سرطان

مقدمه

بدن انسان از میلیون‌ها سلول تشکیل شده است که در کنار هم، بافت‌هایی مانند ماهیچه‌ها، استخوان و پوست را می‌سازند. بیشتر سلول‌های طبیعی بدن در پاسخ به تحریکاتی که از داخل و خارج بدن به آن‌ها وارد می‌شود، رشد و تولید مثل می‌کنند و در نهایت می‌میرند. اگر این فرآیند در مسیر تعادل و صحیح خود اتفاق بیفتد، بدن سالم می‌ماند و عملکرد طبیعی خود را حفظ میکند. اما مشکلات، زمانی شروع می‌شود که برخی از ژن‌های یک یاخته طبیعی دچار جهش شده و سلول به یک سلول سرطانی تبدیل شود.

چرخه سلولی

چرخه سلولی، مهمترین موجودیت برای بقای سلول است. عوامل و پروتئین‌های فراوان در نقش‌های مثبت یا منفی در نقاط و گلوگاه‌های متعدد، این چرخه را به‌طور دقیق و هماهنگ، تنظیم و کنترل می‌کنند. در واقع، در سلول‌ها، ژن‌های متنوعی حضور دارند که پروتئین‌های لازم برای کنترل چرخه سلول را رمزدهی می‌کنند. با آنکه چرخه سلولی در ایستگاه‌های متعددی کنترل و بازرسی میشود، این تنظیم به ویژه در دو نقطه با شدت و مراقبت خارق‌العاده‌ای صورت می‌گیرد. سلول، در نقطه نخست، پیرامون همانندسازی DNA خود و در نقطه دیگر، برای شروع تقسیم میتوز، تصمیم‌گیری می‌کند. این مراحل در قلمرو عبور از G1 به S و از G1 به M است. (شکل 1)

مراحل گذار، با کنترل ژنتیکی سلول، به عنوان نقاط بازرسی به طور هماهنگ وارد عمل می‌شوند و موجبات بقای سلول به حالت طبیعی را فراهم می‌آورند. به عنوان نمونه، در این نقاط به منظور بقای سلول، آسیب احتمالی وارده به DNA در حداکثر توان، تشخیص داده شده و راهکارهای لازم برای رفع آن (یعنی مرمت آسیب) تدارک دیده می‌شود. شایان تاکید است که در سلول‌های توموری، نقاط کنترل چرخه‌ی سلولی، چندان شناسایی نگردیده است.

مطالعات گسترده نشانگر رابطه‌ای دقیق و پیچیده بین ساعت چرخه سلولی^[1] و سرطان است. چنانکه پیشتر تاکید شد، اکثر (و احتمالا عموم) سرطان‌های انسانی رشدی بی‌رویه دارند. این رشد غیرعادی هم به دلیل آشفتگی و انحراف در مسیرهای علامت‌رسانی در سلول‌ها و هم به دلیل برهم‌خوردن نظم ساعت چرخه سلولی است. ساعت مورد اشاره (مشتمل بر اجتماعی از پروتئین‌های برهم کنش‌کننده در هسته)، به عنوان مدیریت تصمیم‌گیر سلول وظایف حیاتی خود و از جمله تصمیم‌گیری برای عبور سلول از چرخه سلولی را انجام می‌دهد. بدیهی است هرگونه اختلال در عملکرد طبیعی دقیق و پیچیده‌ی آن، می‌تواند در مسیر پیدایش سرطان نقش کلیدی ایفا کند. برنامه‌های ساعت چرخه سلولی در واقع ردیفی از مراحل و رخدادهای به هم پیوسته را با واسطه انواع متنوعی از مولکول‌ها انجام می‌دهد. در واقع در روند چرخه‌ی سلولی، فرآورده‌های پروتئینی مربوط به ژن‌های خاصی در تنظیم دقیق چرخه سلولی نقش‌های تقویت‌کنندگی یا مهارکنندگی را برعهده دارند. از میان این مولکول‌ها، دو مولکول پلی‌پپتیدی به نام‌های سیکلین‌ها^[2] و پروتئین کینازهای وابسته به سیکلین^[3] و در ارتباط با یکدیگر، در فرآیند آغازسازی و ورود به مراحل متنوع چرخه سلولی ( و به عنوان آغازگرهای اصلی برای عبور از یک مرحله به مرحله دیگر چرخه)، از اهمیت اساسی برخوردار هستند.

به طور نمونه، در مرحله G1 سیکلین‌های نوع D به پروتئین کنیازهای وابسته به سیکلین‌های نوع 4 و 6 متصل شده و در نتیجه‌ی آن، این مجموعه بر روی مولکول قدرتمند بازدارنده رشد، به نام پروتئین PRB عمل می‌کند. این عمل، موجبات رهاسازی اثر ترمزکنندگی این پروتئین را فراهم می‌آورد و در نتیجه آن، سلول قادر می‌شود تا وارد مراحل نهایی G1 شده و از آنجا وارد مرحله S گردد.

