فصل ششم، آموزش فلوبوتومی و روش‌های خون‌گیری

در فصل گذشته، با انواع نمونه‌های آزمایشگاهی و شرایط حمل و نگهداریشان آشنا شدیم. محیط آزمایشگاه و اتفاقاتی که در آن رخ می‌دهد را بیشتر شناختیم. در این قسمت، می‌خواهیم به بحث آموزش فلوبوتومی و لوله‌های مناسب هر آزمایش و کاربرد آن‌ها بپردازیم.

روش‌های مختلف خون‌گیری در آموزش فلوبوتومی ؛ از وکیتوتینر تا باترفلای

همان‌طور که قبلاً اشاره کردیم، در فلبوتومی نیز برای هر شرایطی روش مناسبی وجود دارد.. انسان‌ها از دیدگاه ظاهری باهم متفاوت هستند و این تفاوت در رگ‌های آن‌ها نیز دیده می‌شود. به همین دلیل است که در آموزش فلوبوتومی ما روش‌های مختلفی برای نمونه‌گیری از انواع رگ‌ها داریم. فلبوتومیست‌ها از سه روش اصلی برای گرفتن نمونه خون استفاده می‌کنند.

۱- روش وکیوم تیوب (Vacutainer) ، روش ایمن در آموزش فلوبوتومی

در آموزش فلوبوتومی، استفاده از لوله وکیوم یا Vacutainer به عنوان ایمن‌ترین روش خون‌گیری معرفی می‌شود. که به آن لوله خلأ نیز گفته می‌شود. این روش شامل سه جزء اصلی است:

• یک لوله مخصوص وکیوم‌دار
• سوزن دوسر
• نگهدارنده پلاستیکی (هولدر)

در این روش خون مستقیماً وارد لوله می‌شود. این مسئله باعث کاهش تماس پرسنل با خون می‌گردد. هر لوله دارای سیستم خلأ است که باعث می‌شود پس از پر شدن، ورود خون به طور خودکار متوقف شود. همه لوله‌ها دارای یک خط نشانه‌گذاری شده هستند که به آن خط پر شدن (فیل لاین^[۱]) می‌گویند. این خط به‌منظور حفظ نسبت خون به مواد افزودنی دقیق طراحی شده است. همیشه قبل از خارج کردن سوزن مطمئن شوید که لوله به طور کامل پر شده است.

۲- روش باترفلای (Butterfly) یا ست تزریق بال‌دار، مناسب برای رگ‌های شکننده

 در آموزش فلوبوتومی، باترفلای یا ست تزریق بال‌دار به‌عنوان انتخابی مناسب برای رگ‌های نازک، شکننده یا دسترسی دشوار (مانند پشت دست یا روی پا) معرفی می‌شود. رگ‌های قوی و سالم می‌توانند لوله خلأ و اندازه سوزن را تحمل کنند. با اینحال در برخی موارد، استفاده از وکیوتینر برای بیمار مناسب نیست. به‌خصوص در شرایط زیر:

• رگ‌های نازک یا ضعیف
• رگ‌های سطحی پشت دست یا روی پا
• درخواست مستقیم بیمار برای استفاده از باترفلای

در این شرایط باید از ست تزریق بال‌دار ^[۲] (باترفلای) استفاده کرد. این نوع ابزار شامل یک سوزن ظریف دوسر است که با یک کاتتر (لوله انعطاف‌پذیر) به هم متصل شده‌اند. این ست را می‌توان به دو روش استفاده کرد. روش اول که ایمن‌تر است، مشابه وکیوتینر است و شامل یک سوزن دوسر و نگهدارنده لوله می‌شود. اگر سوزن را به‌درستی وارد رگ کنید، یک “فلاش خون” در لوله ظاهر خواهد شد.

برخی بیماران رگ‌هایی دارند که برای خلأ موجود در لوله بسیار شکننده هستند و رگ ممکن است فروبپاشد. در این شرایط، بجای استفاده از نگهدارنده لوله، باید از باترفلای به همراه سرنگ استفاده کرد. این روش به شما امکان می‌دهد خلأ را کنترل کنید.

💉 ۳- روش سرنگ – جایگزینی مهم در آموزش فلوبوتومی

روش سرنگ در آموزش فلوبوتومی، برای رگ‌های بزرگ اما مستعد فروپاشی در نظر گرفته می‌شود. این روش شامل یک سرنگ و سوزن زیرجلدی (هیپودرمیک ^[۳]) است. پیش از ورود سوزن به رگ، باید کمی پیستون سرنگ به عقب کشیده شود تا خلأ لازم ایجاد شود و از نبودن هوا اطمینان حاصل شود. پس از وارد شدن به رگ، باید در محل اتصال سوزن به سرنگ، فلاش خون مشاهده شود که در این حالت یعنی سوزن به درستی وارد رگ شده است. بعد از گرفتن نمونه، با استفاده از دستگاه انتقال^[۴] ، خون را از سرنگ به لوله‌های آزمایش منتقل کنید.

نکات کلیدی در آموزش فلوبوتومی

در آموزش فلوبوتومی یاد می‌گیریم که:

• تمامی این سه روش برای انجام عمل فلبوتومی (نمونه‌گیری خون) توصیه می‌شوند. اما انتخاب روش مناسب به عهده فلبوتومیست است و اوست که باید با توجه به وضعیت رگ‌های بیمار تصمیم بگیرد، مگر اینکه بیمار به‌طور خاص روش خاصی را درخواست کرده باشد.
• معمولاً وکیوتینر و سرنگ دارای سوزن با گیج^[۵] ۲۱ یا ۲۲ هستند، در حالی که سوزن باترفلای دارای گیج ۲۳ است. به یاد داشته باشید که هرچه عدد گیج بیشتر باشد، سوزن نازک‌تر است.
• همیشه سوزن‌ها و سرنگ‌ها را جلوی چشمان بیمار باز کنید، این کار به بیمار اطمینان می‌دهد که از ابزار استریل و تمیز استفاده می‌شود و به آرامش او کمک می‌کند.

آموزش فلوبوتومی ، زاویه طلایی خونگیری؛ ورود بی درد

در آموزش فلوبوتومی، تکنیک صحیح ورود سوزن یکی از مهم‌ترین مراحل در خون‌گیری وریدی است. رعایت زاویه، عمق، و حرکت صحیح سوزن، نه‌تنها کیفیت نمونه را تضمین می‌کند، بلکه از بروز عوارضی مانند هماتوم، آسیب عصبی یا عدم خون‌گیری جلوگیری می‌نماید.

زاویه ورود سوزن در ناحیه آرنجی

 هنگام انجام خون‌گیری از ناحیه آرنج^[۶]، لبه برش سوزن (Bevel) همیشه باید رو به بالا باشد، بدون توجه به نوع سوزن مورد استفاده.

 سوزن باید با زاویه‌ای بین ۱۵ تا ۳۰ درجه وارد شود، که اندازه این زاویه به عمق رگ بستگی دارد. هرچه رگ عمیق‌تر باشد، زاویه ورود سوزن بیشتر خواهد بود (اما نباید بیشتر از ۳۰ درجه شود).

رگ‌هایی که به سطح پوست نزدیک هستند باید با زاویه کمتری خون‌گیری شوند، اما زاویه نباید کمتر از ۱۵ درجه باشد.

