مهم ترین مواد شیمیایی اشتعال زا در آزمایشگاه و راه‌های پیشگیری از حوادث
کار با مواد شیمیایی اشتعال زا در آزمایشگاه ممکن است در نگاه اول ساده به‌نظر برسد. اما این مواد می‌توانند خطرات جدی به همراه داشته باشند. مدیران و کارکنان آزمایشگاه‌ها با موادی سر و کار دارند که تنها یک اشتباه کوچک می‌تواند حادثه‌ای بزرگ را رقم بزند. بخارات این مواد ممکن است به‌سرعت گسترش یابند و خطرات سلامتی جدی ایجاد کنند. در این مقاله، به معرفی موادی می‌پردازیم که به شدت قابل اشتعال‌اند. ضمن آن نیز نکاتی را بیان می‌کنیم که به شما در کنترل و کاهش این خطرات کمک می‌کند. اگر حفظ ایمنی و جلوگیری از بروز حوادث در آزمایشگاه برای شما اهمیت دارد، این مقاله را از دست ندهید.
خطرات کار با مواد شیمیایی اشتعال زا در آزمایشگاه
کار با مواد شیمیایی اشتعال زا در آزمایشگاه‌ها به‌ویژه در صنایع شیمیایی، پزشکی و بیولوژیکی می‌تواند خطرات قابل توجهی به همراه داشته باشد. این خطرات می‌توانند ناشی از اشتعال سریع، انفجار و عوارض بهداشتی ناشی از بخارات مضر باشند. شناخت این خطرات و اتخاذ تدابیر مناسب برای کنترل آن‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است.
خطرات آتش‌سوزی و انفجار
بسیاری از مواد شیمیایی اشتعال زا در آزمایشگاه دارای نقاط اشتعال پایین هستند. به این معنا که در دماهای پایین‌تری به راحتی بخارات آن‌ها می‌تواند شعله‌ور شود. به‌عنوان مثال، استون با نقطه اشتعال ۲۰- درجه سانتی‌گراد می‌تواند در دماهای محیطی به‌راحتی شعله‌ور شود. در یک آزمایشگاه، اگر یک ظرف استون باز بماند یا به‌طور نادرست ذخیره شود، بخارات آن می‌توانند به‌سرعت جمع شوند و با یک جرقه کوچک، آتش‌سوزی یا انفجاری خطرناک را ایجاد کنند.
اثرات بهداشتی
بخارات برخی از این مواد نه تنها خطرات آتش‌سوزی ایجاد می‌کنند، بلکه می‌توانند عوارض بهداشتی جدی نیز داشته باشند. برای مثال، بنزن که در تولید مواد شیمیایی دیگر استفاده می‌شود، می‌تواند با استنشاق در مدت‌زمان کوتاهی عوارضی مانند سرگیجه، سردرد و حالت تهوع ایجاد کند. در آزمایشگاه‌هایی که از بنزن استفاده می‌شود، کارکنان باید از تجهیزات حفاظت فردی مانند ماسک‌های تنفسی استفاده کنند تا از استنشاق بخارات این ماده خطرناک جلوگیری کنند.
مثال‌های عملی
در یک مورد واقعی، یک آزمایشگاه تحقیقاتی به دلیل نشت متانول، دچار آتش‌سوزی شد. این حادثه ناشی از عدم توجه به بسته بودن درب ظرف متانول و عدم استفاده از کابینت‌های ایمن برای ذخیره این ماده بود. در این آزمایشگاه، بخارات متانول به حدی جمع شده بودند که با یک جرقه کوچک ناشی از دستگاه برقی، آتش به‌سرعت گسترش یافت و خسارات زیادی به تجهیزات و همچنین خطر جانی برای کارکنان وارد کرد.
شناخت ویژگی‌های خطرناک این مواد برای ایجاد استراتژی کاهش ریسک ضروری است. در ادامه قصد داریم به بررسی مهم‌ترین مواد شیمیایی اشتعال زا در آزمایشگاه و راه‌های پیشگیری از حوادث بپردازیم.
استون یکی از مواد شیمیایی اشتعال زا در آزمایشگاه
استون، یک ترکیب آلی و کتون ساده، به‌عنوان یک حلال قوی در آزمایشگاه‌ها استفاده می‌شود. این ماده بی‌رنگ و فرار با نقطه اشتعال پایین ۲۰- درجه سانتی‌گراد است و به‌راحتی در دمای محیط شعله‌ور می‌شود. کنترل نشت استون و ذخیره در کابینت‌های ایمن ضروری است.
در صورت استنشاق، بلع یا تماس با پوست، مسمومیت با استون می‌تواند منجر به مشکلات حاد و مزمن سلامتی شود. علائم مسمومیت شامل سستی، تاری صحبت، سردرد و تحریک چشم‌ها است. در موارد شدیدتر، آسیب به کبد و کلیه‌ها نیز رخ می‌دهد.