برای درک بهتر مطلب، چنانچه چرخه سلولی را به عنوان یک خودرو فرض کنیم، سیکلین‌ها به مثابه جاپایی یا پدال گاز خودرو است که موتور را به کار می‌اندازد. در این خودرو طبیعتا، ترمز نیز وجود دارد تا در شرایط نامناسب (و ضروری)، چرخه سلولی را از فعالیت باز دارد. پروتئین‌های اتصالی در واقع نقش این ترمز را دارند و قادر هستند از فعالیت پروتئین کینازی مجموعه یا “ناجور دوپار” سیکلین جلوگیری کنند. پروتئین‌های اتصالی که به نام بازدارنده‌های پروتئین کینازی‌های وابسته به سیکلین خوانده می‌شوند، چرخه سلولی را در نقطه بازرسی متوقف می‌کنند. اگرچه، به مجرد دریافت چراغ سبز از مکانیسم‌های کنترل کننده، که مفهوم آن آمادگی کامل سلول برای ورود به مرحله بعدی چرخه است، این مانع برداشته می‌شود.

سرطان

سرطان یعنی رشد، تکثیر و گاهی انتشار غیرطبیعی سلول‌های بدن. یک سلول طبیعی ممکن است بدون هیچ دلیل واضحی به یک سلول سرطانی تبدیل شود، ولی در اغلب موارد، تبدیل در اثر مواجهه مکرر با مواد سرطان‌زا مانند الکل و دخانیات صورت می‌گیرد. شکل ظاهری و نیز عملکرد سلول‌های سرطانی شده با سلول‌های طبیعی تفاوت دارد.

جهش یا تغییر ایجاد شده در حقیقت در DNA یا ماده ژنتیکی سلول اتفاق می‌افتد. وقتی ماده وراثتی یک سلول تغییر می‌کند، آن سلول با سلول‌های سالم کنار خود تفاوت می‌یابد و دیگر کار سلول‌های طبیعی بدن را انجام نمی‌دهد. این سلول تغییریافته از سلول‌های همسایه‌اش جدا می‌شود و نمی‌داند چه زمانی رشدش باید به پایان برسد و بمیرد. به عبارت دیگر سلول تغییر یافته از دستورها و علائم داخلی که سلول‌های دیگر در کنترل آن‌ها هستند، پیروی نمی‌کنند و به جای هماهنگی با سلول‌های دیگر خودسرانه عمل می‌کند.

این سلول جهش یافته تقسیم به 2 سلول جدید “جهش‌یافته” تبدیل میشود و این فرآیند به همین ترتیب ادامه می‌باید تا همان یک سلول به توده‌ای از سلول‌ها که تومور نامیده می‌شود، تبدیل گردند. گاهی این تومورها خوش‌خیم بوده و رشد نمی‌کنند. ولی در صورتی که سلول‌های تومور رشدکنند و تقسیم شوند و سلول‌های طبیعی اطراف خود را از بین ببرند و به نقاط دیگر بدن هم دست‌اندازی کنند، تومور بدخیم محسوب میشود. بزرگترین خطر تومورهای بدخیم، توانایی آن‌ها در حمله به بافت‌های سالم و پخش شدن در بدن است. هرچه تومورها رشد کنند و بزرگتر شوند، جلوی رسیدن مواد غذایی و اکسیژن را به سلول‌های سالم می‌گیرند و با پیشرفت سرطان، سلول‌های سالم می‌میرند و عملکرد و سلامت بیمار از بین میرود. اگر جلوی این فرآیند گرفته نشود، سرطان به مرگ می‌انجامد.

انواع سرطان ها

اغلب سرطان ها به سه دسته تقسیم می‌شوند:

• کارسینوما: شامل سرطان هایی می‌شود که از سلول‌هایی که سازنده پوست هستند (مثل سرطان پوست) و یا لایه داخلی اعضا را می‌پوشانند (مثل سرطان ریه) و یا سازنده غدد هستند (مثل سرطان سینه) منشا می‌گیرند.

• سارکوما: این دسته سرطان هایی هستند که از بافت همبند مثل غضروف، استخوان و ماهیچه منشا می‌گیرند. از این رو سرطان استخوان یا سرطان ماهیچه را در هر نقطه از بدن سارکوما می‌گویند.

• لوسمی و لنفوما: شامل سرطان هایی است که از سلول‌های تشکیل‌دهنده خون و سلول‌های ایمنی منشا می‌گیرند.

در کشورهای غربی، سرطان پوست شایع‌ترین سرطان است و پس از آن سرطان سینه، شش، پروستات، روده بزرگ، مثانه و رحم قرار دارد.

