آشنایی بیشتر با استافیلوکوکوس ساپروفیتیکوس

استافیلوکوکوس ساپروفیتیکوس (Staphylococcus saprophyticus) یک کوکسی گرم مثبت متعلق به جنس استافیلوکوک است. این باکتری یک علت شایع عفونت‌های مجاری ادراری اکتسابی است. همچنین عامل بروز عوارضی از جمله پیلونفریت حاد، اپیدیدیمیت، پروستاتیت و اورتریت است. در این مقاله قصد داریم به بررسی این باکتری بپردازیم.

مروری بر ویژگی های استافیلوکوکوس ساپروفیتیکوس 

استافیلوکوکوس ساپروفیتیکوس تا اوایل دهه ۱۹۷۰، به عنوان عامل عفونت‌های دستگاه ادراری شناخته نشده بود.

این باکتری بخشی از فلور طبیعی انسان است که پرینه، رکتوم، مجرای ادرار، دهانه رحم و دستگاه گوارش را کلونیزه می‌کند. همچنین مشخص شده است که استافیلوکوکوس ساپروفیتیکوس یک فلور گوارشی رایج در خوک ها و گاوها است و بنابراین ممکن است از طریق خوردن غذاهای مربوطه به انسان منتقل شود.

استافیلوکوکوس ساپروفیتیکوس یک کوکوسی گرم مثبت، کواگولاز منفی و غیر همولیتیک است. یکی از علل شایع عفونت‌های مجاری ادراری بدون عارضه (UTIs) به ویژه در زنان جوان فعال از نظر جنسی به حساب می‌آید.

این باکتری در افراد مسن، بیماران دارای نقص ایمنی، افراد باردار، دیابتی و یا  دارای ناهنجاری‌های اورولوژیک مانند کاتترهای مستقر در مجاری ادرار و یا بیماری کلیوی، عفونت‌های شدید و پیچیده‌تری ایجاد می‌کند.

Staphylococcus saprophyticus به نووبیوسین مقاوم است. از همین رو می‌توان با استفاده از این تست آن را از سایر استافیلوکوک‌های کواگولاز منفی متمایز کرد. مانند سایر پاتوژن‌های ادراری، استافیلوکوکوس ساپروفیتیکوس  از اوره آز برای تولید آمونیاک استفاده می‌کند. با این حال، بر خلاف بسیاری از این میکروارگانیسم ها ، نمی‌تواند نیترات را احیا کند.

زیرگونه های مختلف

دو زیرگونه از استافیلوکوکوس ساپروفیتیکوس  وجود دارد:

استافیلوکوکوس ساپروفیتیکوس بوویس ( S. s. bovis) و استافیلوکوکوس ساپروفیتیکوس ساپروفیتیکوس (S. s. saprophyticus)

دومی دارای قطر کلونی بیش از ۵ میلی متر است و بیشتر در عفونت های ادراری انسان یافت می شود. استافیلوکوکوس ساپروفیتیکوس ساپروفیتیکوس نیترات ردوکتاز منفی و پیرولیدونیل آریل آمیداز منفی است، در حالی که استافیلوکوکوس ساپروفیتیکوس بوویس دارای قطر کلونی کمتر از ۵ میلی متر، نیترات ردوکتاز مثبت و پیرولیدونیل-آریلامیداز مثبت است.

اتیولوژی

استافیلوکوکوس ساپروفیتیکوس پس از اشریشیا کلی، دومین علت شایع عفونت‌های مجاری ادراری اکتسابی غیربیمارستانی است. در زنان ۱۶ تا ۲۵ ساله، ۴۲ درصد از کل عفونت‌ها را ایجاد می‌کند. در اکثر موارد در عرض ۲۴ ساعت پس از رابطه جنسی رخ می‌دهد. به همین دلیل این عفونت را “سیستیت ماه عسل^[۱]” نیز می‌نامند.

بیماران مبتلا به عفونت ادراری بیمارستانی، افراد مسن، زنان باردار و کسانی که کاتتریزاسیون ادراری دارند، بیشتر در معرض عفونت ناشی از Staphylococcus saprophyticus قرار دارند.

در انسان، استافیلوکوکوس ساپروفیتیکوس در فلور طبیعی دستگاه تناسلی زنان و پرینه یافت می‌‍شود. البته این باکتری از منابع دیگر از جمله محصولات گوشت و پنیر، سبزیجات، محیط زیست و دستگاه گوارش انسان و حیوان نیز جدا شده است.