بنزن
بنزن یکی از مهم‌ترین مواد شیمیایی اشتعال زا در آزمایشگاه و یک هیدروکربن با نقطه اشتعال ۱۱٫۶۳ – درجه سانتی‌گراد است. این ماده در تولید مواد شیمیایی به‌ویژه پلیمرها کاربرد دارد. تماس با بخارات بنزن ممکن است به سرعت باعث بروز سرگیجه، تپش قلب نامنظم و حالت تهوع شود. تماس طولانی‌مدت با بنزن نیز با مشکلاتی مانند کم‌خونی و سرطان خون همراه است.
متانول
متانول یا الکل چوب، به دلیل نقطه اشتعال ۱۱-۱۲ درجه سانتی‌گراد، به شدت قابل اشتعال است. متانول در تولید پلاستیک‌ها و رنگ‌ها استفاده می‌شود. با اینکه این ماده کمتر از استون و بنزن قابل اشتعال است، در محیط‌هایی با دمای متوسط نیز ممکن است در تماس با منبع احتراق شعله‌ور شود.
علائم مسمومیت با متانول ممکن است پس از ۱ تا ۷۲ ساعت ظاهر شود و شامل خواب‌آلودگی، سردرگمی و کاهش سطح هوشیاری است. در موارد شدید، کوری و مشکلات قلبی و تنفسی نیز ممکن است رخ دهد.
سیکلوهگزان یکی از مواد شیمیایی اشتعال زا در آزمایشگاه
سیکلوهگزان نیز یکی از مهم‌ترین مواد شیمیایی اشتعال زا در آزمایشگاه است. مایعی بدون رنگ با بوی مشخص که برای تولید مواد اولیه نایلون استفاده می‌شود. این ماده با نقطه اشتعال ۲۰-درجه سانتی‌گراد به شدت اشتعال‌زا است و به‌دلیل خطر اشتعال، نیازمند مراقبت‌های دقیق در انبارداری و حمل‌ونقل است.
قرار گرفتن در معرض سیکلوهگزان می‌تواند باعث سرگیجه، سردرد و مشکلات عصبی شود. در موارد حاد، این ماده ممکن است به ضعف اندام‌ها و اختلال در حافظه منجر شود.
اتانول
اتانول، مایعی فرار و بی‌رنگ با نقطه اشتعال ۱۶٫۶ درجه سانتی‌گراد است. این ماده در ضدعفونی‌کننده‌ها، سوخت‌ها و افزودنی‌های سوختی کاربرد دارد. تماس طولانی‌مدت با اتانول می‌تواند به مشکلاتی نظیر تهوع، تنفس کند و افت دمای بدن منجر شود.
پنتان
یکی دیگر از مهم‌ترین مواد شیمیایی اشتعال زا در آزمایشگاه پنتان است. پنتان یک هیدروکربن اشباع و بسیار فرار با نقطه اشتعال ۴۹- درجه سانتی‌گراد، به‌عنوان حلال و در فرایند کروماتوگرافی مایع در آزمایشگاه استفاده می‌شود. علائم قرار گرفتن در معرض پنتان شامل تحریک چشم و پوست، سردرد و در موارد مزمن، آسیب به سیستم عصبی است
کاهش ریسک کار با مواد شیمیایی اشتعال زا در آزمایشگاه
برای کاهش خطرات مرتبط با مواد شیمیایی اشتعال زا در آزمایشگاه ، اجرای روش‌های صحیح نگهداری و انبارداری حیاتی است. استفاده از کابینت‌های استاندارد با تهویه مناسب برای جلوگیری از تجمع بخارات خطرناک و فراهم آوردن زمان کافی برای تخلیه در مواقع اضطراری ضروری است.
برای اطلاعات بیشتر در این باره می‌توانید به مقاله ” نگهداری مواد شیمیایی در آزمایشگاه” مراجعه کنید.
سخن پایانی
مواد شیمیایی اشتعال‌زا مانند استون، بنزن و متانول می‌توانند به سرعت آتش بگیرند و یا حتی به سلامت کارکنان آسیب بزنند. با رعایت نکات ایمنی و استفاده از کابینت‌های استاندارد، می‌توان تا حد زیادی از بروز حوادث جلوگیری کرد. ایمنی در محیط آزمایشگاه نه‌تنها به سلامت شما بستگی دارد، بلکه به کارایی و موفقیت کل تیم نیز مرتبط است.
اگر شما هم تجربیات یا سوالاتی در زمینه کار با مواد شیمیایی اشتعال‌زا دارید، ما مشتاقیم تا آن‌ها را بشنویم! نظرات و پرسش‌های خود را در بخش کامنت‌ها با ما در میان بگذارید و در این بحث مهم شرکت کنید. همچنین، برای دریافت اطلاعات بیشتر و نکات ایمنی جامع‌تر، سایر مقالات ما را مطالعه کنید تا همیشه یک قدم جلوتر از خطرات باشید. با هم می‌توانیم محیطی ایمن‌تر و سالم‌تر بسازیم!