راه‌های پیشگیری از ابتلا به سرطان

• عدم استفاده بی‌اندازه از مشروبات الکلی و دخانیات
• مصرف غذاهایی که به صورت آب پز تهیه میشود
• عدم استفاده از غذاهایی که آثار سوختگی در آن‌ها نمایان است
• استفاده از سبزیجات و انواع میوه‌ها
• استفاده کمتر از گوشت قرمز
• رعایت کامل امور بهداشتی

انکوژن

انکوژن‌ها، ژن‌های تغییریافته‌ای هستند که به حالت عادی پروتئین‌هایی را که در کنترل رشد و تکثیر سلول‎ها نقش دارند، بیان می‌کنند. این ژن‌ها در حالت عادی پروتوانکوژن نامیده می‌شوند. ولی در صورت بروز جهش در پروتوانکوژن‌ها، آن‌ها به انکوژن‌ها تبدیل می‌شوند. انکوژن‌ها باعث بروز سرطان می‌شوند. جهش‌هایی که پروتوانکوژن‌ها، آن‌ها به انکوژن‌ها تبدیل می‌شوند. انکوژن‌ها باعث بروز سرطان می‌شوند. جهش‌هایی که پروتوانکوژن‌ها را به انکوژن‌ها تبدیل می‌کنند، اغلب باعث بیان بیش از حد فاکتورهای کنترلی، افزایش تعداد ژن‌های کدکننده آن‌ها و یا تغییر فاکتورهای کنترلی به صورتی که فعالیت فاکتورها، افزایش یابد و یا نیمه عمر آن‌ها در سلول زیاد شود، می‌گردد. ابتدا انکوژن‌ها در ویروس‌ها کشف شدند که انکوژن‌های ویروسی نامیده می‌شدند. به واسطه جهش در پروموتور پروتو انکوژن‌ها، آن‎ها به انکوژن‌های فعال تبدیل شده و بیان آن‌ها زیاد شده، تکثیر سلول‌ها افزایش یافته و تومور ایجاد می‌شود.

تومور

تومور یک توده غیرطبیعی از سلول‌هاست. سلول‌های تومور به دلایلی که هنوز ناشناخته هستند، رشد می‌کنند و رشد آن‌ها بدن توجه به نیازهای بدن است و از آنجایی که مواد غذایی سلول‌های طبیعی را از خون جذب می‌کنند، بنابراین غالبا برای بدن زیان‌آور هستند. تومورها را غالبا نئوپلاسم‌ها^[4] یا نورشدیافته می‌نامند. بافت‌های بدن به دنبال آسیب یا خسارت دیدن در اثر فرسودگی طبیعی سلول‌ها به طور دائم ترمیم و با سلول‌های جدید جایگزین می‌گردند. بنابراین به‌طورکلی، رشد و ترمیم بسته به نیازمندی‌های بدن به طور دائم روی می‌دهند. اندام‌های خاصی می‌توانند از نظر اندازه بزرگ شوند (هیپرتروفی) یا تعداد سلول‌هایشان را افزایش دهند (هیپرپلازی) و این در صورتی است که کار خواسته شده از آن اندام بیش از ظرفیت آن باشد.

تومورهای خوش خیم

تومورهای خوش‌خیم به آهستگی و به صورت تصاعدی رشد کرده و به بافت‌های دیگر تهاجم نمی‌کنند. این تومورها روی بافت‌های مجاور فشار وارد می‌کنند. ولی رشدشان ممکن است پس از مدتی قطع شود و آنگاه بدون تغییر باقی می‌مانند. سلول‌های تومورهای خوش‌خیم معمولا شبیه به سلول‌های بافتی که از آن به وجود آمده‌اند، هستند. با برداشتن کامل این تومورها با عمل جراحی دیگر عود نمی‌کنند و معمولا طول عمر بیمار را کوتاه نمی‌کنند. البته وجود تومورهای خوش‌خیم در محل‌های خاصی ممکن است کشنده باشد. زیرا ممکن است این تومورها در کار یک اندام حیاتی دخالت نمایند. تومورهای خوش‌خیمی که در مغز به وجود می‌آیند خارج کردن کامل آن‌ها غالبا مشکل یا غیرممکن است و بنابراین فشار ناشی از این تومورها که در داخل کاسه سر به ساختمان های مجاور وارد می‌شود، ممکن است باعث مرگ گردد.

تومورهای بدخیم

تومورهای بدخیم به‌طور تصاعدی رشد کرده و اگر جلوی رشدشان گرفته نشود به طرق مختلف باعث مرگ بیمار می‌گردند. این تومروها سریعا رشد کرده و سلول‌های تشکیل‌دهنده آن‌ها از سلول‌های تومورهای خوش‌خیم کمتر تمایز یافته‌اند. به عبارت دیگر این تومورها تمایل دارند که همانند بافت جنینی که از آن عضو اصلی (قبل از سرطانی شدن) توسعه پیدا کرده باشند. تومورهای بدخیم غالبا به سایر بافت‌ها انتشاریافته (متاستاز) و برداشتن موضعی تومور معمولا با قطع کردن حاشیه سالم تومور است.