طبق آموزش فلوبوتومی،  زاویه بیش از ۳۰ درجه ممکن است باعث شود سوزن بیش از حد وارد شود و به بافت یا عصب آسیب برساند. زاویه‌ای که بیش از حد کم باشد نیز می‌تواند باعث چسبیدن نوک سوزن به دیواره داخلی رگ شود (که باعث کند شدن یا توقف جریان خون می‌شود) یا ممکن است سوزن کاملاً از رگ عبور کند و وارد بافت شود.

زاویه مناسب خون‌گیری از پشت دست

زاویه مناسب برای خون‌گیری از پشت دست حدود ۱۰ درجه است. در این ناحیه به دلیل وجود اعصاب و تاندون‌های فراوان، زاویه ورود باید کم‌تر از حالت استاندارد باشد.

تکنیک صحیح ورود سوزن در آموزش فلوبوتومی

در تمام روش‌های آموزش فلوبوتومی، توصیه می‌شود:

• در تمامی نواحی بدن، ورود سوزن باید با حرکتی سریع و روان انجام شود. ورود سریع سوزن به پوست باعث کاهش درد شده و مانع از حرکت رگ به عقب می‌شود که ممکن است باعث ناموفق بودن نمونه‌گیری شود.
• تشخیص عمق مناسب ورود سوزن نیاز به درک درستی از محلی دارد که سوزن به آن وارد خواهد شد. زمانی که سوزن وارد می‌شود، پوست و دیواره رگ سوراخ می‌شوند. باید سوزن را تا جایی وارد کنید که احساس تغییر در مقاومت موجود کنید. در این نقطه، ورود را متوقف کرده و به‌آرامی لوله ^[۷]ETS (خلا) را در جای خود قرار دهید.
• شما ابتدا هنگام سوراخ کردن پوست، یک مقاومت احساس می‌کنید، سپس مقاومت دیگری هنگام عبور از دیواره رگ و نهایتاً تغییری در مقاومت که نشان‌دهنده ورود به داخل فضای درونی (لومِن^[۸]) رگ است. این جایگاه، بهترین جریان خون را برای انجام آزمایش مورد نیاز فراهم می‌کند.

خون‌گیری بدون نتیجه؟ دلایل را بشناسید

نفوذ ناقص به رگ

اگر سوزن به گونه‌ای وارد رگ شود که فقط بخشی از دیواره رگ را سوراخ کند و به‌طور کامل وارد آن نشود، خون به بافت‌های اطراف نشت کرده و باعث ایجاد هماتوم^[۹] (تجمع خون زیر پوست) می‌شود.

نفوذ بیش از حد به رگ

 از طرف دیگر، اگر سوزن بیش از حد عمیق وارد شود، ممکن است دیواره‌ی رگ را کاملاً سوراخ کرده و از طرف دیگر رگ خارج شود (اصطلاحاً رگ را «ترنسفیکس^[۱۰]» کند) و در نتیجه هیچ خونی وارد سرنگ یا لوله نمی‌شود.

بی‌توجهی به مسیر رگ

طبق اصول آموزش فلوبوتومی، ورود سوزن باید در راستای مسیر طبیعی رگ باشد. رعایت جهت رگ باعث می‌شود احتمال از دست دادن رگ یا سوراخ کردن دیواره جانبی آن کاهش یابد.

آموزش فلوبوتومی ، رمزگشایی لوله‌های آزمایشگاهی

• در آموزش فلوبوتومی، آشنایی با انواع لوله‌های خون‌گیری و افزودنی‌های موجود در آن‌ها یک بخش اساسی از فرآیند نمونه‌گیری ایمن و دقیق است. خون به سه شکل مختلف در آزمایشگاه مورد بررسی قرار می‌گیرد:
• پلاسما (Plasma)
• سرم (Serum)
• خون کامل(Whole Blood)

هر لوله‌ی خلا (وکیوم) رنگ درپوش خاص مشخص شده است و فشار داخلی هر لوله طوری طراحی شده که پس از وارد شدن مقدار مناسب خون جهت ایجاد نسبت صحیح بین خون و ماده افزودنی، مکش متوقف شود.

تفاوت نمونه‌ها در آموزش فلوبوتومی

خون کامل هپارینه  (Heparinized Whole Blood)

خون کامل حاوی هپارین برای مواقعی که نیاز به انجام آزمایش‌های فوری^[۱۱] است، بعنوان نمونه ترجیحی شناخته می‌شود.  زیرا برای مقدار قابل توجهی از تست‌ها و وسیله‌های آزمایشگاهی در آزمایش خون کامل، قابل استفاده است. این نمونه بدون نیاز به سانتریفیوژ مستقیماً قابل آزمایش است.

پلاسما

اگر نمونه مورد نیاز پلاسما باشد، خون باید در لوله ضدانعقاد جمع‌آوری شده و به مدت حدود ۱۰ تا ۱۵ دقیقه سانتریفیوژ شود.

سرم

 اگر آزمایش نیاز به سرم داشته باشد، لوله باید به مدت ۳۰ دقیقه در وضعیت ایستاده قرار گیرد تا خون در آن لخته شود.  سپس به مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه سانتریفیوژ شود تا سرم از سلول‌های خونی جدا شود. بسته به نوع لوله‌های آزمایشگاهی، زمان سانتریفیوژ ممکن است کمی متفاوت باشد.

ضدانعقادها زیر ذره‌بین در آموزش فلوبوتومی

مواد ضدانعقاد^[۱۲] به خون اضافه می‌شوند تا از لخته شدن آن جلوگیری کنند. این مواد باعث حفظ طول عمر گلبول‌های قرمز خون و فعالیت‌های متابولیک در خون می‌شوند. ضدانعقادها نمی‌توانند به جای یکدیگر استفاده شوندو در واقع نوع ماده افزودنی مورد نیاز و لوله مورد استفاده به نوع آزمایش بستگی دارد.

انواع رایج ضدانعقادها

• اگزالات‌ها (Oxalates)
• سیترات‌ها (Citrates)
• EDTA
• هپارین (Heparin)

اگزالات، سیترات و EDTA با حذف یون کلسیم و تبدیل آن به نمک نامحلول از لخته شدن خون جلوگیری می‌کنند. به همین دلیل این سه ماده نباید در آزمایش‌هایی که تعیین مقدار کلسیم انجام می‌شود، به‌کار بروند. با این حال، سیترات معمولاً در مطالعات انعقادی استفاده می‌شود.

 EDTA برای شمارش پلاکت‌ها و بررسی عملکرد پلاکت کاربرد دارد. خون تازه همراه با ضدانعقاد EDTA اجازه تهیه اسمیر خون برای شمارش افتراقی (^[۱۳]diff) را می‌دهد چون اندازه سلول‌ها حفظ می‌کند و مانع از ایجاد تغییرات در آن میشود.

هپارین در آزمایش‌هایی مانند آمونیاک و هموگلوبین پلاسما استفاده می‌شود. این ماده از طریق غیرفعال‌سازی موادی مانند ترومبین (thrombin) و فاکتور X از لخته شدن خون جلوگیری می‌کند.

