مطالعات دیگر، میزان عدم گزارش را تا بیش از ۹۰ درصد تخمین زده‌اند.
| هزینه‌های مرتبط با جراحت ناشی از سوزن و ابزار تیز و برنده | ||
| هزینه‌های مستقیم | هزینه‌های غیرمستقیم | |
| کوتاه مدت | • خونگیری و تست فوری (آزمایشگاه) • واکسیناسیون • معاینات بهداشتی و درمانی • درمان پروفیلاکسی بعد از جراحت (PEP) |
• اتلاف زمان به دلیل اضطراب • فرآیندهای اداری |
| بلند مدت | • مشاوره با پرسنل بخش تامین سلامت • آزمایشات پیگیری • درمان بلند مدت |
• کاهش راندمان پرسنل تامین سلامت • حق بیمه بالاتر • دعوی‌های قضایی مرتبط • مطالبه‌ی هزینه‌های جبرانی |
اقدامات پیشگیرانه
پیشگیری موثر از جراحات ناشی از سوزن و به تبع آن جلوگیری از خطر قرارگیری در معرض خون و مایعات بدن، نیازمند یک روند جامع از طریق ترکیب راهبردها و فعالیت‌های مختلف می‌باشد.
راه‌های پیشگیری
- آموزش مداوم و پیوسته در حوزه‌ی استفاده و دفع ایمن ابزار تیز و برنده
- الزام گزارش هرگونه جراحت ناشی از سوزن و ابزار تیز
- عدم استفاده از سوزن و ابزار تیز تا حد امکان و استفاده از ابزار ایمنی (سیفتی باکس، آمپول بازکن و …)
- دسترسی آسان به ظروف استاندارد جمع‌آوری پسماندهای تیز (سیفتی باکس) و استفاده صحیح از آن‌ها
- دفع فوری ابزار تیز درون ظروف استاندارد جمع‌آوری پسماند (سیفتی باکس)
- جمع‌آوری پیوسته و دفع صحیح ظروف جمع‌آوری پسماند (سیفتی باکس)
- منع درپوش‌گذاری مجدد
- حذف تزریقات غیرضروری در فرآیندهای درمانی
- تزریق واکسن هپاتیت B
لازم است یک برنامه همگانی آموزشی در مورد اقدامات احتیاطی و طرز استفاده صحیح از ابزار تیز و برنده تدوین گردد. این برنامه علاوه‌بر طرز استفاده ایمن از این ابزار، باید شامل طریقه دفع، محیط کار ایمن و نحوه‌ی صحیح گزارش جراحت نیز باشد.
تجربه نشان می‌دهد تداوم در تقویت راهبردهای آموزشی به تنهایی برای کاهش این نوع جراحات کافی نمی‌باشد. بنابراین باید پیشگیری از این جراحات را با استفاده از ابزار ایمنی در برابر سوزن و اشیای تیز، تقویت نمود. برای مثال در یک سری اقدامات با هدف کاهش جراحات، به کارگیری ظروف دفع پسماندهای تیز (سیفتی باکس) موجب کاهش میزان جراحات ناشی از سوزن در اثر درپوش‌گذاری مجدد سوزن از ۲۳ درصد به تنها ۵ درصد شد.
جهت پیشگیری و جلوگیری از گسترش جراحات ناشی از سوزن و ابزار تیز علاوه‌بر آموزش و ارتقای سطح آگاهی پرسنل تامین سلامت، می‌بایست بر استفاده از ابزار ایمنی مانند سیفتی باکس، آمپول‌بازکن، سوزن‌های دارای محافظ و سایر ابزار ایمن در محیط تاکید داشت.
دستورالعمل‌های وزارت بهداشت در راستای بالابردن ایمنی در طی فرآیند تزریق
باتوجه به خطراتی که در طی فرآیند تزریق ممکن است خدمه‌ی تامین سلامت و بیمار را تهدید کند و در راستای کاهش این خطرات و بهبود کیفیت خدمات بهداشتی، وزارت بهداشت و درمان اقدام به تدوین دستورالعملی در رابطه با بالابردن ایمنی در فرآیند تزریق نموده است. این دستوالعمل دارای ۴ بند است که به شرح زیر می‌باشد:
- کاهش رفتار پرخطر کارکنان بهداشتی به منظور پیشگیری از جراحات ناشی از اجسام تیز و برنده‌ی آلوده: ارتقا سطح آگاهی و کسب مهارت بهداشتی-درمانی به ویژه در زمینه‌ی کار با اجسام تیز و برنده و به منظور پیشگیری از بروز جراحات ناشی از سرسوزن و سایر وسایل تیز و برنده، امری ضروری است. بنابراین کارکنان بخش تامین سلامت می‌بایست در خصوص چگونگی پیشگیری از آسیب‌دیدگی به وسیله‌ی اجسام تیز و برنده و همچنین اقدامات درمانی لازم و به موقع، به صورت مداوم و پیوسته آموزش ببینند.
