محیط کشت مناسب برای سالمونلا

انتخاب محیط کشت مناسب برای سالمونلا اهمیت زیادی در آزمایشگاه های تشخیصی دارد.

سالمونلا (Salmonella) یکی از اعضای خانواده انتروباکتریاسه است. این باکتری، باسیل گرم منفی و متحرک است که قادر به تخمیر لاکتوز نیست. عفونت سالمونلا (سالمونلوز) یک بیماری باکتریایی شایع است که بر دستگاه روده تأثیر می‌گذارد و عامل بسیاری از مسمومیت‌های غذایی است. از همین رو، تشخیص این باکتری هم در آزمایشگاه‌های مواد غذایی و هم در آزمایشگاه‌های تشخیصی از اهمیت بالایی برخوردار است. به همین دلیل در این مطلب قصد داریم به بررسی محیط کشت مناسب برای سالمونلا بپردازیم. پس در ادامه با ما همراه باشید.

مروری بر سالمونلا و بیماری‌زایی آن

عفونت ناشی از سالمونلا می‌تواند باعث گاستروانتریت حاد  (acute gastroenteritis) شود. گاستریت حاد، یک التهاب یا تورم ناگهانی در بافت پوششی معده است که سبب درد، کاهش اشتها، استفراغ و ناراحتی معده می‌شود.

زمانی که عفونت‌ ناشی از سالمونلا تهاجمی شوند، ممکن است باعث عفونت خون (باکتریمی)، استخوان (استئومیلیت)، مفصل (آرتریت سپتیک)، مغز یا سیستم عصبی (مننژیت) شوند. این موضوع می‌تواند خطر مرگ را برای بیمار به همراه داشته باشد.

باکتری‌های سالمونلا بر اساس سروتیپ خود به دو دسته تیفوئیدی (Typhoidal ) یا غیر تیفوئیدی (Nontyphoidal ) طبقه‌بندی می‌شوند.

سالمونلا تیفوئیدی به سروتیپ‌های خاص سالمونلا اشاره دارد که باعث تب حصبه یا تب پاراتیفوئید (paratyphoid fever) می‌شوند، از جمله سروتیپ‌های تیفی، پاراتیفی A، پاراتیفی B و پاراتیفی C.

سایر سروتیپ‌های سالمونلا، غیرتیفوئیدی محسوب می‌شوند.

محیط کشت مناسب برای سالمونلا

محیط کشت مناسب برای بازیابی سالمونلا از نمونه‌های بالینی معمولا در سه دسته‌ی زیر جای می‌گیرد:

• محیط غیر انتخابی (Non-selective media) برای جداسازی اولیه (مانند آگار خون)
• آگار انتخابی یا افتراقی (Selective or differential agar) (مانند مکانکی آگار و هکتون انتریک آگار)
• آبگوشت‌های غنی کننده (Enrichment broth) (مانند آبگوشت سلنیت^[1])

محیط‌های کشت متداول برای جداسازی سالمونلا از نمونه بالینی و بررسی خصوصیات کلنی آن‌ها به شرح زیر است:

۱. بیسموت سولفیت آگار

بیسموت سولفیت آگار (Bismuth sulfite agar) یک محیط کشت مناسب برای سالمونلا است. این آگار، انتخابی است و برای جداسازی و شناسایی اولیه سالمونلا تیفی و سایر سالمونلاها استفاده می‌شود. این آگار معمولا برای بازیابی گونه‌ای سالمونلا از نمونه‌های بالینی، فاضلاب، منابع آب، غذا و سایر محصولات مشکوک به وجود این عوامل بیماری‌زا کاربرد دارد. سالمونلا در بیسموت سولفید آگار، کلنی‌های سیاه رنگ تولید می‌کنند.

۲. آگار خون

بلاد آگار (Blood agar) یا آگار خون برای بررسی گونه‌های  S. paratyphi و S. typhi مناسب است. سالمونلا در بلاد آگار گاما همولیز را نشان می‌دهد. به این معنی که هیچ همولیزی رخ نداده و کلنی‌ها سفید مایل به خاکستری هستند.

۳. مکانکی آگار

مکانکی آگار (MacConkey) نیز یک محیط کشت مناسب برای سالمونلا است. این آگار، انتخابی و افتراقی است که فقط گونه‌های باکتریایی گرم منفی در آن رشد می‌کنند. اما به کمک این آگار می‌توان ویژگی‌های بیشتری از باکتری‌های گرم منفی را بررسی نمود. تخمیر لاکتوز اسیدهای آلی به ویژه اسید لاکتیک تولید می‌کند که باعث کاهش pH در مکانکی آگار می‌شود. در این شرایط، رنگ مکانکی آگار به صورتی تغییر می‌کند. بنابراین، گرم منفی‌های تخمیرکننده لاکتوز کلنی‌های صورتی را تشکیل می‌دهند. اما باکتری‌هایی که توانایی تخمیر لاکتوز را ندارند، کلنی‌های مات سفید مایل به زرد را تشکیل می‌دهند.  از انجایی که سالمونلا قادر به تخمیر لاکتوز نیست، کلنی‌های بی رنگ و شفافی را تشکیل می‌دهد.