انتشار تومورهای بدخیم با تهاجم مستقیم به بافت‌های مجاور و همچنین با تشکیل تومورهای ثانویه در اندام‌هایی که دور از محل تومور اولیه هستند، صورت می‌گیرد. متاستازها به‌طور خیلی شایع در غدد لنفاوی، ریه‌ها، کبد، استخوان‌ها، غدد فوق‌کلیوی،کلیه‌ها و مغز یافت می‌شوند. تومورهای اصلی به عنوان رشد اولیه شناخته شده و متاستازها رشدهای ثانویه نامیده می‌شوند.

انتشار تومورها

انتشار این تومورها به نواحی دور، از سه راه صورت می‌گیرد:

انتشار لنفاوی: سلول‌های تومور در داخل عروق لنفاوی مجاور رشد کرده و از یکدیگر جدا شده و به غدد لنفاوی آن منطقه منتقل می‌شوند، که در آنجا ممکن است رشد ثانویه روی دهد. رشد ثانویه ممکن است در نهایت غده لنفی را نابود ساخته و مجددا به داخل عروق لنفاوی راه یافته و از طریق سیستم لنفاوی به سمت جلو پیشروی نماید.

انتشار عروقی: سلول‌های تومور ممکن است به مویرگ‌ها یا وریدهای محلی حمله کرده و از طریق جریان خون به سمت جلو حمله شوند. این سلول‌ها در شبکه‌های مویرگی سایر اندام‌ها مستقر شده و آنگاه رشد ثانویه ممکن است صورت گیرد. سلول‌های تومور که وارد شاخه‌های ورید باب می‌شوند، تمایل به مستقر شدن در کبد دارند.

سلول‌هایی که وارد وریدهای سیستماتیک می‌شوند تمایل به استقرار در ریه‌ها دارند. به هر حال، برخی از سلول‌های تومور، از طریق مویرگ‌های ریوی عبور کرده و ممکن است رشد ثانویه را در سایر بافت‌ها ایجاد کنند. سلول‌های بدخیم ناشی از تومورهای اولیه ریه ممکن است به همین طریق وارد گردش خون سیستماتیک شده و رشدهای ثانویه را در بافت‌های دیگر تشکیل دهند.

راه سوم: انتشار توسط عمل کاشتن تومورهایی که دارای یک پرده سروزی هستند ممکن است از آن جدا شده و روی قسمت‌های دیگر آن پرده کاشته شوند. به عنوان مثال، کارسینومای تخمدان ممکن است به این طریق در سرتاسر حفره صفاق پخش شود. تهاجمات موضعی و انتشار متاستاتیک تومورهای بدخیم، خارج ساختن آن‌ها را فوق‌العاده مشکل می‌سازد. سرعت رشد تومورهای بدخیم به طور قابل توجهی فرق می‌کند. ولی به طور کلی، هرچه سلول‌ها کمتر تمایز یافته باشند، تومور سریعتر رشد می‌کند.

تومورهای بدخیم ممکن است در ابتدا هیچ علامت کلینیکی نداشته باشند ولی با پیشرفت رشد، تحلیل رفتن عضلات و آنمی شدید از علائم شایع است. مرگ ناشی از تومورهای بدخیم بدلایل مختلفی روی می‌دهد ولی عوارض از قبیل پنومونی، یک دلیل شایع این مرگ‌ها است. تومورهای داخل مجاری گوارشی با ایجاد انسداد می‌توانند باعث مرگ گردند و یا به ندرت مرگ در اثر نارسایی کبد به خاطر وجود متاستازها در آن رو می‌دهد. تومورهایی که در مغز قرار دارند معمولا به خاطر اعمال فشار روی مغز باعث مرگ می‌گردند.

متاستاز

متاستاز به مهاجرت سلول‌های سرطانی از یک بافت به بافت دیگر، گفته می‌شود. در برخی از سلول‌های توموری تعداد اندکی از خصوصیات سلول اولیه تغییر می‌کند و سلول توموری هنوز کم و بیش شبیه سلول اولیه‌ای که از آن منشا گرفته می‌باشد. تومورهایی که در اثر این سلول‌ها پدید می‌آیند تومورهای خوش‌خیم نامیده میشود.

