مروری سریع بر سیکلوسپوریازیس

تهیه و تنظیم: دکتر محمد قهری

تعریف سیکلوسپوریازیس

 سیکلوسپوریازیس یک بیماری انگلی است که عامل آن یک پروتوزوآی تک سلولی از دسته کوکسید یا ها به نام Cyclospora Cayetanensis می‌باشد.

تاریخچه

این تک یاخته کوکسیدیائی قبلا تحت عنوان شبه سیانوباکتر (cyanobacterium-like) یا شبه کوکسید یا (coccidia like body) نامیده می‌شده است.

اولین مورد عفونت انسانی توسط این ارگانیسم در سال 1979 گزارش شده و در اواسط دهه 1980 در اکثر کشورهای جهان موارد متعددی ازآن (به دلیل بهبود روش‌ها و تکنیک‌های انگل شناسی) ثبت شده است.

نحوه گسترش و انتشار بیماری

انتشار عامل عفونت از طریق آب و مواد غذایی که آلوده به فضولات انسانی شده باشند صورت می‌گیرد. افراد آلوده یعنی بیماران اووسیست سیکلو سپورا را در مدفوع خود دفع می‌کنند. اووسیت ها هنگام دفع از بدن بیماران عفونت زا نیستند و می‌باید چندین روز تا چندین هفته را در محیط بگذرانند تا عفونت زا شوند. در تصویر زیر مراحل اسپوردار شدن انگل مشاهده می‌شود.

بنابراین انتقال بیماری از فرد به فرد و به صورت مستقیم نبوده و بصورت غیرمستقیم صورت می‌گیرد. به عنوان مثال انتقال سیکلوسپورا از طریق مصرف آب یا مواد  غذایی آلوده به اووسیست‌های اسپوردار صورت می‌گیرد.

ایجاد عفونت در حیوانات و یا انتقال عامل عفونت‌زا از حیوانات به انسان هنوز گزارش نشده و مشخص نیست.

افراد در معرض خطر عفونت سیکلو سپورایی چه کسانی هستند؟

همه مردم در سنین مختلف در معرض خطر می‌باشند. در گذشته عفونت سیکلوسپورا معمولا در افرادی دیده می‌شد که در کشورهای در حال توسعه زندگی کرده و یا به آن مناطق مسافرت می‌کردند اما امروزه مشخص شده است که بیماری در سراسر جهان و در مناطق آب و هوایی مختلف امکان بروز دارد و در بعضی جاها بیماری بصورت فصلی بروز می‌کند. به عنوان مثال در ایالات متحده آمریکا عفونت سیکلوسورا در بهار و تابستان شایع‌تر است.

علائم بیماری سیکلوسپوریازیس چیست؟

سیکلوسپورا به روده کوچک حمله می‌کند و معمولا باعث اسهال آبکی و حرکات روده‌ای سریع و گاهی دفع به حالت انفجاری می‌نماید. از علائم دیگر می‌توان از دست دادن اشتها، کاهش محسوس وزن بدن، ورم، کرامپ‌های شکمی، افزایش گاز روده‌ای، تهوع، استفراغ، دردهای عضلانی، تب با درجه پائین و احساس خستگی را نام برد. هر چند که برخی از افراد عفونت را بدون هیچ یک از علائم بالینی فوق نشان می‌دهند.

دوره کمون بیماری چقدر است؟

زمان بین عفونی شدن فرد تا شروع علائم بیماری معمولا و به طور متوسط یک هفته است.

علائم بیماری تا چه مدت باقی می‌مانند؟

در صورتی که اقدامات درمانی انجام نگیرد بیماری ممکن است از چند روز تا یک ماه و یا بیشتر بطول انجامد. گاهی ممکن است علائم ظاهرا برطرف شوند اما پس از مدتی و برای یک یا چند بار عود نماید.

طرز تشخیص آزمایشگاهی عفونت سایکلوسپورا چگونه است؟

شناسایی این پارازیت در آزمایش مدفوع نیاز به انجام تکنیک‌های خاصی دارد که معمولا به صورت روتین انجام نمی‌شوند بنابراین پزشک در درخواست خود باید تاکید نماید که آزمایش از نظر عفونت سیکلوسپورا انجام شود. از طرفی با توجه به اینکه تشخیص آزمایشگاهی آن نیز به سادگی صورت نمی‌گیرد در صورت گزارش یک نتیجه منفی لازم است آزمایش مدفوع بعد از چند روز دیگر و به طور کلی 3 یا 4 نوبت انجام شود.

چند نکته مهم و کلیدی در رابطه با تشخیص آزمایشگاهی سیکلوسپورا

1- نمونه برای آزمایش مدفوع قبل از آن‌که هر گونه درمان ضد اسهال یا ضد انگلی شروع شود تهیه شده و به آزمایشگاه ارسال شود.

2- نمونه مدفوع در شرایط دمای اتاق قابل نگهداری است.

3- حداکثر زمان مجاز برای تهیه نمونه و انتقال آن به آزمایشگاه تا زمان انجام آزمایش تا 5 روز است.

4- ارگانیسم در نمونه‌های مدفوع اسهالی نسبت به نمونه‌های فرم‌دار به راحتی و سهولت بیشتری قابل بررسی و شناسایی است.

