مروری بر کوکوباسیل ها: ویژگی‌ها و نمونه‌های رایج

کوکوباسیل (coccobacilli)، نوعی باکتری با شکل واسط بین کوکسی‌ها (باکتری‌های کروی) و باسیل‌‌ها (باکتری‌های میله‌ای شکل) است. کوکوباسیل گاهی اوقات ممکن است با باکتری کوکسی اشتباه گرفته شود. به همین دلیل در این مطلب قصد داریم مروری بر این باکتری‌ها و ویژگی‌های آن داشته باشیم.  ضمن آن نیز برخی از انواع رایج کوکوباسیل ها را بررسی خواهیم کرد.

کوکوباسیل به چه نوع باکتری‌هایی اطلاق می‌شود؟

باکتری‌ها ارگانیسم هایی پلئومورفیک هستند. یعنی خصوصیات مورفولوژیکی متفاوتی از خود نشان می‌دهند. به همین دلیل محققین آن‌ها را  بر اساس شکل به چهار گروه اصلی تقسیم می‌کنند.

• کوکوس (کروی شکل)
• باسیل (میله‌ای شکل)
• اسپیریل یا اسپیروکت (مارپیچی شکل)
• ویبریو (کاما شکل)

 با این حال، برخی از گونه‌ها، شکل‎های مورفولوژیکی متمایزی مانند بیضی، رشته‌ای V یا J شکل، منشعب و غیره را نشان می‌دهند. کوکوباسیل، نوعی باکتری با شکل واسط بین کوکسی‌ها (باکتری‌های کروی) و باسیل‌ها (باکتری‌های میله‌ای شکل) است. پس کوکوباسیل‌ها میله‌های بسیار کوتاهی هستند که ممکن است با کوکسی اشتباه گرفته شود.

ویژگی‌های کوکوباسیل ها چیست و چگونه می‌توان آن‌ها را متمایز کرد؟

همانطور که گفته شد کوکوباسیل‌ ها باکتری‌هایی هستند که بین باسیل (میله) و کوکوس (کروی) قرار دارند. آن‌ها باسیل بسیار کوتاهی هستند که عرضشان تقریباً برابر با طول سلول آن‌ها است. کوکوباسیل ها‌ زیر میکروسکوپ، به صورت کره یا بیضی‌های کمی فشرده شده ظاهر می‌شوند.

اندازه کوکوباسیل‌ها در میان گونه‌های مختلف متفاوت است، اما به طور کلی کوچکتر از باسیل هستند.

کوکوباسیل‌ها می‌توانند هم به صورت گرم مثبت و هم گرم منفی ظاهر شوند. علیرغم شکل منحصربفردشان، شباهت‌هایی با سایر انواع باکتری‌ها نیز دارند. به عنوان مثال دیواره سلولی و ترکیبات غشایی، ویژگی‌های متابولیک، ژنوم، محتویات سیتوپلاسمی و غیره.

چند نمونه از کوکوباسیل‌ها

باکتری‌های کوکوباسیلوس بیماری‌زای مختلفی وجود دارند که باعث طیف گسترده‌ای از عفونت‌ها از جمله عفونت‌های دستگاه تنفسی (RTIs)، مننژیت، STDs (بیماری‌های مقاربتی) و غیره می‌شوند. برخی از پاتوژن‌های رایج با بیماری‌های مرتبط در زیر بیان شده است.

هموفیلوس دوکرئی

هموفیلوس دوکرئی (Haemophilus ducreyi)، کوکوباسیل های گرم منفی و بی هوازی اختیاری  هستند که باعث ایجاد زخم/شانکروئید در ناحیه تناسلی می‌شوند. در زیر میکروسکوپ، به صورت کوکوباسیل‌هایی ظاهر می‌شوند که در زنجیره‌های کوتاه یا توده‌هایی مرتب شده‌اند.

کوکسیلا بورنتی

کوکسیلا بورنتی (Coxiella burnetii) یک کوکوباسیل داخل سلولی اجباری و گرم منفی کوچک است که باعث تب کیو می‌شود. آن‌ها در دو شکل مورفولوژیکی یافت می‌شوند. نوع سلول کوچک خفته (SCV) با قطر حدود 0.3 میکرومتر و نوع سلول بزرگ فعال متابولیکی (LCV) با قطر حدود 2.0 میکرومتر.