مثال‌هایی از کاربرد نادرست لوله در آموزش فلوبوتومی

اکنون با بررسی دو مثال، به اشتباهات رایج در استفاده از لوله‌های نادرست هنگام خون‌گیری می‌پردازیم:

مثال ۱: لیتیوم در لوله نادرست

شخصی دچار اختلال تشنج است و پزشک برای او داروی لیتیوم تجویز کرده. هنگام خون‌گیری، نمونه‌گیر از لوله با درب سبز رنگ استفاده می‌کند که حاوی ضدانعقاد لیتیم هپارین است. بنظر شما اگر کارشناس آزمایشگاهی که مسئول اندازه‌گیری لیتیم است از همین نمونه خون استفاده کند، چه اتفاقی می‌افتد؟

 بله! سطح لیتیوم کاذباً بالا گزارش می‌شود. پزشک دوز لیتیم تجویز شده را کاهش می‌دهد که این سبب بروز مجدد تشنج خواهد شد.

مثال ۲: سدیم و سیترات

آقایی به‌دلیل سطح پایین سدیم خون، قرص سدیم مصرف می‌کند و باید برای بررسی مجدد سطح آن دو هفته بعد به آزمایشگاه مراجعه کرده و آن‌را آزمایش کند. نمونه‌گیر خون گرفته شده را در لوله آبی روشن که حاوی سیترات سدیم است می‌ریزد. بنظر شما چه اتفاقی برای سطح سدیم خون نمونه خواهد افتاد؟

 بله! سطح سدیم کاذباً بالا گزارش می‌شود.

اینجاست که در آموزش فلوبوتومی یاد می‌گیریم: آگاهی از نوع افزودنی موجود در هر لوله کاملاً حیاتی است.

از کدام لوله شروع کنیم؟ آموزش فلوبوتومی برای جلوگیری از آلودگی متقابل

در آموزش فلوبوتومی، رعایت ترتیب کشیدن خون (Order of Draw) برای حفظ دقت نتایج آزمایشگاهی و جلوگیری از آلودگی متقابل افزودنی‌ها (cross-contamination)، بسیار حیاتی است. بسیاری از دانشجویان هنگام یادگیری این بخش دچار سردرگمی می‌شوند، اما دانستن دقیق ترتیب، نوع آزمایش و افزودنی هر لوله، در فرآیند نمونه‌گیری صحیح ضروری است.

اگر ترتیب کشیدن خون رعایت نشود، ممکن است مواد افزودنی از یک لوله وارد لوله بعدی شوند و نتیجه آزمایش را دچار خطا کنند. این موضوع به‌خصوص در آزمایش‌های شیمیایی و انعقادی اهمیت دارد. به همین دلیل آموختن ترتیب صحیح کشیدن خون برای شرکت در آزمون‌ها و کار در آزمایشگاه ضروری است.

همانطور که پیش‌تر درباره افزایش کاذب مقادیر خونی به‌هنگام استفاده نادرست از ضدانعقاد مناسب صحبت کردیم، رعایت نکردن ترتیب لازم برای نمونه‌گیری نیز می‌تواند باعث انتقال ضدانعقادها از یک لوله به لوله دیگر شود که کراس کانتمینیشن^[۱۴] نامیده می‌شود.

ترتیب استاندارد پر کردن لوله‌ها در آموزش فلوبوتومی

 لوله‌های متعددی با کارایی متفاوت برای تست‌های آزمایشگاهی وجود دارد که ما در اینجا مقدار قابل توجهی از آن‌ها را بررسی خواهیم کرد. اما محیط کار شماست که تعیین می‌کند از چه لوله‌هایی قرار است استفاده کنید. هر لوله به گونه‌‎ای طراحی شده است که دارای یک خط نشان پر شدن می‌باشد. همیشه دقت کنید که لوله‌ها را درست و تا خط نشان پر کنید.

۱- لوله‌های استریل کشت خون

ویال‌های استریل کشت‌ خون  و لوله‌ با درب زرد رنگ، حاوی موادی مثل ACD یا  SPS می‌باشند. وقتی بیماری دچار تب با علائم نامشخص (UNO) می‌شود، پزشکان درخواست کشت خون می‌دهند. یکی از مشکلات اصلی هنگام جمع‌آوری نمونه برای کشت خون، آلوده نشدن آن با میکروارگانیسم‌های سطح پوست است. به همین علت بسیار مهم است که سطح پوست پیش از آغاز نمونه گیری ضدعفونی شود. بهتر است درصورت امکان از سیستم خلا استفاده شود تا احتمال آلودگی به حداقل برسد. ویاله‌ا باید به آرامی و بلافاصله بعد از نمونه گیری ۸ بار تکان داده شوند. هر لوله کشت خون نیازمند ۱۰سی‌سی نمونه است.

۲- لوله آبی روشن (Light Blue)

در آموزش فلوبوتومی ، این لوله‌ها دومین لوله‌های در نوبت پر شدن می‌باشند. این لوله‌ها برای آزمایش‌های انعقادی مثل ^[۱۵]PT استفاده می‌شوند. هنگامی‌که برای بیماران داروهای رقیق کننده خون تجویز شده باشد، این تست برای چک کردن میزان رقت خون مورد استفاده قرار می‌گیرد. ضدانعقاد موجود در این لوله‌ها سیترات سدیم است.

همیشه از پر شدن کامل لوله تا خط نشان اطمینان حاصل کنید. بعد از سانتریفیوژ کردن این لوله مایع موجود بر سلول‌های خونی که در سطح قرار گرفته‌اند، پلاسما خواهد بود. این لوله باید ۳ تا ۴ مرتبه وارونه شود تا خون و ماده ضدانعقاد بطور کامل باهم ترکیب شوند.

۳-  لوله‌ جداکننده سرم (SST)

درب لوله می‌تواند طلایی (زرد)، راه‌راه قرمز و خاکستری و یا راه‌راه  قرمز و مشکی باشد. بعضی لوله‌های سرمی هیچ گونه ماده افزودنی ندارند. بعضی از آن‌ها ماده‌ای دارند که فعال کننده لخته‌شدن خون است و کلات اکتیویتور ^[۱۶] نامیده می‌شود. به این لوله‌ها باید ۳۰ دقیقه زمان داده شود تا پیش از سانتریفیوژ شدن لخته شوند. لوله‌های سرمی برای تست‌های بیوشیمی (CMP,BMP,Hepatic,Lipids,etc.) استفاده می‌شوند.

۴- لوله سرمی فوری (RST)

طبق آموزش فلوبوتومی، درب این لوله‌ها نارنجی است. زمانیک‌ه تستی بصورت اورژانسی (STAT) درخواست می‌شود، از این لوله‌های درب نارنجی استفاده می‌شود. لوله‌های RST فقط به ۵ دقیقه زمان برای تشکیل لخته نیاز دارند.

۵-  لوله‌ با درب قرمز

معمولاً برای داروسنجی یا هورمون‌ها به کار می‌روند. این لوله‌ها هیچ گونه ژلی در انتهای خود ندارند. چراکه ژل کلات اکتیویتور می‌تواند روی برخی داروها اثر بگذارد و جواب‌های کاذب ایجاد کند. بعد از نمونه‌گیری و سانتریفیوژ کردن این لوله‌ها، مایع رویی سرم خواهد بود.

۶- لوله‌ با درب سبز

ماده ضدانعقادشان هپارین است و می‌توان بلافاصله بعد از نمونه‌گیری آن‌ها را سانتریفیوژ کرد. برای آزمایش‌هایی مثل تروپونین یا تست‌های کروموزومی و برخی تست‌های شیمیایی مناسب‌اند. پس از سانتریفیوژ شدن، مایع رویی پلاسما خواهد بود. برخی لوله‌های درب سبز دارای یک سد ژلی در انتهای خود هستند که به جداشدن سلول‌های خونی از پلاسما کمک می‌کند. این لوله‌ها را می‌توان بلافاصله بعد از خون‌گیری سانتریفیوژ کرد تا پلاسما جدا شود. این لوله باید ۸ مرتبه وارونه شود.

