مروری بر سیلندرهای ادراری و انواع آن در آزمایش ادرار
سیلندرهای ادراری (Urinary casts) ساختارهای استوانه‌ای شکل میکروسکوپی هستند که در اختلالات کلیه تولید می‌شوند. این نوع اجسام در صورت ابتلای فرد به یک بیماری خاص کلیوی در رسوب ادرار مشاهده می‌شوند. آن‌ها در لوله پیچیده دیستال و مجاری جمع‌آوری نفرون‌ها تشکیل می‌شوند. سپس خارج شده و به داخل ادرار می‌روند و با آزمایش میکروسکوپی قابل تشخیص هستند. سیلندرهای هیالین رایج ترین نوع سیلندرهای ادراری هستند.
در ادامه قصد داریم مروری بر سیلندرهای ادراری و انواع آن داشته باشیم.
سیلندرهای ادراری چگونه تشکیل می‌شوند؟
کلیه‌ها دو اندام لوبیایی شکل هستند که در شکم و در دو طرف پایین ستون فقرات قرار دارند. آن‌ها از میلیون‌ها واحد فیلتر کننده به نام نفرون تشکیل شده‌اند. هر نفرون از یک گلومرول و لوله‌های کلیوی تشکیل شده است.
گلومرول شبکه توپی شکل از رگ‌های خونی است که در تشکیل ادرار نقش دارد. لوله‌های کلیوی نیز مجموعه‌ای از لوله‌ها هستند که ترکیب ادرار را بر اساس نیازهای بدن بازجذب و تغییر می‌دهند.
سیلندرهای ادراری در لوله‌های مجاری کلیه ایجاد می‌شوند و به طور کلی شکل استوانه‌ای و ترکیب خود را هنگام عبور از سیستم ادراری حفظ می‌کنند. شایع ترین اشکال سیلندرها خوش خیم هستند. اما برخی از آن‌ها نیز نشان دهنده بیماری هستند.
سیلندرهای رسوب ادرار اولین بار توسط هنری بنس جونز[1] (1813-1873) توصیف شدند.
علت تشکیل سیلندرهای ادراری رسوب موکوپروتئینی به نام Tamm-Horsfall است. این موکوپروتئین توسط سلول‌های لوله کلیوی ترشح می‌شود. سیلندرهای ادراری گاهی اوقات ممکن است در شرایط پروتئینوری به علت آلبومین تشکیل شوند.
موکوپروتئین یک گلیکوپروتئین است که عمدتاً از موکوپلی ساکاریدها تشکیل شده است. موکوپروتئین‌ها را می‌توان در سرتاسر بدن، از جمله دستگاه گوارش، اندام های تناسلی، راه‌های هوایی و مایع سینوویال زانوها یافت. در موکوپروتئین‌ها مقدار کربوهیدرات بیش از 4٪ است.
سیلندرهای ادراری ممکن است از گلبول‌های سفید، گلبول‌های قرمز، سلول های کلیه یا موادی مانند پروتئین یا چربی تشکیل شده باشند. در ادامه به بررسی آن‌ها خواهیم پرداخت.
انواع سیلندرهای اداری
بسته به ترکیب، سیلندرهای ادراری را می‌توان به انواع سلولی و غیر سلولی تقسیم بندی کرد. نمونه‌هایی از سیلندرهای سلولی شامل سیلندر گلبول قرمز (RBC) و سیلندر گلبول سفید (WBC) هستند. نمونه‌هایی از سیلندرهای غیر سلولی شامل سیلندرهای هیالین، گرانولار و مومی شکل هستند.
سیلندرهای ادراری بدون سلول (Acellular casts)
سیلندرهای بدون سلول از توده‌های ساختاری بدون سلولی مانند چربی، رنگدانه‌ها یا پروتئین‌ها تشکیل می‌شوند. رایج‌ترین آن‌ها در ادامه مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
سیلندرهای هیالین
رایج‌ترین نوع سیلندرهای ادراری ، سیلندرهای هیالین (Hyaline) هستند. جریان کم ادرار، ادرار غلیظ یا یک محیط اسیدی می‌تواند به تشکیل سیلندرهای هیالین کمک کند. به همین دلیل، ممکن است در افرادی که آب کمی می‌نوشند یا ورزش‌های شدید می‌کنند، دیده شود. سیلندرهای هیالین استوانه‌ای، شفاف و دارای ضریب شکست کم هستند. بنابراین می‌توان آن‌ها را در بررسی گذرا زیر میکروسکوپ نوری معمولی یا در نمونه‌های قدیمی و مانده که در آن انحلال رخ داده است، از دست داد. میکروسکوپ فاز کنتراست منجر به شناسایی آسان‌تر آن‌ها می‌شود.