گونه‌های بروسلا

گونه‌های بروسلا (Brucella spp) کوکوباسیل‌های گرم منفی درون سلولی کوچک، غیر متحرک و اختیاری با ابعاد حدود 0.6 تا 1.5 میکرومتر در 0.5-0.7 میکرومتر هستند. این باکتری‌ها اغلب باعث ایجاد تب مالت در انسان و گاو و سایر حیوانات اهلی می‌شوند.

بوردتلا پرتوزیس یا سیاه سرفه

بوردتلا پرتوزیس یا عامل سیاه سرفه (Bordetella pertussis) یک کوکوباسیل گرم منفی هوازی اجباری کوچک است که اندازه آن حدود 0.8 در 0.4 میکرومتر است و باعث بیماری سیاه سرفه می‌شود.

کوکوباسیل کلامیدیا تراکوماتیس

کلامیدیا تراکوماتیس (Chlamydia trachomatis) یک باکتری کوکوباسیل انگلی اجباری گرم منفی است که باعث بیماری تراخم در چشم، و نیز بیماری مقاربتی کلامیدیائی  و سایر بیماری‌ها مانند التهاب دهانه رحم، اورتریت، سالپنژیت، لنفوگرانولوم ونروم و غیره می‌شود.

گاردنرلا واژینالیس

گاردنرلا واژینالیس (Gardnerella vaginalis) کوکوباسیل‌های بی‌هوازی کوچک یا بی‌هوازی اختیاری است که باعث واژینوز باکتریایی می‌شود.

یرسینیا پستیس

یرسینیا پستیس (Yersinia pestis) یک کوکوباسیل بی هوازی گرم منفی و اختیاری است که اندازه آن حدود 0.5 میکرومتر در 1 تا 2 میکرومتر است و باعث بیماری طاعون می‌شود.

فرانسیسلا تولارنسیس

فرانسیسلا تولارنسیس یک کوکوباسیل گرم منفی کپسولی بسیار کوچک است که اندازه آن حدود 0.3 تا 0.7 میکرومتر در 0.2 میکرومتر است. F. tularensis مسئول تولارمی، یک بیماری مشترک بین انسان و دام با تب، زخم های پوستی، لنفادنیت، پنومونی و عفونت مجاری تنفسی فوقانی  است.

کوکوباسیل کینگلا کینگای

کینگلا کینگا  (Kingella kingae) یک کوکوباسیل بتا همولیتیک گرم منفی است که اندازه آن حدود 0.6 تا 1 میکرومتر در 1 تا 3 میکرومتر است. باعث طیف گسترده ای از بیماری‌ها مانند باکتریمی، آرتروز، اندوکاردیت و غیره می‌شود.

اسینتوباکتر بومانی (در مرحله رشد ثابت)

اسینتوباکتر بومانی (Acinetobacter baumannii) یک کوکوباسیل بیماری زا فرصت طلب گرم منفی است که مسئول عفونت های مختلف بیمارستانی است. اندازه آن‌ها معمولاً حدود 0.9 تا 1.6 متر در 1.5 تا 2.5 میکرومتر است.

سخن پایانی

همانطور که در آغاز این مطلب گفته شد، کوکوباسیل ها درواقع نوعی از باکتری ها هستند که شکلی بین کوکسی و باسیل دارند. انواع مختلفی از کوکوباسیل‌ها وجود دارند که برای سلامت انسان خطرناک هستند. اغلب این باکتری‌ها از نظر مورفولوژیکی یکسان هستند. به همین دلیل ممکن است با یک رنگ‌آمیزی گرم ساده نتوان آن‌ها را تشخیص داد. تست‌های بیوشیمیایی همواره یکی از ابزارهای تشخیصی برای تمایز گونه‌ها و انواع مختلف باکتری در آزمایشگاه هستند. امروزه استفاده از روش های تشخیص ملکولی مانند PCRموجب شده که بتوانیم آن ها را با دقت و سرعت مناسب در سطح جنس و گونه شناسائی کنیم.