۷- لوله با درب بنفش

طبق آموزش فلوبوتومی، این نوع لوله حاوی ماده ضد انعقاد EDTA است. خونی که در این لوله‌ها جمع‌آوری می‌شود، هیچ وقت لخته نخواهد شد. لوله‌های درب بنفش برای تست‌های هماتولوژی بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرند. این لوله باید ۸ تا ۱۰ مرتبه وارونه داده شود. لوله‌های درب بنفشی که برای شمارش کامل سلولی استفاده می‌شوند، هرگز نباید سانتریفیوژ شوند (درصورت سانتریفیوژ شدن، پلاکت‌ها تخریب می‌شوند).

۸-لوله با درب صورتی

این لوله‌ها هم مثل لوله درب بنفش EDTA دارد، و بیشتر در بانک خون برای تطابق گروه خونی یا کراس‌مچ استفاده می‌شود. این لوله باید ۸ تا ۱۰ مرتبه وارونه شود.

۹- لوله با درب طوسی

برای آزمایش قند خون کاربرد دارد. این لوله حاوی پتاسیم اگزالات و سدیم فلوراید است. ماده آنتی گلایکولیک و مهارکننده گلایکولیک نام‌هایی هستند که برای این مواد ضدانعقاد استفاده می‌شوند. زیرا سرعت فرایند شیمیایی تجزیه گلوکز را کاهش می‌دهد. این لوله همچنین برای تست الکل خون و لاکتیک اسید استفاده می‌شود.

۱۰- لوله با درب زرد کمرنگ

این لوله حاوی اسید سیترات دکستروز (ACD) است و برای نمونه خونی مثل DNA استفاده می‌شود.

۱۱-  لوله با درب آبی تیره یا رویال

درب آبی تیره‌ی لوله‌ها، نشانگر نوع ماده ضدانعقاد موجود در لوله نیست. بلکه نشاندهنده کمترین میزان آلودگی در این لوله‌هاست. درنتیجه برای تست‌های بررسی فلزات سنگین و عناصر کمیاب (مثل سرب یا مس) کاربرد دارند. لوله‌های با درب آبی تیره می‌توانند حاوی ضدانعقاد EDTA، سیترات سدیم یا هپارین باشند. حتی می‌توانند عاری از ماده ضدانعقاد (لوله سرمی) باشند. برچسب موجود بر لوله، نوع ماده ضدانعقاد استفاده شده را مشخص می‌کند.

📌 نکات تکمیلی در آموزش فلوبوتومی درباره لوله‌ها

• لوله‌های ETS تولیدشده توسط شرکت‌های مختلف ممکن است کمی از نظر شدت رنگ با یکدیگر تفاوت داشته باشند. هرزمان که درباره‌ی ماده افزوده شده به لوله دچار تردید شدید، برچسب روی آن را بخوانید.
• اگر لوله‌ی سرم حاوی ژل جداکننده باشد، آن را لوله‌ی جداکننده‌ی سرم (SST) می‌نامند.
• اگر لوله‌ی پلاسما حاوی ژل جداکننده باشد، آن را لوله‌ی جداکننده‌ی پلاسما (PST) می‌نامند.
• برخی مراکز درمانی ممکن است به‌طور روتین آزمایش‌های ویژه‌ای را درخواست کنند که برای انجام آن‌ها به لوله‌هایی با افزودنی‌های خاص نیاز است.

با زبان‌های آزمایشگاه آشنا شوید: تست‌ها و روش‌های رایج آموزش فلوبوتومی

هر آزمایش می‌تواند شامل تست‌های جداگانه‌ای باشد که با آن انجام می‌شوند. در ادامه به برخی از تست‌های رایج که باید در آموزش فلوبوتومی با آن‌ها آشنا باشید، خواهیم پرداخت.

پنل چربی (Lipid Panel)

• ✅ نوع آزمایش: شیمیایی (Chemistry Test)
• ✅ نوع لوله: درب قرمز یا درب پلنگی (Tiger Top)

طبق آموزش فلوبوتومی این آزمایش برای اندازه‌گیری موارد زیر به کار می‌رود:

• توتال کلسترول: مجموع کلسترول‌های مختلف (خوب و بد) موجود در خون را اندازه می‌گیرد.
• کلسترول با چگالی بالا (HDL): معمولا با نام «کلسترول خوب» شناخته می‌شود. لیپوپروتئین‌ها را بعنوان یک سیستم حمل و نقلی در بدنتان تصور کنید. لیپوپروتئین‌های با چگالی بالا، مسئول انتقال کلسترول از خون به کبد هستند تا دفع شوند و برای همین به آن‌ها چربی خوب بدن نیز گفته می‌شود.
• کلسترول با چگالی پایین (LDL): معمولا به آن «کلسترول بد» گفته می‌شود. اگر LDL که در جریان خون روی هم تجمع پیدا می‌کنند، می‌توانند خطر گرفتگی عروق قلبی را بالا ببرند.
• تری‌گلیسریدها: مسئول ذخیره انرژی در بدن هستند و آن‌را تا زمانیک‌ه مورد نیاز قرار بگیرد نگه‌داری می‌کند. انرژی را ذخیره می‌کنند تا وقتی بدن به آن نیاز دارد مصرف شود. اگر مقدار تری‌گلیسرید در بدن زیاد شود، میتواند منجر به انسداد رگ‌ها و ایجاد مشکلات سلامتی گردد.

هموگلوبین A1c (HgA1c)

• ✅ نوع آزمایش: هماتولوژی (Hematology Test)
• ✅ نوع لوله: درب بنفش (Lavender Top)

این آزمایش میانگین سطح قند خون را در طول دو تا سه ماه گذشته نشان می‌دهد.

افرادی که دیابت دارند باید به‌طور منظم این آزمایش را انجام دهند تا مشخص شود که آیا قند خون آن‌ها در محدوده هدف باقی مانده یا نه.

این آزمایش همچنین برای تشخیص دیابت نیز استفاده می‌شود.

آموزش فلوبوتومی و شمارش کامل سلول‌های خونی(CBC) 

• ✅ نوع آزمایش: هماتولوژی
• ✅ نوع لوله: درب بنفش

گلبول‌های قرمز: اندازه‌گیری تعداد گلبول‌های قرمز (RBC)، میزان هموگلوبین (پروتئین حامل اکسیژن درRBC ) و حجم متوسط گلبول قرمز (MCV) اطلاعاتی درباره گلبول‌های قرمز که مسئول حمل اکسیژن از ریه‌ها به سایر قسمت‌های بدن می‌باشند. این مقادیر معمولاً برای بررسی کم‌خونی به کار می‌روند. حالتی که در آن بدن گلبول قرمز کافی ندارد.