تومورهای خوش‌خیم، گسترش محدودی دارند و تومور، فقط در همان محل سلول اولیه مشاهده می‌شود. اما در برخی از سلول‌های توموری در اثر جهش‌های بیشتر، اغلب خصوصیات سلول اولیه تغییر می‌کند. این سلول‌ها پروتئین‌هایی را بیان می‌کنند که در حالت عادی در سلول‌های نرمال، بیان نمی‌شوند. همچنین در این سلول‌ها از بیان برخی از پروتئین‎‌ها، جلوگیری می‌شود. این تغییرات در بیان پروتئین‌های سلولی باعث می‌شود سلول سرطانی، ارتباط خود را با سلول‌های مجاور از دست بدهد و با تجزیه ماتریس بین سلولی، از محل اولیه خود مهاجرت کرده و به محل دیگری برود و در آنجا نیز باعث ایجاد تومور شود. به عمل مهاجرت سلول‌های سرطانی از محل اولیه به محل دیگر، متاستاز، و به این نوع تومورها، تومورهای متاستاتیک یا تومورهای بدخیم گفته می‌شود.

رژیم غذایی در سرطان ها

زمانی تصور می‌شد که رژیم‌های غذایی نقشی در مرگ‌های ناشی از سرطان ندارند. امروزه محققان ثابت کرده‌اند که رژیم غذایی روزانه افراد نقش مهمی در پیشگیری، بروز و درمان انواع سرطان‌ها ایفا می‌کند. با پذیرش این حقیقت که انسان هر روزه ملزم به مصرف غذا می‌باشد و به دلیل تعداد و تنوع سرطان‌هایی که به‌طور بالقوه با رژیم غذایی در ارتباط هستند، می‌توان گفت که در حدود یک سوم سرطان‌هایی که در نهایت منجر به مرگ می‌شوند با آنچه که می‌خوریم در ارتباط هستند. تاثیر تحولاتی که امروزه در نوع زندگی و عادات غذایی مردم صورت گرفته است را نمی‌توان در ایجاد چنین بیماری‌هایی نادیده گرفت.

بدون شک استعداد ابتلا به سرطان در افراد مختلف به دلیل تفاوت‌های زمینه‌ای و ذاتی با یکدیگر متفاوت است و علاوه‌بر ویژگی‌ها وراثتی، عوامل بیرونی نیز در ایجاد سرطان‌ها تاثیر بسزایی دارند. با وجود شیوع روزافزون سرطان در سراسر دنیا هر روزه خبرهای امیدوارکننده‌ای درباره این بیماری‌ها می‌شنویم. اگر نمی‌توانیم در عوامل محیطی خود تغییری ایجاد کرده و یا اگر نمی‌توانیم بر محیط زیست و عوامل تهدیدکننده موجود در آن غلبه کنیم، اما می‌توانیم با اصلاح و متعادل ساختن الگوهای غذایی خود در طول زندگی احتمال ابتلا به سرطان را در خود به میزان قابل ملاحظه‌ای کاهش دهیم.

مطالعه جمعیت‌هایی که از یک منطقه به منطقه دیگر مهاجرت می‌کنند و در نتیجه مهاجرت، فرهنگ غذایی خود را نیز تغییر می‌دهند، نشان داده است که این مردم در اثر تغییر الگوی غذایی و پذیرش الگوی جدید، در معرض ابتلا به سرطان‌های شایع در منطقه قرار می‌گیرند.

بین تغذیه و رژیم غذایی با سرطان ارتباطی پیچیده وجود دارد. غذایی که می‌خوریم به طور بالقوه می‌تواند حاوی مواد سرطان‌زا و پیش‌ساز سرطان و یا بالعکس دارای مواد ضد سرطانی باشد.

ماهیت سرطان و ارتباط آن با رژیم غذایی در مناطق مختلف متفاوت است. از این رو نمی‌توان دستورالعمل‌های یکسان را برای تمام مردم پیشنهاد کرد. به طور مثال در کشورهای صنعتی شمال آمریکا و اروپا مشکل تغذیه بیش از حد^[5] در بروز سرطان‌های مطرح می‌باشد و به نظر می‌رسد که رژیم‌های پرچربی و پرکالری رایج در این کشورها با شیوع روزافزون انواع مختلف سرطان‌ها در ارتباط باشد. در مقابل، ماهیت مشکل در کشورهای در حال توسعه اساسا متفاوت است. آنچه که در این کشورها مسئله‌ساز می‌باشد، کمبودهای تغذیه‌ای^[6] و محدودیت تنوع در الگوی غذایی است. در چنین الگویی میزان ویتامین‌ها و مواد مغذی که برای سلامت افراد ضروری هستند، نا‌کافی است. علاوه‌بر آن مشکلات مربوط به انبار و نگهداری غذا نیز کیفیت غذای مصرفی این مردم را به میزان قابل توجهی کاهش می‌دهد.