سیلندرهای ادراری گرانولار
دومین نوع متداول سیلندرهای ادراری، سیلندرهای گرانولار (Granular casts) هستند. این سیلندرها مممکن است ناشی از تجزیه سلولی یا توده‌های پروتئین‌های پلاسما (مانند آلبومین) یا زنجیره‌های سبک ایمونوگلوبولین باشد. بسته به اندازه، می‌توان آن‌ها را به عنوان ریز یا درشت طبقه بندی کرد. اگرچه این تمایز اهمیت تشخیصی ندارد. ظاهر آن‌ها به طور کلی سیگاری شکل‌تر و دارای ضریب شکست بالاتری نسبت به سیلندرهای هیالین است. سیلندرهای گرانولار اغلب نشان دهنده بیماری مزمن کلیوی هستند. اما می‌توانند برای مدت کوتاهی پس از ورزش شدید نیز دیده شوند.
سیلندرهای مومی شکل
سیلندرهای مومی شکل (Waxy casts) شکل نهایی تکامل سیلندرهای اداری را نشان می‌دهند. این سیلندرها معولا ناشی از جریان بسیار کم ادرار و با بیماری شدید و طولانی مدت کلیوی مانند نارسایی کلیه هستند. سیلندرهای مومی شکل به دلیل استاز ادرار و تشکیل آن‌ها در مجاری آسیب دیده و متسع، به طور قابل توجهی بزرگتر از سیلندرهای هیالین هستند. استوانه‌ای شکل هستند و ضریب شکست بالاتری دارند. سفت‌تر هستند و با لبه‌های تیز، شکستگی و انتهای شکسته مشخص می‌شوند.
سیلندرهای چرب
سیلندرهای چرب (Fatty casts) با تجزیه سلول‌های اپیتلیال غنی از چربی تشکیل می‌شوند. این سیلندرها با اجزای کروی چربی، به رنگ زرد مایل به قهوه‌ای هستند.
سیلندرهای پیگمانته
تصویر فوق سیلندرها را در بیوپسی کلیه با استفاده از رنگ PAS نشان می دهد: سیلندرهای هیالین PAS مثبت هستند (صورتی تیره/قرمز، سمت راست تصویر). سیلندرهای میلوماتوز PAS منفی هستند (صورتی کم رنگ، سمت چپ تصویر)
سیلندرهای پیگمانته (Pigment casts) از چسبندگی محصولات تجزیه متابولیک یا رنگدانه‌های دارویی تشکیل شده‌اند. به دلیل تغییر رنگشان به این نام مصطلح هستند. رنگدانه‌ها شامل رنگدانه‌هایی هستند که به صورت درون زا تولید می‌شوند، مانند هموگلوبین در کم خونی همولیتیک، میوگلوبین در رابدومیولیز و بیلی روبین در بیماری کبد. رنگدانه های دارویی مانند فنازوپیریدین نیز ممکن است باعث تغییر رنگ سیلندر شوند.
سیلندرهای کریستال
اگرچه املاح ادرار متبلور شده مانند اگزالات ها، اورات ها یا سولفونامیدها ممکن است در طی تشکیل سیلندر کتانالین درگیر شوند، اما اهمیت بالینی این رخداد زیاد نیست.
سیلندرهای سلولی (Cellular casts)
به نظر می رسد سیلندرهای سلولی ناشی از تجمع یا چسبندگی سلول هایی است که در یک ماتریکس پروتئین گنجانده شده‌اند. در برخی موارد، چند سلول در یک ماتریکس هیالین یافت می‌شود.
سیلندرهای گلبول قرمز
وجود گلبول‌های قرمز در داخل سیلندرهای اداری همیشه پاتولوژیک است و به شدت نشان دهنده بیماری گرانولوماتوز همراه با پلی آنژیت، لوپوس اریتماتوز سیستمیک، گلومرولونفریت پس از استرپتوکوک یا سندرم Goodpasture است. این سیلندرها همچنین می‌توانند با انفارکتوس کلیه و اندوکاردیت باکتریایی تحت حاد همراه باشند. رنگ آن‌ها قهوه‌ای مایل به زرد است و عموماً استوانه‌ای شکل با لبه‌های گاهی ناهموار دیده می‌شوند. این سیلندرها شکننده هستند. به همین دلیل برای بررسی آن‌ها باید از نمونه ادرار تازه استفاده کرد.
سیلندرهای گلبول سفید
وجود گلبول های سفید خون در داخل یا سیلندرهای ادراری به شدت نشان دهنده پیلونفریت (یک عفونت مستقیم کلیه) است. همچنین ممکن است در حالت‌های التهابی مانند نفریت بینابینی آلرژیک حاد، سندرم نفروتیک یا گلومرولونفریت حاد پس از استرپتوکوک دیده شوند. تشخیص گلبول سفید از سلول‌های اپیتلیال گاهی دشوار است و ممکن است نیاز به رنگ آمیزی خاصی داشته باشد.