گلبول‌های سفید (WBC): شمارش گلبول‌های سفید (WBC) تعداد گلبول‌های سفید در خون را مشخص می‌کند. گلبول‌‍های سفید با نام لوکوسیت نیز شناخته می‌شوند. آزمایش افتراقی WBC نوع و نسبت انواع مختلف گلبول سفید را بررسی می‌کند. گلبول‌های سفید که به بدن در دفاع از خود دربرابر عفونت‌ها کمک می‌کند، بزرگ‌تر از گلبول‌های قرمز هستند و تعدادشان در جریان خون کمتر است. تعداد غیرطبیعی WBC ممکن است نشان‌دهنده‌ی عفونت، التهاب یا سایر تنش‌های بدنی باشد. برای مثال، عفونت‌های باکتریایی می‌توانند باعث افزایش یا کاهش شدید WBC شوند.

پلاکت‌ها: کوچک‌ترین سلول‌های خونی هستند و نقش مهمی در لخته شدن خون و جلوگیری از خونریزی دارند. وقتی یک رگ خونی آسیب می‌بیند، پلاکت‌ها به محل آسیب میروند و با چسبیدن به هم در آن نقطه مانند درپوش عمل می‌کنند تا خون بند بیاید. اگر تعداد پلاکت‌ها پایین باشد، فرد ممکن است در معرض خطر خونریزی در نقاط مختلف بدن قرار گیرد.

پنل متابولیک جامع (CMP)

• ✅نوع آزمایش: شیمیایی
• ✅نوع لوله: درب قرمز، طلایی، نارنجی یا پلنگی

طبق آموزش فلوبوتومی این آزمایش برای بررسی عملکرد کلی بدن، به‌ویژه کبد، کلیه و تعادل الکترولیت‌ها استفاده می‌شود.

• گلوکز: نوعی قند است که بدن از آن برای انرژی استفاده می‌کند. سطح غیرطبیعی گلوکز ممکن است نشان‌دهنده دیابت یا هیپوگلیسمی (افت قند خون) باشد.
• کلسیم: نقش مهمی در انقباض عضله، انتقال پیام‌های عصبی، و ترشح هورمون‌ها دارد. افزایش یا کاهش سطح کلسیم ممکن است نشان‌دهنده عدم تعادل هورمونی یا مشکلات کلیوی، استخوانی یا پانکراس (لوزالمعده) باشد.
• آلبومین و توتال پروتئین: بدن ما از این مواد برای ساخت و نگهداری عضله، استخوان، خون و بافت‌های اندام‌ها استفاده می‌کند. CMP سطح آلبومین را به‌طور خاص (که اصلی‌ترین پروتئین خون و تولیدشده در کبد است) و همچنین توتال پروتئین (پروتئین‌های تام خون) را اندازه می‌گیرد. مقادیر پایین این پروتئین‌ها ممکن است نشان‌دهنده بیماری در کبد، کلیه یا سوءتغذیه باشد.
• الکترولیت‌ها (سدیم، پتاسیم، دی‌اکسید کربن، کلرید): به تنظیم سطح مایعات بدن و تعادل اسید-باز کمک می‌کنند. همچنین در ریتم قلب، انقباض عضلانی، و عملکرد مغز نقش دارند. سطح غیرطبیعی این الکترولیت‌ها ممکن است در بیماری‌های قلبی، کلیوی و یا در صورت کم‌آبی بدن مشاهده شود.
• نیتروژن اوره خون (BUN) و کراتینین: فرآورده‌های زائدی هستند که توسط کلیه‌ها از خون تصفیه می‌شوند. بالا بودن سطح آن‌ها در خون ممکن است نشان‌دهنده کاهش عملکرد کلیه‌ها باشد.
• آلکالین فسفاتاز (ALP)، آلانین آمینوترانسفراز (ALT)، آسپارتات آمینوترانسفراز (AST) و بیلی‌روبین: ALP، ALT و AST آنزیم‌های کبدی هستند و بیلی‌روبین ماده‌ای است که توسط کبد تولید می‌شود. بالا بودن این مواد در خون ممکن است نشانه‌ای از اختلال عملکرد کبد باشد.

پنل عملکرد کبد (Hepatic Function Panel)

• ✅نوع آزمایش: شیمیایی
• ✅نوع لوله: درب پلنگی، نارنجی، طلایی یا قرمز

این پنل عملکرد کبد را ارزیابی می‌کنند:

• آلانین آمینوترنسفراز(ALT): این آنزیم در کبد یافت می‌شود و در سوخت‌وساز بدن (تبدیل غذا به انرژی) نقش دارد. وقتی کبد آسیب ببیند، ALT وارد جریان خون می‌شود. سطح این آنزیم به‌ویژه در هپاتیت حاد بالا می‌رود.
• آلکالین فسفاتاز(ALP): این آنزیم در کبد، استخوان‌ها، روده، کلیه‌ها و اندام‌های دیگر وجود دارد. کودکان و نوجوانان به‌طور طبیعی سطح ALP بالاتری نسبت به بزرگسالان دارند، حتی وقتی سالم هستند، زیرا در حال رشد استخوان‌ها هستند. اما سطح ALP می‌تواند در مواردی مانند عفونت‌های ویروسی، بیماری‌های کبدی یا انسداد مجاری صفراوی نیز افزایش یابد.
• آسپارتات آمینوترانسفراز(AST): این آنزیم در پردازش پروتئین‌ها نقش دارد و در کبد، قلب، عضلات و کلیه‌ها یافت می‌شود. وقتی کبد آسیب ببیند یا دچار التهاب شود، سطح AST در خون معمولاً بالا می‌رود.
• توتال بیلی‌روبین و بیلی‌روبین مستقیم: بیلی‌روبین محصول جانبی طبیعی تجزیه گلبول‌های قرمز خون است. معمولاً از کبد عبور کرده و از بدن دفع می‌شود. اما در صورت بروز بیماری کبدی، این فرآیند مختل شده و بیلی‌روبین در خون افزایش می‌یابد که می‌تواند منجر به یرقان (زردی پوست) شود. آزمایش بیلی‌روبین می‌تواند به صورت تام (میزان کل بیلی‌روبین موجود در خون) یا مستقیم (مقداری که کبد پردازش کرده و به مواد دیگر متصل شده) انجام شود.
• آلبومین و پروتئین تام خون: پروتئین‌ها برای ساخت و حفظ عضله، استخوان، خون و بافت‌های اندام‌ها ضروری هستند. در برخی بیماری‌های کبدی، ممکن است توانایی تولید پروتئین کاهش یابد، در نتیجه سطح پروتئین پایین می‌آید. این آزمایش، به‌طور خاص سطح آلبومین (اصلی‌ترین پروتئین خون که در کبد ساخته می‌شود) و همچنین کل پروتئین خون را اندازه‌گیری می‌کند.

تروپونین (Troponin)

• ✅نوع آزمایش: شیمیایی
• ✅نوع لوله: درب سبز
• تروپونین‌ها پروتئین‌هایی هستند که بخشی از عضلات قلب و عضلات اسکلتی (ارادی) را تشکیل می‌دهند. آزمایش تروپونین عمدتاً برای تشخیص آسیب عضله قلب، مانند حمله قلبی، به کار می‌رود.

سرعت رسوب گلبول قرمز (ESR یا Sed Rate)

• ✅نوع آزمایش و لوله مناسب: آزمایش هماتولوژی – لوله درپوش بنفش، لوله شیشه‌ای با درب مشکی

این آزمایش سرعت رسوب گلبول‌های قرمز را در یک لوله‌ی آزمایش عمودی اندازه می‌گیرد.