تفاوت در ماهیت رابطه سرطان و رژیم غذایی بین ملل مختلف ایجاب می‌کند که دستورالعمل‌های اجرایی برای هر ملتی با توجه به خصوصیات آن جمعیت پیشنهاد شود. در ادامه خلاصه‌ای از دستورالعمل‌های توصیه توسط سازمان‌های حمایتی، محققان، آژانس‌های دولتی و ارگان‌های بهداشتی که قابل استفاده برای عموم مردم می‌باشد، آورده شده است.

رژیمی متنوع داشته باشد. به خاطر داشته باشید که مواد مغذی مورد نیاز شما تنها از یک یا دو منبع تامین نشود. در رژیم روزانه خود از تمام گروه‌های غذایی شامل میوه‌ها، سبزیجات، غلات، گوشت، محصولات لبنی و … استفاده کنید.

چند نکته مهم

• وزن خود را همواره در حد متعادل نگه دارید. چاقی عامل اصلی به وجود آورنده بسیاری از بیماری‌ها از قبیل بیماری‌های قلبی، عروقی، فشار خون، دیابت و زمینه‌ساز بعضی از سرطان‌ها است.
• مصرف چربی زیاد، غذاهای حاوی چربی اشباع شده و کلسترول را محدود کنید. رژیمی که چربی آن بالاست می‌تواند خطر ابتلا به سرطان‌های پستان، پروستات، کولون و رکتوم را افزایش دهد.
• میزان غذاهای نشاسته‌ای و فیبری را در رژیم خود افزایش دهید. به آسانی می‌توان مقدار نشاسته و فیبر رژیم غذایی را با خوردن میوه‌ها، سبزی‌ها، سیب‌زمینی، دانه‌ها، نان‌ها و غلات کامل افزایش داد. یک رژیم پر فیبر احتمال ابتلا به سرطان کولون و رکتوم را کاهش می‌دهد.
• مصرف شیرینی را محدود کنید. الگوهای غذایی که حاوی شیرینی و غذاهای شیرین، اغلب پرچرب، با کالری زیاد و تهی از مواد مغذی و معدنی می‌باشند. چنین رژیمی زمینه‌ساز بروز بعضی از سرطان‌ها است.
• نمک رژیم غذایی خود را تا حد ممکن کاهش دهید.

مصرف نوشابه‌های الکلی را قطع کنید. مصرف الکل می‌تواند منجر به سرطان دهان، حلق، مری و کبد شود. میزان ابتلا به سرطان در الکل‌هایی که سیگار می‌کشند چندین برابر است.

اهمیت فیبرهای غذایی

فیبر قسمتی از ساختمان سلول گیاهی است که دستگاه گوارش انسان قادر به هضم آن نمی‌باشد. فیبر به حرکت غذا در لوله گوارش و دفع ضایعات آن از بدن و در نتیجه حفظ سلامت دستگاه گوارش کمک می‌کند. داشتن رژیمی که میزان فیبر آن بالا و چربی آن پایین باشد، احتمال ابتلا به سرطان^[7] کولون و رکتوم را می‌کاهد. میزان مصرف فیبر در جوامع آمریکایی 11 گرم در روز می‌باشد که به توصیه انستیتو ملی سرطان، این میزان باید 20 تا 30 گرم در روز افزایش یابد. این مرکز مصرف بیش از 35 گرم فیبر در روز را توصیه نمی‌کند زیرا مصرف بیش از این میزان می‌تواند اثرات نامطلوبی به وجود آورد.

برای یافتن فیبر مورد نیاز، به جای مکمل‌های فیبری مصنوعی، از منابع غذایی غنی از فیبر استفاده کنید. به این منظور انواع نان‌ها، ماکارونی‌ها و غلات تصفیه نشده را در رژیم غذایی خود بگنجانید. سعی کنید مصرف محصولاتی که از آردهای تصفیه شده ساخته می‌شوند را کم کنید.

سیب درختی، هلو، گلابی و حتی سیب‌زمینی را با پوست مصرف نموده و محصولاتی که از آردهای تصفیه شده ساخته می‌شوند را کم مصرف کنید. لوبیا و نخود پخته منابع بسیار خوبی از فیبر هستند. غذاهای پرفیبر معمولا چربی پایینی دارند.

