عفونت انگلی: علائم، نحوه انتقال و راه‌های پیشگیری

شاید بتوان گفت که بسیاری از افراد حداقل یک بار در طول زندگی خود عفونت انگلی را تجربه می‌کنند. این عفونت می‌تواند در پوست، روده، خون و به طور کلی تمامی اعضای بدن رخ دهد.

احتمالا شما نیز بارها واژه عفونت انگلی را شنیده‌اید؟ اما آیا تا به حال به این عفونت مبتلا شده‌اید؟ آیا می‌دانید عفونت انگلی چه علائمی دارد و چگونه منتقل می‌شود؟

در این مطلب قصد داریم به بررسی این سوالات بپردازیم. پس در ادامه با ما همراه باشید.

انگل چیست؟

بدون شک می‌دانید که انگل به چه موجوداتی گفته می‌شود.

انگل در واقع یک موجود زنده (شاید یک حشره، باکتری، قارچ یا تک یاخته) است. این موجودات در بدن یک میزبان (ارگانیسم زنده دیگر) زندگی می‌کنند و مواد مغذی را مستقیماً از او دریافت می‌کنند.

انگل‌ها در غیاب میزبان، قادر به رشد، تکثیر و زنده ماندن نیستند.  بنابراین یک انگل به طور معمول میزبان را نمی‌کشد اما می‌تواند  سبب گسترش بیماری‌هایی شود که با ضعیف کردن فرد، جان او را به خطر می‌اندازند.

دسته‌بندی انگل‌‌‌ها

انگل‌ها بر اساس اینکه در کدام قسمت بدن میزبان زندگی می‌کنند، در دو دسته‌ی اکتوپارازیت (Ectoparasite) و اندوپارازیت (Endoparasite) جای می‌گیرند.

• انگل اکتوپارازیت: اکتوپارازیت‌‌ها یا انگل‌های برون‌زی، ارگانیسم‌هایی هستند که در سطح بدن میزبان زندگی می‌کنند. این انگل‌ها به بافت‌های داخلی نفوذ نکرده و انگل خارجی نیز نامیده می‌شوند. شپش انسان، کک و کنه نمونه‌هایی از اکتوپارازیت‌ها هستند. عفونت ایجاد شده توسط این انگل‌ها،  هجوم (infestation) نامیده می‌شود.

• انگل اندوپارازیت: اندوپارازیت‌ها یا انگل‌های درون‌زی، ارگانیسم‌هایی هستند که در بدن میزبان (در خون، بافت‌ها، حفره‌های بدن و سایر اندام‌ها) زندگی می‌کنند، تهاجم اندوپارازیت‌ها به بدن میزبان، عفونت (infection) نامیده می‌شود. در بدن انسان، تمام انگل‌های تک یاخته‌ای و کرمی بیماری‌زا، اندو انگل هستند. به عنوان مثال کرم گرد، کرم قلابدار، آمیب و غیره.

دسته بندی انگل‌های اندوپارازیت (درونی)

انگل‌های درونی را می‌توان بر اساس ارتباط آن‌ها با میزبان به انواع زیر تقسیم کرد:

انگل‌‍‌های اجباری (Obligate parasites): انگل‌هایی که مرحله‌ای از چرخه زندگی خود را در میزبان کامل می‌کنند. انگل‌های اجباری بدون میزبان نمی‌توانند چرخه زندگی خود را کامل کنند. مانند پلاسمودیوم^[1] (انگل مالاریا)، توکسوپلاسما گوندی^[2]

انگل‌های اختیاری (Facultative parasites): انگل اختیاری ارگانیسمی است که ممکن است به فعالیت انگلی متوسل شود، اما برای تکمیل چرخه زندگی خود مطلقاً به هیچ میزبانی متکی نیست.

بسیاری از گونه‌های قارچ مانند اعضای Armillaria انگل اختیاری هستند.  این قارچ‌ها از درختان زنده تغذیه می‌کنند، اما اگر درخت بمیرد، قارچ ی به خوردن چوب ادامه می‌دهد.