وقتی پروتئین‌های غیرطبیعی (که معمولاً در اثر التهاب یا عفونت در خون ظاهر می‌شوند) وجود داشته باشند، گلبول‌های قرمز سریع‌تر ته‌نشین می‌شوند. بنابراین، مقدار بالای ESR نشانه‌ی وجود التهاب در بدن است. این آزمایش در تشخیص التهاب ناشی از عفونت، برخی سرطان‌ها، و بیماری‌های خودایمنی مانند لوپوس مفید است. اما با اینحال، ESR به‌تنهایی نمی‌تواند یک بیماری خاص را به‌طور قطعی تشخیص دهد و به تست‌های تاییدی بیشتری احتیاج خواهد بود.

زمان نسبی ترومبوپلاستین جزئی (PTT) و زمان پروترومبین (PT) و نسبت بین‌المللی نرمال‌ (INR)

• ✅نوع آزمایش و لوله مناسب: مطالعات انعقادی – لوله با درب آبی روشن

این آزمایش‌ها مدت‌زمان لازم برای تشکیل لخته خون را در یک نمونه خون اندازه‌گیری می‌کنند. لخته خون توده‌ای غلیظ است که بدن برای بستن زخم‌ها و جلوگیری از خونریزی بیش از حد ایجاد می‌کند.

برای لخته شدن خون، بدن به پلاکت‌ها و عوامل انعقادی و یکسری از ویتامینها نیاز دارد. پلاکت‌ها (ترومبوسیت) سلول‌هایی بیضی‌شکل هستند که در مغز استخوان ساخته می‌شوند و بیشتر عوامل انعقادی در کبد تولید می‌شوند.

وقتی یک رگ خونی پاره شود، پلاکت‌ها اولین عواملی هستند که به محل آسیب می‌شتابند تا موقتاً نشت خون را بند بیاورند یا از سرعت آن کم کنند. اما برای پایدار شدن لخته، دخالت فاکتورهای انعقادی نیاز است.

طبق آموزش فلوبوتومی فاکتورهای انعقادی با اعداد رومی از I تا XII مشخص می‌شوند. این فاکتورها با هم بصورت تکه‌هایی از یک پازل عمل می‌کنند. زمانیک‌ه آخرین قطعه در پازل قرار می‌گیرد، لخته تشکیل می‌شود. اما اگر فقط یک تکه از پازل گم شده باشد یا کار نکند، این لخته ایجاد نخواهد شد.

توضیحات تکمیلی

• آزمایش PTT توانایی لخته شدن خون یک فرد را ارزیابی می‌کند. اگر زمان لخته شدن بیش از حد طول بکشد، ممکن است به یک یا چند دیلی باشد که در پایین به آن‌ها اشاره می‌کنیم:

1. کمبود، نقص یا نبود یکی از فاکتورهای انعقادی
2. بیماری کبدی (چون بیشتر فاکتورهای انعقادی در کبد ساخته می‌شوند)
3. مصرف داروی هپارین، یک داروی ضدانعقاد

• آزمایش PT/INR عملکرد پنج فاکتور انعقادی (I, II, V, VII, X) را بررسی می‌کند. طولانی شدن زمان لخته شدن ممکن است به دلایل زیر باشد:

1. کمبود مادرزادی در عوامل انعقادی (مثل خونریزی‌های بی وقفه در هموفیلی یا بیماری وون‌ویلبراند)
2. بیماری کبدی (چون بیشتر فاکتورهای انعقادی در کبد ساخته می‌شوند)
3. کمبود ویتامین K (چون برای ساخت بسیاری از عوامل انعقادی ضروری است)
4. مصرف داروی ضدانعقاد وارفارین
5. برخی بیماری‌ها که در آن‌ها بدن عوامل انعقادی را سریع‌تر از حد معمول مصرف یا تخریب می‌کند

ویتامین B6

• ✅نوع آزمایش و لوله مناسب: تست بیوشیمی؛ لوله درب زرد (SST)

این آزمایش برای بررسی سطح ویتامین B6 انجام می‌شود. ویتامین B6 در روند ساخت سروتونین و نوراپی‌نفرین، مواد شیمیایی که مسئول انتقال سیگنال‌ها به مغز هستند می‌باشد. این ویتامین همچنین در تشکیل میلین، لایه‌ی پروتئینی چرب پوشاننده اطراف آکسون سلول‌های عصبی نقش دارد.

احتیاط‌ها و الزامات نمونه گیری: نمونه و سپس سرم استخراج شده به نور حساس هستند و باید در لوله تاریک نگهداری شوند.

آزمایش عملکرد تیروئید

• ✅نوع آزمایش و لوله مناسب: تست بیوشیمی؛ لوله درب زرد (SST)

تیروئید غده‌ای است که در ناحیه گردن قرار دارد. وظیفه آن گرفتن ید از خون و ترکیب آن با یک اسید آمینه (یکی از اجزای تشکیل‌دهنده پروتئین) برای ساخت هورمون‌های تیروئیدی است. یکی از این هورمون‌ها، تیروکسین، مسئول تنظیم متابولیسم بدن است. آزمایش‌های عملکرد تیروئید کمک می‌کنند تا مشخص شود آیا تیروئید به درستی کار می‌کند یا نه.

پرکاری تیروئید (hyperthyroid) – عملکرد بیش از حد تیروئید

کم‌کاری تیروئید (hypothyroid) – عملکرد ضعیف تیروئید

تحلیل کروموزومی در آموزش فلوبوتومی

• ✅لوله مناسب: لوله با درب سبز

تحلیل کروموزومی یا کاریوتایپینگ ^[۱۷] آزمایشی است که تعداد و ساختار کروموزوم‌های فرد را بررسی می‌کند تا ناهنجاری‌های کروموزومی شناسایی شوند. کروموزوم‌ها ساختارهایی رشته‌ای هستند که درون هسته سلول قرار دارند و اطلاعات ژنتیکی بدن را حمل می‌کنند. هر کروموزوم شامل هزاران ژن در محل‌های خاصی است.

زمان طلایی نمونه‌گیری: نقش سطوح اوج (Peak) و فرود  (Trough)در درمان ایمن

• سطح اوج :(Peak level) بالاترین غلظت دارو در خون بیمار، که معمولاً ۱ تا ۲ ساعت بعد از مصرف دارو اندازه‌گیری می‌شود (بسته به نوع دارو ممکن است بیشتر هم باشد).
• سطح فرود :(Trough level) کمترین غلظت دارو در خون بیمار، که معمولاً ۱۵ تا ۳۰ دقیقه قبل از دوز بعدی اندازه‌گیری می‌شود.

لیتیوم

لیتیوم دارویی است که برای درمان بیماری‌های مختلف استفاده می‌شود. فلبوتومیست‌ها باید هنگام نمونه‌گیری خون جهت بررسی سطح درمانی لیتیوم، زمان آخرین دوز مصرفی را از بیمار بپرسند و ثبت کنند. اگر بیمار بستری است، باید از پرستار پرس‌وجو شود. این نوع آزمایش اغلب به نام سطح اسید والپروئیک یا دپاکوت نیز شناخته می‌شود.