پاتوفیزیولوژی

کلونیزاسیون باکتریایی در اپیتلیوم مثانه و حالب از طریق چندین نوع مختلف مواد چسبنده اتفاق می‌افتد. این مواد چسبنده شامل هماگلوتینین‌هایی با خواص اتولیتیک و چسبنده هستند. لیپاز مرتبط با سطح نیز زائده‌های سطحی فیمبری مانند را تشکیل می‌دهد و به باکتری ها کمک می‌کند تا چسبندگی محکمی به این سطوح داشته باشند.

برخی از سویه‌های S.saprophyticus توانایی ایجاد بیوفیلم و افزایش حدت خود را به ویژه در بیماران دارای کاتتر دارند. پس از تولید بیوفیلم، مقاومت آنتی بیوتیکی تشدید می‌شود. در این موارد، استافیلوکوکوس ساپروفیتیکوس ممکن است به وانکومایسین مقاوم باشد و فقط از طریق لینزولید به طور موثر درمان شود.

تشخیص و ارزیابی

تشخیص استافیلوکوکوس ساپروفیتیکوس نیاز به کشت ادرار تاییدی دارد. کشت مثبت با بیش از ۱۰۰۰۰۰ واحد تشکیل دهنده کلنی در هر میلی لیتر، با حساسیت و ویژگی بیش از ۹۰٪ نشان داده می‌شود.

تصویربرداری برای موارد UTI بدون عارضه ضروری نیست. اما اگر پزشک مشکوک به مشکلات کلیه، مانند پیلونفریت باشد، سی تی اسکن حساس‌ترین روش برای نشان دادن عوارضی مانند هیدرونفروز یا آبسه کلیوی است.

ویژگی های بالینی استافیلوکوکوس ساپروفیتیکوس

بیماران مبتلا به عفونت‌های مجاری ادراری ناشی از استافیلوکوک ساپروفیتیکوس معمولاً دچار سیستیت هستند. علائم شامل احساس سوزش هنگام دفع ادرار، میل به دفع ادرار بیشتر از حد معمول، “اثر چکیدن” پس از دفع ادرار، مثانه ضعیف، احساس نفخ همراه با دردهای تیز در زیر شکم در اطراف مثانه و نواحی تخمدان است. در موارد پیچیده یا پیلونفریت، بیماران ممکن است دچار تب و تاکی کاردی باشند.

تشخیص آزمایشگاهی استافیلوکوکوس ساپروفیتیکوس

رسوب ادرار یک بیمار مبتلا به عفونت مجاری ادراری ناشی از این باکتری ظاهری مشخص در زیر میکروسکوپ دارد. این نمونه زیر میکروسکوپ حاوی لکوسیت‌ها و گلبول‌های قرمز به شکل توده‌ای هستند. زیرا کوکسی‌ها به عناصر سلولی می‌چسبند.

با استفاده از رنگ آمیزی گرم و تست کاتالاز، مشخص می‌گردد که اس. ساپروفیتیکوس متعلق به جنس استافیلوکوک است. با استفاده از تست کواگولاز نیز این باکتری به عنوان گونه‌ای از استافیلوکوک‌های کواگولاز منفی (CoNS) شناسایی می‌شود. در نهایت، با آزمایش حساسیت به آنتی‌بیوتیک نووبیوسین استافیلوکوکوس ساپروفیتیکوس از استافیلوکوکوس اپیدرمیدیس متمایز می‌شود. استافیلوکوکوس ساپروفیتیکوس  مقاوم به نووبیوسین است، در حالی که استافیلوکوکوس اپیدرمیدیس به نووبیوسین حساس است.

آیا این بیماری قابل درمان است؟

عفونت‌های دستگاه ادراری ناشی از این باکتری معمولاً با تری متوپریم-سولفامتوکسازول یا با یک کینولون مانند نورفلوکساسین به تنهایی درمان می‌شوند. همچنین نشان داده شده است که  این باکتری نسبت به آمپی سیلین و سفتریاکسون حساس است.

سخن پایانی

اس. ساپروفیتیکوس، کوکسی گرم مثبت و کواگولاز منفی در جنس (سرده) استافیلوکوک است. باکتری فسفاتاز منفی اما اوره آز و لیپاز مثبت است و یکی از عوامل شایع عفونت‌های مجاری ادراری  است. بیماری به‌طور معمول، خود را به شکل سیستیت نشان می‌دهد. در این مطلب سعی کردیم به معرفی این باکتری و بیماری های ناشی از آن بپردازیم. برای بررسی تصاویر بیشتر این باکتری روی محیط کشت های مختلف می‌توانید به اطلس جامع پل ایده آل پارس مراجعه کنید.

واژه نامه