انگل‌های تصادفی (Accidental parasites): انگل‌های تصادفی میزبان غیرعادی را آلوده می‌کنند. به عنوان مثال، اکینوکوکوس گرانولوزوس (Echinococcus granulosus) در سگ‌ها شایع است اما ممکن است انسان را به‌طور تصادفی آلوده کند.

انگل‌های نابجا یا سرگردان (Aberrant parasites): انگل‌های سرگردان بسته به شرایط محیط زندگی خود در داخل بدن را تغییر می‌دهند. کرم آسکاریس یکی از انواع انگل‌های سرگردان است که زیستگاه اصلی آن روده است. اما در اثر شرایطی مانند تب بالا ممکن است به صفرا یا کبد رفته و در آنجا رشد کند.

علائم عفونت انگلی چیست؟

علائم عفونت‌های انگلی بسته به ارگانیسمی که باعث عفونت شده متفاوت است. این علائم می‌تواند شامل خارش، قرمزی پوست، ترشح غیرمعمول در ناحیه تناسلی، اسهال،ناراحتی معده، مدفوع چرب و کم آبی بدن باشد.

تب، حالت تهوع، استفراغ، کاهش وزن، تورم غدد لنفاوی و درد عضلانی نیز از علائم شایع عفونت انگلی هستند.

اما همانطور که گفته شد، ارگانیسم‌های مختلفی که در ایجاد عفونت انگلی دخیل هستند. به همین دلیل درصورت مشاهده هرگونه تغییر غیر عادی در بدن خود حتما به پزشک مراجعه کنید.

منابع عفونت انگلی

عفونت انگلی ممکن است در خاک، آب، غذا و یا حتی حیوانات خانگی و حشرات وجود داشته باشد.

• خاک و آب آلوده: خاک و آب آلوده به فضولات انسان ممکن است حاوی تخم‌ انگل‌هایی مانند کرم قلابدار، گونه آسکاریس، گونه‌های Strongyloides و گونه‌های Trichuris باشد.

• گوشت خام یا نیم پز: گوشت خام و نیم‌پز حیوانات نیز می‌تواند منبع عفونت انگلی باشد. به عنوان مثال گوشت گاو خام می‌تواند منبع لارو Cysticercus bovis باشد.

• غذاهای دریایی: ماهیان آب شیرین، خرچنگ یا گیاهان آبزی منیز می‌توانند منبع عفونت انگلی به شمار روند.

• حشرات خونخوار: حشرات خونخواری مانند پشه، مگس تسه تسه و پشه خاکی می‌توانند عفونت‌ها انگلی مانند لیشمانیا و مالاریا ار به انسان منتقل کنند.

• حیوانات خانگی: حیواناتی مانند گربه و سگ نیز می‌توانند منبع آلودگی انگلی باشند.

• انسان: بدن انسان میزبان چندین انگل است و می‌تواند منشأ آلودکی توسط انگل‌ها باشد.

عفونت انگلی چگونه منتقل می‌شود؟

عفونت انگل ممکن است از طریق منابع آلوده مانند خاک و آب و غذا و یا از طریق انسانی به فرد دیگر منتقل شود. در ادامه به برررسی این موضوع خواهیم پرداخت که چگونه ممکن است به عفونت انگلی مبتلا شویم؟

• دهان: خوردن آب، غذا یا سبزیجات آلوده، شا‌یع‌ترین راه انتقال انگل از میزبانی به میزبان دیگر است. گاهی اوقات نیز دست زدن به سطوح آلوده (سطوحی که کاربر بعد از دفع مدفوع و بدون شستن دست ها به آن دست زده است) و سپس خوردن غذا با دست آلوده می‌تواند سبب انتقال عفونت انگلی شود.

• نفوذ به پوست و غشاهای مخاطی: لارو یا تخم انگل ممکن است از طریق زخم پوستی یا غشاهای مخاطی وارد بدن شود.

• تماس فیزیکی و جنسی: انگل هایی مانند انتامبا^[3]، ژیاردیا^[4]و انتروبیوس^[5] به‌ندرت از طریق تماس جنسی منتقل می‌شوند.

• انتقال جفت: عفونت با توکسوپلاسما گوندی و پلاسمودیوم ممکن است از طریق جفت از مادر آلوده به جنین منتقل شود.