• در رژیم غذایی روزانه خود تا حد امکان از گوشت‌های کم چرب استفاده کنید. قبل از این که گوشت را بپزید، تمام چربی‌های قابل رویت آن را جدا کنید و دور بریزید و اگر چربی باقی‌ماند، قبل از خوردن آن را جدا کنید. مصرف ماهی را افزایش دهید. گوشت سفید را به جای گوشت قرمز استفاده کرده و قبل از پخت، پوست و چربی آن را جدا کنید.
• میوه‌ها و سبزی‌ها را جایگزین تنقلات سرخ شده و پرچرب کنید.
• به جای مواد لبنی پرچرب (شیر کامل، خامه، سرشیر و …) از محصولات لبنی کم چربی استفاده کنید. این گروه از مواد غذایی منابع خوبی از پروتئین، ویتامین‌ها و مینرال‌ها (مواد معدنی) به ویژه کلسیم هستند که برای حفظ فرد مفید می‌باشند.
• مصرف غذاهای حاوی ویتامین A، بتاکاروتن و ویتامین C، احتمال ابتلا به سرطان‌ها را کاهش می‌دهند. میوه‌ها و سبزی‌های زیادی وجود دارند که دارای مواد فوق می‌باشند. سعی کنید در رژیم غذایی روزانه خود از سبزی‌های برگی شکل سبز تیره، زرد و نارنجی و میوه‌ها به ویژه مرکبات استفاده کنید.
• سبزی‌های خانواده کلم اغلب کاهش دهنده احتمال ابتلا به انواع سرطان ها هستند. این سبزی‌ها منابع خوبی از فیبر، ویتامین‌ها و مینرال‌ها می‌باشند. از این خانواده میتوان به کلم چینی، کلم بروکلی، کلم بروکسل، کلم پیچ، گل کلم و کلم قمری اشاره کرد.

تغییرات عادات غذایی

لزومی ندارد که شما برای حفاظت خود در مقابل حمله سرطان، غذاهایی را که دوست دارید کنار بگذارید. به جای آن سعی کنید در اغلب موارد غذاهایی را انتخاب کنید که احتمال ابتلا به سرطان را کاهش می‌دهند و مصرف غذاهایی را که احتمال بروز سرطان را افزایش می‌دهند، محدود کنید.

سعی نکنید که عادات غذایی خود را یک شبه تغییر دهید. میوه‌ها و سبزی‌ها را به تدریج و در طول یک دوره چند هفته‌ای به رژیم غذایی خود اضافه کنید.

سعی کنید هر بار که به خرید می‌روید یکی از مواد غذایی پرچرب را با مشابه کم چرب آن جایگزین کنید. به جای مواد غذایی که از آردهای تصفیه شده و غلات فرآیند شده درست شده‌اند، مانند نان‌های سفید، از محصولاتی با آرد کامل و غلات کامل استفاده کنید.

از روش‌هایی برای پخت غذا استفاده کنید که نیازی به افزودن روغن نداشته باشند. مانند تنوری‌کردن، بخارپز‌کردن و آب‌پزکردن.

در روش‌هایی مانند کباب‌کردن و بریان‌کردن، از تماس غذا با دود جلوگیری کنید. تماس غذا با دود می‌تواند منجر به تولید مواد سرطان‌زا در غذا شود.

سعی کنید غذا را قبل از کباب یا بریان‌کردن در فویل بپیچید و آن را از منبع حرارتی دور نگهدارید تا مدت زمان پخت طولانی‌تر شود.

سعی کنید با توجه به برچسب غذاها و میزان چربی، کالری و فیبر در آن‌ها، برای هر روز خود یک برنامه غذایی تنظیم کنید.

آشنایی با چند نمونه از سرطان های شایع

سرطان استخوان:

اسکلت انسان را استخوان، که جسم جامدی است تشکیل می‌دهد و به شکل‌های گوناگون در بخش‌های مختلف بدن قرار دارد. بخش بیرونی استخوان بسیار سفت و مرکب از املاح معدنی و مواد آلی است. سرطان استخوان از سنین شیرخوارگی تا سالمندی می‌تواند ایجاد شود و سبب فلج عضو و یا مرگ فرد مبتلا شود. سرطان استخوان به سارکوم نیز شهرت دارد و در تمام دنیا شایع است. سرطان های دیگر بدن از جمله سرطان پستان، ریه، پروستات، تیروئید و کلیه‌ها نیز قادرند به استخوان‌ها منتقل شده و آن را تخریب کنند.

علل سرطان استخوان:

ارث و عوامل ژنتیک، تماس با اشعه و ترکیبات هسته‌ای، علل ناشناخته

علائم سرطان استخوان:

درد استخوان، برآمدگی در محل استخوان، گرم شدن ناحیه تورم، نازک شدن جدار استخوان و خوردگی استخوان، کم خونی و ضعف عمومی، براق شدن پوست در سطح تومور

تشخیص سرطان استخوان:

رادیولوژی، سی تی اسکن، MRI، اسکن هسته‌ای، تست‌های اختصاصی و آزمایشگاهی، بیوپسی از تومور

درمان سرطان استخوان:

جراحی، شیمی‌درمانی، اشعه‌درمانی

پیشگیری از ابتلا به سرطان استخوان:

عدم تماس با ترکیبات رادیواکتیو و هسته‌ای. در صورتی که استعداد ژنتیکی وجود داشته باشد، انجام آزمایشات طبی در هر 6 ماه توصیه می‌شود.