کورتیزول

کورتیزول یا هورمون استرس، که در زمان‌هایی که بدن دچار اضطراب است ترشح می‌شود، نقشی فراتر از صرف پاسخ به استرس دارد. کورتیزول یکی از هورمون‌های استروئیدی است که توسط غدد فوق‌کلیه (آدرنال) تولید می‌شود. تقریباً تمام سلول‌های بدن گیرنده کورتیزول دارند. محور HPA (هیپوتالاموس، هیپوفیز، آدرنال) کنترل ترشح کورتیزول را برعهده دارد. بدلیل اینکه بسیاری از سلول‌های بدن گیرنده هورمون کورتیزول را دارند، عملکردهای زیادی در بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهد. کورتیزول می‌تواند به کنترل قند خون، تنظیم متابولیم، کاهش التهاب و ایجاد حافظه کمک کند.  همچنین در تنظیم تعادل بین آب و نمک (الکترولیت) بدن نقش دارد و به کنترل فشار خون کمک میکند. طح اوج کورتیزول باید حوالی ۸ صبح اندازه‌گیری شود . سطح فرود آن حوالی ۴ بعدازظهر است.

وقتی اعداد صحبت می‌کنند؛ تشخیص دقیق با تکیه بر محدوده‌های مرجع و بحران

در آموزش فلوبوتومی، یادگیری نحوه‌ی برخورد با نتایج آزمایش‌هایی که در کنار تخت بیمار یا در مطب انجام می‌شوند (POCT)، اهمیت بالایی دارد.

• آزمایش‌های ^[۱۸]POC (در محل بیمار): این آزمایش‌ها در نزدیکی محل مراقبت از بیمار انجام می‌شوند (مثلاً کنار تخت یا در مطب پزشک).
• هنگام انجام آزمایش‌های POC، از محدوده‌های طبیعی تست‌ها و مقادیر بحران آنها باید اطلاع داشته باشید تا درصورتی که نتیجه آزمایش‌های انجام شده غیرطبیعی و تهدیدکننده سلامت بودند، فورا اقدامات لازم را انجام دهید.
• مقدار بحران :(Critical Value)نتیجه‌ایست که بشدت پایین‌تر یا بالاتر از محدوده طبیعی رفرانس می‌باشد و ممکن است تهدیدکننده زندگی باشند و نیاز به پاسخ فوری دارند.
• وقتی نتیجه بحرانی به‌دست آمد، باید فوراً و مستقیماً به پزشک اطلاع داده شود. همه‌ی تست‌های آزمایشگاهی مقدار بحرانی ندارند اما هر آزمایشگا یا سازمان، لیستی از تست‌های دارای مقادیر بحرانی دارد. یادگیری تفاوت بین نتیجه آزمایش بحران با نتیجه‌ای که صرفا از محدوده طبیعی کمی بالاتر یا پایین‌تر رفته بسیار مهم است. بسته به ذات آزمایش، تغییر در هومئوستاز بیمار می‌تواند باعث ایجاد نتایج غیرطبیعی یا بشکل کمی (عددی) و یا کیفی (مثبت و منفی) شود.
• مقادیر بحران میتواند در سازمان‌های مختلف و یا با گذر زمان تفاوت پیدا کند. با تست‌های عمومی نیازمند کنترل و مانیتور شدن مقادیر بحران آشنا باشید. برای مثال اگر محدوده طبیعی قند خون ناشتای یک آزمایشگاه ۷۰ تا ۱۰۰ mg/dL باشد و نتیجه آزمایش فردی ۴۶۴ mg/dL باشد، این مقدار بحرانی است و نیاز به اطلاع فوری دارد.

آموزش فلوبوتومی محدوده‌های مرجع و مقادیر بحرانی

آموزش فلوبوتومیآموزش فلوبوتومی

آموزش فلوبوتومی محدوده مرجع یا رفرنس مجموعه‌ای از مقادیر طبیعی است که بر اساس جمعیتی از افراد سالم تعیین شده‌اند.

محدوده‌های مرجع زیر برای مواقعی تعریف شده‌اند که اگر جواب آزمایش خارج از این محدوده بدست بیاید، می‌تواند نشان‌دهنده خطر جدی باشد و به اقدامات فوری نیاز داشته باشد.پ

نمونه‌هایی از محدوده‌های مرجع:

• : Troponin T 00 تا ۰٫۰۲ ng
• کلسترول: ۱۴۰ تا ۲۰۰ mg/dL
• گلوکز: ۷۰ تا ۱۱۰ (بسته به فرد ممکن است متغیر باشد)
• : WBC 3 تا ۱۰٫۸ × ۱۰⁹ سلول در لیتر
• پلاکت‌ها: ۱۵۰,۰۰۰ تا ۴۵۰,۰۰۰
• سدیم: ۱۳۵ تا ۱۴۵
• پتاسیم: ۳٫۵ تا ۵٫۰

آموزش فلوبوتومی ، مراحل آماده‌سازی، انتقال و پردازش نمونه 

در آموزش فلوبوتومی، رعایت دقیق مراحل آماده‌سازی و حمل صحیح نمونه‌ها نقش حیاتی در دقت نتایج دارد.

در یک محیط بیمارستانی یا آزمایشگاهی بزرگ، شما در مکانی که نمونه را گرفته‌اید قرار است روی آن آزمایش‌های لازم را انجام دهید. چه آزمایش در مکان جمع‌آوری نمونه انجام شود، چه در یک آزمایشگاه یا حتی بصورت POC، لازم است که شرایط و فرایند انتقال و حمل نمونه به طور صحیحی صورت بگیرد. حمل و انتقال و پردازش نمونه‌ها پیش از انجام آزمایش‌ها، شامل موارد زیر است.:

• مخلوط کردن نمونه: اگر لوله حاوی افزودنی (Additive) باشد، باید بلافاصله پس از نمونه‌گیری، به‌آرامی وارونه شود تا مواد افزودنی با خون مخلوط شوند.

️ تکان شدید برابر با همولیز نمونه است
️ عدم مخلوط کافی بر اربر با لخته‌شدن خون خواهد بود.

• ایجاد علی‌کوت(Aliquot)، تقسیم نمونه به بخش‌های کوچکتر با پیپت
• اضافه کردن رقیق‌کننده (Diluent) مثل آب یا نرمال سالین تا غلظت نمونه کاهش بیابد
• سانتریفیوژ کردن
• بسته‌بندی نمونه نامگذاری شده در کیسه بیولوژیکی
• رعایت موارد حساسیت به گرما یا نور در حمل‌ونقل
• هنگام استفاده از لوله‌های حاوی مواد افزودنی، بلافاصله پس از خون‌گیری به‌آرامی وارونه شوند تا ماده افزودنی به خوبی و بطور متناسب با خون مخلوط شود. (دقت داشته باشید که تکان دادن شدید لوله سبب بروز همولیز و شکسته شدن گلبول‌های قرمز شود . مخلوط نشدن مناسب و صحیح نمونه با ماده افزودنی، می‌تواند سبب ایجاد لخته شود که هم می‌تواند نتیجه تست را تحت تاثیر قرار دهد و هم سبب ایجاد اختلال در دستگاه‌های آزمایشگاهی شود.

تکنیک‌های خون‌گیری مویرگی در آموزش فلوبوتومی

در آموزش فلوبوتومی  تاکید می‌شود که هنگام انجام خون‌گیری مویرگی، همیشه از دو انگشت میانی دست غیر غالب (دستی که فرد با آن نمی‌نویسد) استفاده کنید. لوله‌های میکروتینر (Microtainer) انتخاب مناسبی برای خون‌گیری مویرگی یا از پاشنه پا هستند. چرا که مقدار خون بسیار کمتری نیاز دارند.