۴. دی اکسی کولات سیترات آگار (DCA)

دی اکسی کولات سیترات آگار  (Deoxycholate Citrate Agar) اغلب با نام اختصاری آگار DCA شناخته می‌شود. این محیط کشت، برای جداسازی و تمایز باسیل‌های روده‌ای گرم منفی در محیط آزمایشگاهی استفاده می‌شود. آگار DCA به ویژه برای جداسازی ارگانیسم‌هایی که باعث اسهال خونی باسیلی می‌شوند، سویه‌های سالمونلا که باعث مسمومیت غذایی می‌شوند و سالمونلا پاراتیفی مفید است. سالمونلا  در آگار DCA به صورت کلنی‌های رنگ پریده ظاهر می‌شود.

۵. آگار گزیلوز لیزین دزوکسی کولات

گزیلوز لیزین دزوکسی کولات (Xylose Lysine Deoxycholate) با نام اختصاری XLD آگار شناخته می‌شود. این آگار نیز یک محیط کشت مناسب برای سالمونلا و همچنین گونه‌های شیگلا است. کلنی‌های سالمونلا در این محیط کشت به صورت صورتی (کلنی های تخمیرکننده لاکتوز) با مرکز سیاه رنگ (به دلیل تولید H2S) ظاهر می‌شوند.

۶. سالمونلا-شیگلا (SS) آگار

سالمونلا – شیگلا آگار برای بازیابی انتخابی سالمونلا از کشت مدفوع استفاده می‌شود. غلظت نمک های صفراوی در این آگار حدودا 5 برابر مکانکی آگار است. سالمونلاها در ss آگار معمولاً کلنی‌های با مرکز سیاه تولید می کنند (بجز S. paratyphi A که کلنی‌های آن مرکز سیاه ندارند).

۷. هکتون انتریک اگار

هکتون انتریک آگار (Hektoen Enteric Agar:) نیز یک محیط کشت مناسب برای سالمونلا است. در هکتون انتریک آگار، سالمونلاها کلنی‌های سبز شفاف با مراکز سیاه تولید می‌کنند (بجز S. paratyphi A که کلنی‌های آن مرکز سیاه ندارند).

۸. ائوزین متیلن بلو (EMB)

ائوزین متیلن بلو (Eosin Methylene Blue) یک محیط کشت انتخابی و افتراقی است. به‌طور انتخابی باعث رشد باکتری‌های گرم منفی می‌ شود و به تمایز تخمیرکننده لاکتوز کمک می‌کند. باکتری‌هایی که قادر به تخمیر لاکتوز نیستند، مانند سالمونلا، شیگلا و پروتئوس، کلنی‌های بی رنگ یا شفافی را در تئوزین متیلن بلو تشکیل می‌دهند.

۹. سلنیت براث

سلنیت براث (Selenite broth) برای غنی سازی سالمونلاهای موجود در نمونه مدفوع کاربرد دارد. به این منظور، مدفوع به مدت 12 الی 18 ساعت قبل از کشت در پلیت‌ها انکوبه می‌شود تا میزان میکروارگانیسم‌های موجود در آن افزایش یابد.

۱۰. سویا تریپتیکاز براث

سویا تریپتیکاز براث (Trypticase soy broth) و برین هات اینفیوژن براث (brain heart infusion broth) نیز دو محیط کشت مناسب برای سالمونلا هستند. این دو محیط بیشتر برای کشت اولیه نمونه خون کاربرد دارند.

آزمایشات بیوشیمیایی

همانطور که می‌دانید، کشت نمونه و انجام تست‌های بیوشیمیایی دو بخش جدایی‌ناپذیر جهت بررسی نمونه هستند. به همین دلیل علاوه بر محیط کشت مناسب برای سالمونلا، لازم است با تست‌های بیوشیمیایی مورد نیاز برای سالمونلا نیز آشنا باشید. به همین دلیل در جدول 1 به بررسی این تست‌ها خواهیم پرداخت.

جدول 1. آزمایشات بیوشیمیایی رایج برای شناسایی سالمونلا

جمع‌بندی

همانطور که در این مطلب گفته شد، سالمونلا از آن دسته‌باکتری‌هایی است که باعث بیماری‌ و عفونت روده می‌شود و درصورت عدم درمان می‌تواند عوارضی جدی مانند عفونت خون یا مننژیت را به دنبال داشته باشد. یکی از راه‌های اصلی انتقال این باکتری، از طریق مصرف غذای آلوده است. به همین دلیل شناسایی سالمونلا در مواد غذایی و همچنین نمونه‌‌های بالینی گرفته شده از بیمار اهمیت زیادی دارد. در این مقاله سعی کردیم به بررسی رایج‌ترین محیط کشت‌های مناسب برای بازیابی سالمونلا و آزمایش‌های بیوشیمیایی مناسب آن بپردازیم. امیدواریم این مطلب مورد توجه شما قرار گرفته باشد.

واژه نامه