سرطان مری

مری لوله درازی است که بین ستون فقرات و جناغ که در دنباله حلق قرار دارد و معده را با حلق مربوط می‌سازد، و سرطان آن، پنجمین سرطان شایع در دنیاست که بیشتر در مردان رخ می‌دهد. متاسفانه به دلیل تشخیص دیرهنگام سرطان مری، اکثرا مرگ‌زا و کشنده است.

این نوع سرطان در کمربندی از آسیا، شمال ایران (گرگان، ترکمن صحرا، هشتپر) کشورهای چین، جمهوری‌های آسیایی شوروی سابق و مغولستان شایع‌تر است.

تومورهای مری دو نوع خوش‌خیم و بدخیم هستند. در شهرهای شمالی ایران به دلیل استفاده مکرر از غذاهای نمک‌دار در اکثر وعده‌های غذایی (ناهار یا شام) استعداد و آمادگی بیشتر به سرطان مری وجود دارد.

علل ابتلا به سرطان مری:

سیگار کشیدن و استعمال سایر فرآورده‌های دخانی مانند تریاک، نوشیدن مشروبات الکلی، نوشیدن چای داغ، از عوامل بروز این سرطان است. از دیگر عوامل می‌توان مصرف ماهی دودی، اغذیه نمک سود مانند کلم شور و خیارشور به مقادیر زیاد در طی سال، ماهی شور، ترشی‌جات، سموم قارچ‌ها، کمبودهای ویتامینی، املاح و ترکیبات معدنی و شیمیایی و علل ناشناخته را نام برد.

علائم بالینی سرطان مری:

اختلال بلع، درد زیر جناغ، بی‌اشتهایی، کاهش وزن، خشونت صدا، خونریزی‌های پنهان گوارشی، درد، عفونت‌های مکرر ریوی

تشخیص سرطان مری:

رادیوگرافی با بلع باریم (ماده حاجب)، آندوسکوپی، نمونه‌برداری

درمان سرطان مری:

جراحی، شیمی‌درمانی و اشعه‌درمانی

پیشگیری سرطان مری:

بهترین راه پیشگیری از سرطان مری، عدم استعمال دخانیات و پرهیز از تریاک، خودداری از نوشیدن مشروبات الکلی و چای داغ و خوراکی‌های نمک سود است. افرادی که در بلع غذاهای جامد دچار مشکل باشند، اما مایعات را به آسانی می‌توانند بخورند باید به پزشک مراجعه کنند.

سرطان کبد

بزرگترین غده بدن که زیر دیافراگم، در پهلوی راست قرار دارد و ضمن درست‌کردن صفرا، مواد غذایی سه گانه (قندها، چربی‌ها، پروتئین‌ها) را جذب می‌کند و آن‌ها را تغییر شکل می‌دهد و برای تغذیه سلول‌های آماده می‌سازد. سرطان کبد بیشتر در مردان رخ می‌دهد و در کشورهایی چون آفریقا، چین، ژاپن و جنوب شرقی آسیا بسیار شایع بوده و یکی از علل عمده مرگ‌ومیر محسوب می‌شود. سرطان‌های دیگر اعضای بدن از جمله معده، پانکراس، روده بزرگ، ریه، دهان و مثانه همگی می‌توانند به کبد منتقل شوند و نوعی سرطان ثانویه ایجاد کنند.

علل ابتلا به سرطان کبد:

سابقه هپاتیت B به صورت مزمن، برخی داروهای هورمونی، آرسنیک، آلودگی با انگل شیستوزومیازیس (که در استان خوزستان شایع است) و کرم‌های نواری و پهن و برخی علل ناشناخته‌ی دیگر.

علائم بالینی سرطان کبد:

درد ناحیه راست شکم، بی‌اشتهایی، کاهش وزن، اتساع شکم، لمس توده‌ای بزرگ در شکم، یرقان، اختلالات متابولیک و داخلی

تشخیص سرطان کبد:

با بررسی آزمایشگاهی اختصاصی و سی تی اسکن، رادیولوژی، MRI و نمونه‌برداری سوزنی می‌توان به تشخیص سرطان کبد دست یافت.

درمان سرطان کبد:

با جراحی، شیمی درمانی، پرتو درمانی، پیوند کبد می‌توان تا حدی به درمان نزدیک شد اما متاسفانه اکثر مبتلایان به این بیماری در کمتر از 6 ماه جان می‌سپارند.

پیشگیری از ابتلا به سرطان کبد:

بهترین راه پیشگیری از بروز سرطان کبد، عدم مصرف ترکیبات الکلی و داروهای تخریب‌کننده‌ی کبد و رعایت بهداشت از نظر انگل‌های بیماری‌زا است. افراد مبتلا به عفونت مزمن هپاتیت B باید مراقبت‌های پزشکی اختصاصی را هرچند ماه یکبار انجام دهند.

واژه‌نامه