مروری اجمالی بر هماچوری

تهیه و تنظیم: دکتر محمد قهری

هماچوری (وجود خون در ادرار)

هماچوری طبق تعریف یعنی حضور و وجود گلبول‌های قرمز در ادرار، اگرچه ممکن است یک یافته نرمال باشد اما ممکن است اولین علامت مشخصه بیماری کلیه یا دستگاه ادراری باشد. وجود سیلندرهای سلولی و پروتئین قویا بیماری‌های داخلی را خاطر نشان می‌سازد، گلبول‌های قرمز نرمال نشان از منشاء بعد از گلومرول می‌دهند.

چه موقع لازم است که هماچوری بررسی شود؟

در بین بیماران مبتلا به هماچوری امکان و احتمال بیماری بدخیم زمینه‌ای وجود دارد. آزمایش با نوار تست ادراری و نیز آزمایش میکروسکپی ادرار هر دو تست‌های حساسی برای نشان دادن هماچوری می‌باشند اما فقط نمونه‌ی وسط ادرار است که محل خونریزی را افتراق می‌دهد. هماچوری یک یافته‌ی شایع در آزمایش با نوار تست‌های ادراری و بررسی‌های روی نمونه وسط ادرار است اما چگونگی بررسی‌های بعدی و تعیین میزان اهمیت آن کمی گمراه کننده است. از یک طرف ترس از دست دادن تشخیص به موقع یک سرطان وجود دارد و از طرف دیگر نگرانی از اینکه بیمار به زحمت افتاده و به انجام تست‌های غیرضروری وادار گردد. بنابراین اینکه کدام بیمار واقعا به بررسی‌های بیشتر نیاز دارد و کدام تست‌ها برای بیماران مختلف باید انجام گیرد، مسئله‌ی قابل بحثی است.

آیا هر بیمار به ارزیابی اورولوژیکی کامل نیاز دارد؟

اگر هماچوری به همراه یک عفونت ادراری دیده شود و یا حتی شواهدی از یک عفونت اخیر دستگاه ادراری وجود داشته باشد، باید عفونت درمان شود و آزمایش نمونه وسط ادرار به فاصله‌ی یک ماه بعد تکرار شود. در صورتی که هماچوری همچنان باقی مانده بود نیاز به بررسی بیشتر دارد.

تا چه میزان یا تعداد گلبول قرمز در خون هماچوری محسوب میشود؟

خطر یک آسیب مشخص بستگی به سن بیمار و فاکتورهای خطرساز مختلف ازقبیل سیگار، تاریخچه فامیلی و سابقه شغلی دارد. امروزه عقیده بر این است که در هیچ یک از گروه‌های سنی در حالت سلامت هیچ تعداد گلبول قرمز در رسوب ادرار نباید دیده شود.

آیا مصرف داروهای ضد انعقادی موجب هماچوری می‌شوند؟

بسیاری از بیماران آسپرین یا وارفارین استفاده می‌کنند و وسوسه‌انگیز است اگر هماچوری میکروسکپی در این افراد را به عنوان یک عارضه جانبی در نظر بگیریم. خطر داشتن بدخیمی در افرادی که از داروهای ضدانعقادی مصرف می‌کنند مانند سایرین است. قاعدتا مواد ضد انعقاد هماچوری ایجاد نمی‌کنند.

ریسک و خطر  کنسر دستگاه ادراری چقدر است؟

خطر داشتن یک کنسر دستگاه ادراری بستگی به سن، جنس، و سبک زندگی فرد دارد. این ریسک برای یک بانوی کمتر از 40 ساله‌ی غیرسیگاری بین 2 تا 4 درصد است در مقایسه با یک مرد سیگاری با سن بیش از 50 سال که میزان خطر در وی 40 تا 50 درصد می‌باشد. شایع‌ترین یافته سرطان مثانه است اما تومورهای مجاری ادرار، پروستات و کلیه و همچنین سنگ‌های کلیوی، کلیه‌های دیسمورفیک و نفروپاتی‌ها هم می‌توانند موجب هماچوری شوند.

چه تست‌هایی لازم است انجام گیرند؟

به دلیل اختلاف شکلی و عملکردی در مجاری کلیوی تست‌های تکمیلی متعددی نیاز است که به طور کامل سرطان را رد کنند و این تست‌ها برای هر بیمار متناسب با وضع آن بیمار انجام می‌گیرد. این تست‌ها عبارتند از:

• آزمایش نمونه وسط ادرار، تستی اساسی برای رد کردن عفونت و نیز برای مشخص کردن درجه‌ی هماچوری و مرفولوژی سلولی است.
• اولتراسوند بهترین تست اولیه‌ی رادیولوژیکی است. این تست کارسینوماهای سلول رنال، سنگ‌های کلیوی، و کلیه‌های دیسمورفیک را نشان می‌دهد.
• یک فیلم آبدومینال ساده و معمولی، برای جستجوی سنگ‌های بدون علامت کلیوی، مثانه و مجاری ادراری کمک کننده است.
• سیستوسکپی تنها راه دقیق برای رد کردن تومور مثانه است که تحت یک بی‌حسی موضعی انجام می‌گیرد.
• IVP: امروزه نقش IVP کاهش یافته است اما در بیمار با ریسک بالای کنسر سلول‌های اپیتلیال ترانزیشنال مجاری فوقانی ادراری (از لگنچه کلیه تا سراسر میزنای تا دهانه‌ی میزنای در مثانه) برای بررسی لگنچه و میزنای ضروری است هرچند که شیوع این بدخیمی در حدود 5 تا 10 درصد می‌باشد.
• CT اسپیرال: هنگامی که در اولتراسوند یک ضایعه نشان داده شده باشد، تست بعدی برای ارزیابی دقیق‌تر قشر کلیه (کورتکس رنال) و قسمت خلف پریتوان (رتروپریتوان) CT اسپیرال است. همچنین ممکن است به عنوان تست اولیه در مواردی که در سابقه یا شرح حال بیمار وجود سنگ کلیه یا سنگ مجاری ادرار مطرح باشد استفاده گردد.
• اورتروسکوپی قابل انحناء (فلکسیبل): یک تکنولوژی نسبتا جدید که به کمک آن می‌توان هرکدام از لگنچه‌های کلیه را بازرسی کرد تا کارسینوماهای سلول ترانزیشنال مجاری فوقانی را در مراحل اولیه پیدا و درمان کرد، در حالی که ممکن است در IVP تشخیص داده نشده باشد.
• سیتولوژی ادرار: این تست حساسیت ضعیفی در نشان دادن کارسینوما دارد و تنها باید برای پایش درمان از این تست استفاده شود.

در نتیجه:

هر بیماری به هر تستی نیاز ندارد، برخی ممکن است به ارزیابی‌های کاملی برای مطمئن شدن از وجود یک کنسر نیاز داشته باشند. به عنوان یک قاعده اگر بیماری یک هماچوری ماکروسکوپیک داشته باشد و یا در معرض خطر بالا برای کنسر باشد تست‌ها باید تا زمان یافتن علت ادامه یابند. به دلیل پیچیدگی و اهمیت هماچوری یک اورولوژیست معمولا درگیر ارزیابی بیمار می‌شود و ممکن است اقدام به انجام سیستوسکوپی نماید. این بدان معنی است که بیمار ممکن است چندین بار نیاز به مراجعه به اورولوژیست و بررسی‌های رادیولوژی و سیستوسکپی داشته باشد.