سیلندرهای ادراری باکتریایی
با توجه به ظاهر آن‌ها در پیلونفریت، این سیلندرها باید در ارتباط با باکتری‌های شل، گلبول‌های سفید و قالب‌های گلبول سفید دیده شوند. کشف آن‌ها به دلیل کارآیی نوتروفیل‌ها در مبارزه با عفونت و احتمال شناسایی نادرست به عنوان یک قالب (گرانولار) ریز دانه ای، احتمالاً نادر است.
سیلندرهای سلول‌های اپیتلیال
این نوع سیلندرهای ادراری با گنجاندن یا چسبندگی سلول‌های اپیتلیال پوسته پوسته شده پوشش توبول [2] تشکیل می‌شوند. پوشش توبول در لوله‌های کلیه از اپیتلیوم مکعبی تشکیل شده است. سلول‌ها می‌توانند به ترتیب تصادفی یا به صورت صفحات بچسبند و با هسته‌های بزرگ و گرد و مقدار کمتر سیتوپلاسم متمایز می‌شوند. سیلندرهای سلول‌های اپیتلیال را می‌توان در نکروز لوله ای حاد و بلع مواد سمی، مانند جیوه، دی اتیلن گلیکول، یا سالیسیلات مشاهده کرد. در هر مورد، بسته به کانون آسیب ممکن است توده ها یا صفحات سلولی به طور همزمان از بین بروند. سیتومگالوویروس و هپاتیت ویروسی نیز ارگانیسم‌هایی هستند که می‌توانند باعث مرگ سلول‌های اپیتلیال شوند.
سیلندرهای ائوزینوفیلیک
سیلندرهای ائوزینوفیلیک (Eosinophilic cast) حاوی سلول های ائوزینوفیل هستند. در نفریت بینابینی توبولار دیده می‌شود و در آلرژی نسبت به داروهایی مانند متی سیلین و NSAID ها رخ می‌دهد.
شایع‌ترین نوع سیلندرهای ادراری کدام است؟
سیلندرهای هیالین رایج‌ترین سیلندرهای هستند که در ادرار دیده می‌شود.
اکثر سیلندرهای ادراری نتیجه عفونت‌های جدی یا بیماری‌های مزمن هستند. اما این سیلندرها در اثر کم آبی بدن و ورزش شدید ایجاد شوند. این به این معنی است که آن‌ها را می‌توان در ادرار افراد سالم پیدا کرد.
انواع مختلف سیلندرهای ادراری در یک آزمایش چه چیزی را نشان می‌دهد؟
نوع سیلندر ادراری که در آزمایش یافت می‌شود می‌تواند به پزشکان در تأیید تشخیص کمک کند. به عنوان مثال:
- سیلندرهای هیالین: کم آبی بدن یا بیماری مزمن کلیوی.
- سیلندرهای RBC: التهاب فیلترهای کلیه (گلومرولونفریت)
- سیلندرهای های WBC: التهاب یا عفونت کلیه.
- سیلندرهای باکتریایی: عفونت ها.
- سیلندرهای چرب: پروتئین بیش از حد در ادرار (سندرم نفروتیک)، لوپوس، نفروز چربی.
- سیلندرهای اپیتلیال لوله های کلیوی: آسیب به لوله های کلیه.
- سیلندرهای گرانولار : احتباس ادرار، عفونت های دستگاه ادراری، بیماری مزمن کلیوی.
- سیلندرهای مومی: احتباس ادرار، بیماری کلیوی پیشرفته.
اغلب، آزمایش سیلندر در رسوب ادرار تنها بخشی از فرآیند تشخیصی است. همچنین ممکن است برای کمک به تایید تشخیص، آزمایش خون، تصویربرداری یا آندوسکوپی نیز تجویز شود.
سخن پایانی
سیلندرهای ادراری ساختاری لوله مانند است که در نتیجه بیماری‌ها، عفونت‌ها یا مشکلات عملکرد کلیه در ادرار تشکیل می‌شود. گاهی اوقات، تغییرات موقتی در وضعیت طبیعی بدن شما، مانند کم آبی بدن یا یک تمرین شدید، می‌تواند باعث ایجاد این سیلندرها شود.
انواع مختلفی از سیلندر ادراری وجود دارد که علت زمینه‌ای را نشان می دهد. به عنوان مثال سیلندرهای هیالین، معمولاً نتیجه کم آبی بدن، ورزش یا نارسایی مزمن کلیه است.
واژه نامه
| tubule lining | [2] | Henry Bence Jones | [1] |