5- برای اینکه امکان مشاهده اووسیست سیکلوسپورا در آزمایش مدفوع بیشتر باشد، ابتدا باید نمونه مدفوع به وسیله تکنیک فرمالین-اتیل استات تغلیظ شود (10 دقیقه با 500g سانتریفوژ شود) و سپس یک لام مرطوب تهیه شده و یا یک اسلاید (رنگ آمیزی) از رسوب آن مورد مشاهده میکروسکوپی قرار گیرد.

اووسیت‌های سیکلوسپورا به قطر 10-8 میکرون هستند در حالیکه اووسیت کریپتوسپوریدیوم پارووم 6-4 میکرون قطر دارند. تصویر زیر اشکال اووسیت‌های سیکلوسپورا، کریپتوسپوریدیوم و ایزوسپورا را به صورت مقایسه‌ای نشان می‌دهد.

6- استفاده از میکروسکوپ فلورسانس (باطول موج اشعه ماوراء بنفش nmء365-330 یا nmء490-450) یک تکنیک حساس برای آزمایش سریع رسوب‌های مدفوع جهت مشاهده اووسیت های سیکلوسپورا است. این اووسیت ها خاصیت فلورسانس دارند (autofluoresce). اووسیت های کریپتوسپوریدیوم فاقد این خاصیت هستند.
در صورتی که اووسیت های مشکوکی مشاهده شوند می‌توان با کمک میکروسکوپ زمینه روشن (bright–field microscopy) و توجه به اشکال و ویژگی‌های مرفولوژیک پارازیت هویت آن را تایید کرد، در این صورت اشکال کروی که حدود و حاشیه کاملا واضحی نداشته و کمی مات به نظر می‌رسند دیده می‌شود که حاوی سیتوپلاسم تمایز نیافته و واجد گلوبول‌های واضح و قابل رویتی می‌باشند.

7- در اسلاید رنگ آمیزی شده با اسید فست اصلاح شده اووسیت های سیکلوسپورا به صورت متغیری اسید فست هستند به طوری‌که در یک میدان میکروسکوپی ممکن است اووسیت های سیکلوسپورا رنگ نگرفته و یا رنگ شده از صورتی روشن تا قرمز تیره دیده شوند.
اووسیت های رنگ نگرفته ممکن است ظاهر چین و چروک دارای داشته باشند و تشخیص آن‌ها از مواد مصنوعی که ممکن است آن‌ها نیز اسید فست باشند مهم است (مواد مصنوعی مذکور فاقد مرفولوژی چین و چروک دار دیواره اووسیت ها هستند).

8- در صورت استفاده از تکنیک سافرانین اصلاح شده، اووسیت ها به طور یکنواخت به رنگ نارنجی متمایل به قرمز درخشانی در می‌آیند. البته لازمه این کار آن است که اسمیرهای مدفوع در طول رنگ آمیزی در یک اجاق ماکروویو حرارت دیده باشند.

9- اووسیت های سیکلوسپورا در جریان یک آزمایش روتین از اسلاید رنگ آمیزی شده با روش تریکروم ممکن است مشاهده شوند. در این اسلاید اووسیت ها به صورت اشکال گرد، شفاف و یا تا حدودی کروی و چین و چروک خورده به اندازه 10-8 میکرون یا کمتر دیده می‌شوند.

درمان عفونت سیکلوسپورایی چگونه انجام می‌شود؟

درمان پیشنهاد شده برای این عفونت استفاده از ترکیبی از آنتی بیوتیک‌های تریمتوپریم و سولفامتوکسلزول (باکتریم یا سپترا یا کوتریم) می‌باشد. به علاوه بیماران مبتلا به اسهال باید استراحت کرده و مقادیر فراوانی مایعات بنوشند.

دوز دارو برای بالغین mgء160 تریمتوپریم و mgء800 سولفامتوکسازول 2 بار در روز و به مدت حداقل 1 هفته و در مورد بچه‌ها kg/mgء5 ترپمتوپریم و Kg/mgء25 سولفامتوکسازول 2 بار در روز و به مدت حداقل 1 هفته توصیه شده است. بیماران مبتلا به ایدز به دوز بالاتر و طول مدت درمان بیشتری نیاز دارند. اطلاعات منتشر نشده‌ای وجود دارند که نشان می‌دهد که داروهای زیر روی این عفونت تاثیری ندارند:

آلبندازول، آزیترومایسین، نالیدیکسیک اسید، نور فلوکساسین، سیپرو فلوکساسین، تینیدازول، مترونیدازول، کیناکرین، تتراسایکلین و داکسی سایکلین.

در صورت مقاومت به ترکیب دارویی ترپمتوپریم و سولفامتوکسازول و یا حساسیت بیمار به آن، درمان آنتی بیوتیکی جانشینی دیگری شناخته نشده است و در چنین مواردی بیمار تحت درمان علامتی قرار می‌گیرد.

پیشگیری و کنترل عفونت چگونه باید صورت گیرد؟

اجتناب از مصرف آب یا مواد غذایی که با فضولات انسانی آلوده شده باشد و به عبارت دیگر مصرف آب و مواد غذایی که به صورت بهداشتی و ایمن تهیه شده باشند. ابتلا مجدد به بیماری بعد از درمان بیماری قبلی امکان دارد.

برای دریافت اطلاعات بیشتر می‌توان به منابع ذیل مراجعه نمود:

I) CDC’s fact sheet on cyclosporiasis

II) www.dpd.cdc.gov/dpdx