تشکیل پرونده‌ی بهداشتی و واکسیناسیون رایگان کلیه‌ی کارکنان بهداشتی-درمانی در واحدهایی که کارکنان اجبارا و با توجه به وظایف محوله‌ی فردی و یا گروهی با اجسام تیز و برنده سر و کار دارند، علیه HIV الزامی است. ازجمله می‌توان به کارکنان بخش‌های ویژه، اتاق عمل اورژانس، کلینیک‌های تشخیصی، مطب‌ها و کلینیک‌های خصوصی، واحدهای پاتولوژی، اتوپسی، CRS، مراکز جراحی محدود، واحدهایی که انتقال ترانسفیوژن خون انجام می‌دهند، کارکنانی که اقدامات درمانی تهاجمی را انجام می‌دهند و یا در تماس با خون، سرم و یا سایر ترشحات آلوده‌ی بیماران می‌باشند و یا از بیماران روانی حاد مراقبت می‌کنند، اشاره کرد.
- افزایش سطح ایمنی کارکنان در حین کار با وسایل تیز و برنده‌ی درمانی: با توجه به احتمال آلودگی کارکنان بخش تامین سلامت از طریق انجام اقدامات پرخطر، قویا توصیه می‌شود که:
- ابزارهایی که ایمنی وسایل تیز و برنده را تضمین می‌کنند، در اختیار کاربران قرارگیرد.
- وسایل حفاظتی مناسب نظیر دستکش، گان غیرقابل نفوذ به آب و ترشحات، پیش‌بند پلاستیکی، ماسک و عینک محافظتی و غیره در اختیار کاربران قرار گیرد.
- ترویج استفاده از سرنگ‌های AD در بخش ایمن‌سازی در برنامه‌ی دانشگاه‌ها قرار گیرد.
- جمع آوری، نگهداری، انتقال و دفع مناسب و بهداشتی زباله‌های تیز و برنده: قویا توصیه می‌شود که عملیات جمع‌آوری، نگهداری و دفع سر سوزن و سایر اجسام تیز و برنده‌ی استفاده شده (مانند آنژیوکت بیستوری، لانست، اسکالپ ویرن و …) به وسیله‌ی سیفتی باکس و بلافاصله پس از مصرف انجام شود. ضروری است که ظروف جمع‌آوری (سیفتی باکس‌ها) مستحکم، غیرقابل نفوذ، مقاوم به پارگی، دارای دهانه‌ی گشاد و همچنین دارای حجم کافی و ابعاد مناسب باشند. از آنجایی که برای پیشگیری از آسیب دیدگی به وسیله‌ی اجسام تیز لازم است آن‌ها را بلافاصله پس از استفاده و به وسیله‌ی ظروف نگهداری جمع‌آوری و دفع کرد. بنابراین در دسترس بودن سیفتی باکس به تعداد کافی و با اندازه‌های مختلف برای کاربران امری الزامی است. استفاده از برچسب هشداردهنده با مضمون “احتمال آلودگی به وسیله‌ی اجسام تیز و برنده” بر روی سیفتی باکس الزامی است.
- تغییر رفتار و نگرش اجتماعی: ضروری است تا به منظور تعدیل در تجویز دارو به صورت تجویزی و با توجه به ۳ موردی که در ذیل ذکر می‌شود، مساله‌ی ایمنی تزریقات به جزئی دائمی از برنامه‌ی آموزشی بخش تامین سلامت بدل شود:
- بهتر است از تجویز دارو به صورت تزریقی تا زمانی که اشکال دیگر از جمله شکل خوراکی در دسترس هستند، حتی‌الامکان اجتناب شود.
- لازم است تا سطح آگاهی جامعه در مورد خطرات بالقوه‌ی ناشی از مصرف دارو به صورت تزریقی ارتقا یابد تا تقاضای بیماران برای دریافت دارو به صورت تزریقی کاهش یابد.
- نیاز است تا تمامی کارکنان بخش تامین سلامت شاغل در بخش‌های دولتی و غیردولتی آموزش‌های توجیهی را به صورت مستمر دریافت نمایند و برای اصلاح نگرش جامعه در خصوص خطرات استفاده از دارو به صورت تزریقی، این اطلاعات را به سایر افراد جامعه انتقال دهند.
آمار ارائه شده در این مقاله، مربوط به روز جمع‌آوری داده‌ها می‌باشد.
واژه‌نامه:
| needle stick injury | [۳] | Centers for Disease Control and Prevention | [۲] | American Nurse Association | [۱] |
| hollow-bore needle | [۶] | Blood Collection needle | [۵] | Hypodermic needle | [۴] |
| Department of Labor | [۹] | Health Care Worker | [۸] | blood and body fluid | [۷] |
| Post-exposure Prophylaxis | [۱۰] |