• انتقال خون: برخی انگل‌ها مانند گونه‌های پلاسمودیوم، گونه‌های بابزیا، گونه‌های توکسوپلاسما، گونه‌های لیشمانیا و گونه‌های تریپانوزوما می‌توانند از طریق انتقال خون یا فرآورده‌های خونی منتقل شوند.

چه کسانی در معرض ابتلا به عفونت‌های انگلی هستند؟

هر کسی ممکن است به عفونت انگلی مبتلا شود. اما برخی از افراد در معرض خطر بیشتری نسبت به دیگران هستند. به عنوان مثال:

• افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند یا دچار بیماری‌های زمینه‌ای هستند.
• افرادی که در مناطق گرمسیری یا نیمه گرمسیری جهان زندگی می‌کنند یا به این مناطق سفر می‌کنند.
• افراد ساکن در مکان‌هایی با آب شرب کم یا آلوده
• زندگی کنار جنگل یا دریاچه‌ها
• افرادی که در مهدکودک یا مکان‌هایی کار می‌کنند که مدام با شست‌و‌شوی سرویس بهداشتی سروکار دارند.

تشخیص عفونت انگلی

تشخیص عفونت انگلی نیز بسته به نوع ارگانیسم مشکوک ممکن است به روش‌های مختلفی صورت گیرد. پزشک ابتدا علائم بیماری را بررسی می‌کند. در صورتی که به عفونت انگلی مشکوک باشد ممکن است آزمایش‌های تشخیصی بیشتری صورت گیرد. به عنوان مثال:

• آزمایش خون
• آزمایش مدفوع
• آندوسکوپی یا کولونوسکوپی
• اشعه ایکس

همچنین ممکن است پزشک آزمایش‌هایی را برای بررسی وجود باکتری یا سایر مواردی که می‌تواند باعث عفونت شود، تجویز کند.

عفونت‌های انگلی چگونه درمان می‌شوند؟

پس از اینکه نوع عفونت انگلی و عامل ایجاد آن مشخص شد، پزشک داروهایی را تجویز خواهد کرد. لازم به ذکر است که تجویز این داروها بسته به شرایط فرد ممکن است متفاوت باشد. به‌طور مثال زمان بارداری و یا در صورت ابتلا به یکسری بیماری‌ها، مصرف برخی داروهای ضدانگلی می‌تواند خطرناک باشد.

همچنین ممکن است درمان‌های دیگری را برای تسکین علائم توصیه شود. به عنوان مثال، بسیاری از عفونت‌های انگلی می‌توانند باعث اسهال شوند که اغلب منجر به کم آبی بدن می‌شود. پزشک احتمالاً شما را تشویق می‌کند که مایعات زیادی بنوشید تا مایعات از دست رفته را جبران کنید.

راه‌های پیشگیری از ابتلا به عفونت انگلی

ابتلا به عفونت انگلی می‌تواند عواقب خطرناکی را برای یک فرد به دنبال داشته باشد. این درحالی است که تنها با رعایت یکسری اقدامات ساده می‌توان از ابتلا به این نوع عفونت‌ها جلوگیری نمود. این اقدامات عبارتند از:

• شستن مرتب دست‌ها، به‌‎ویژه پس از دست زدن به غذای نپخته یا مدفوع.
• مصرف آب جوشیده و تصفیه شده و غذای درست پخته شده
• پرهیز از راه رفتن با پای برهنه در خاک و فضاهای بسته مانند غارها.
• داشتن رابطه جنسی ایمن و استفاده از کاندوم
• دوری از مناطقی که در آنجا حشراتی مانند پشه و … زیاد هستند.
• استفاده از پشه بند و اسپری دافع حشرات در محیط‌های باز و به ویژه فصول گرم سال

جمع‌بندی

انگل‌ها می‌توانند نقاط متعددی از بدن را تحت تاثیر قرار دهند و علائم بسیار مختلفی را در بدن هر فرد ایجاد کنند. به همین دلیل عفونت انگلی مبحث بسیار گسترده‌ای است و صحبت درباره آن پیچیده است. در این مطلب سعی کردیم در رابطه با کلیات این موضوع مطالبی ارائه کنیم. امیدواریم این مطلب مورد توجه شما قرار گرفته باشد.

واژه نامه