نکات مهم برای نمونه‌گیری مویرگی:

• هرگز از لانست‌هایی که بیشتر از ۲.۰ میلی‌متر هستند برای کودکان یا نوزادان استفاده نکنید، زیرا ممکن است به استخوان آسیب بزنند.
• لانست‌ها را بلافاصله در جعبه مخصوص وسایل تیز و برنده (سیفتی باکس) دور بیندازید.
• برای انجام هیل استیک یا خونگیری از پاشنه پا، ابتدا محل مورد نظر را به مدت ۳ تا ۵ دقیقه گرم کنید. سپس با فشار دادن محل، خون را جمع کرده و لانست را مستقیما در قسمت جانبی پاشنه وارد کنید.
• همیشه از لانست‌های جمع‌شونده (Retractable) استفاده کنید تا ایمنی خود و بیمار حفظ شود.
• هنگام استفاده از لوله‌های میکروتینر، ترتیب خون‌گیری برعکس خواهد شد تا از لخته شدن خون در لوله‌های حاوی EDTA جلوگیری شود.

ترتیب خون‌گیری در میکروتینر‌ها:

1. EDTA
2. هپارین
3. سرم

تورنیکت (گارو)، وسیله‌ای ساده با تاثیرات بزرگ

در بیشتر موارد، برای یافتن ورید و داشتن جریان خون قوی، استفاده از تورنیکت ضروری است. تورنیکت باعث تجمع خون در محل مشخصی می‌شود و ورید را ملموس‌تر می‌کند. هنگام استفاده از گارو جهت حس کردن رگ، هرگز آن را  بیش از ۶۰ ثانیه روی بازو بسته نگه ندارید،. زیرا این کار ممکن است باعث لخته شدن خون در محل خون‌گیری شود. به‌عنوان یک فلبوتومیست مبتدی، ابتدا گارو را ببندید. ورید را پیدا کنید. سپس گارو را باز کنید در حالی که در حال آماده‌سازی سرسوزن هستید.

گاروها در انواع رنگ‌ها و شکل‌ها یافت می‌شود مانند: سگک‌دار، چسب‌دار (ولکرو)، دستبند فشارسنج و کشی. برای اغلب مصارف نمونه‌گیری، بهتر است از انواع کشی یک‌بار مصرف غیر لاتکس استفاده کنید، که خطر انتقال بیماری‌های خونی را کاهش می‌دهد.

گارو باید به اندازه ۴ انگشت بالاتر از محل نمونه‌گیری مورد نظر بسته شود. از بستن خیلی محکم آن که می‌تواند سبب آسیب به نمونه، ایجاد ناراحتی برای بیمار و از بین رفتن جریان خون شود خودداری کنید. وقتی گارو را بستید، از بیمار درخواست نکنید که دستشان را مانند پمپ محکم باز و بسته کنند؛ بلکه کافیست ۳ مرتیه به آرامی مشت خود را باز و بسته کنند. چنانچه حتی با بستن تورنیکه نتوانستید رگی احساس کنید، مچ دست بیمار را به آرامی بچرخانید و دوباره تلاش کنید.

آموزش فلوبوتومی ، حفاظت دوطرفه با دستکش

دستکش‌ها باید مثل پوست دوم دست شما و به اندازه باشند. دستکش‌های گشاد یافتن ورید را سخت می‌کنند. بهتر است ابتدا ورید را لمس و پیدا کنید، سپس هنگام آماده‌سازی وسایل، دستکش بپوشید. اگر از دستکش‌های لاتکس استفاده می‌کنید، از عدم حساسیت بیمار به لاتکس مطمئن شوید. هرگز از دستکش‌های پاره، سوراخ یا آسیب‌دیده استفاده نکنید.

آموزش فلوبوتومی و ضدعفونی قبل از خون‌گیری

بعد از یافتن ورید، محل باید به‌درستی ضدعفونی شود تا از عفونت و انتقال بیماری جلوگیری گردد. میکروارگانسیم‌های بسیاری بر سطح پوست ما قرار دارند. تا زمانی‌که به پوست ما آسیبی وارد نشده باشد، این میکروارگانسیم‌ها نمی‌توانند وارد بدن شوند. اما درصورتیکه سد دفاعی پوست ما شکسته شود – مانند حالتی که در ورود سوزن به دست ما اتفاق میفتد – اگر پوست بدرستی ضدعفونی نشده باشد، می‌توانند سبب بروز عفونت شوند.

روش استاندارد ضدعفونی به صورت زیر میباشد:

• محل را با الکل ایزوپروپیل ۷۰٪ و با حرکات رفت‌وبرگشتی تمیز کنید.
• اجازه دهید الکل خشک شود تا تأثیر کامل خود را بگذارد.
• الکل ایزوپروپیل معمول‌ترین ضدعفونی‌کننده برای فلبوتومی است که بصورت سواب (پد الکلی) استفاده می‌شود. سواب‌ها، تکه‌های کوچک استریل شده گاز یا کاغذ هستند که از الکل اشباع شده‌اند.
• اما مواد ضدعفونی کننده دیگری نیز وجود دارند: کلرهگزیدین، الکل اتیلیک، بتادین (پوویدون-یداین). همه این‌ها، مواردی هستند که میتوانند به‌عنوان جایگزین یکدیگر جهت تمیز کردن محل نمونه ‌گیری مورد استفاده قرار بگیرند.
• توجه داشته باشید که الکل ایزوپروپیل سریعتر خشک می‌شود، کم‌تحریک‌تر است و روی سطح پوست مواد زیادی باقی نمی‌گذارد.

آموزش فلوبوتومی ، نحوه صحیح استفاده از سواب الکلی

1. بسته سواب الکلی را باز کرده و آن‌را خارج کنید.
2. محل خون‌گیری را به‌صورت دایره‌ای و از مرکز به بیرون، در شعاع ۶ تا ۸ سانتیمتر تمیز کنید.
3. اجازه دهید محل حداقل ۳۰ ثانیه در هوا خشک شود.
4. از دمیدن، پاک کردن یا باد زدن به محل جهت تسریع در خشک شدن الکل اجتناب کنید.
5. سواب الکلی را فقط یک‌بار استفاده کنید و سپس دور بیندازید.

برای اغلب نمونه‌گیری‌ها، الکل ایزوپروپیل ماده ضدعفونی کننده انتخاب شده است؛ اما بعضی تست‌ها با این ماده تحت تاثیر قرار می‌گیرند. در اینجا به این موارد استثنا اشاره خواهیم کرد:

• اگر پزشک درخواست تست کشت خون را داده باشد، باید گام‌های بیشتری برداریم تا از عدم آلوده شدن نمونه مطمئن باشیم. محل را با الکل ایزوپروپیل ۷۰% تمیز کنید تا آلودگی‌ها پاک شوند. سپس با همان حرکت دایره‌وار، از سواب پوویدون-یداین یا بتادین استفاده کنید. اجازه دهید تا یداین خشک شود. این مرحله برای مطمئن بودن از عدم آلودگی نمونه میباشد.
• برای آزمایش الکل خون، از ماده ضدعفونی‌کننده ایزوپروپیل الکل و یا الکل اتیلیک استفاده نکنید؛ چراکه می‌تواند بر روی نتیجه آزمایش اثر بگذارد.
• اگر بیماری به الکل حساسیت دارد، از کلرهگزیدین بعنوان جایگزین استفاده شود.

سینی نمونه‌گیری؛ همراه مطمئن تکنسین آزمایشگاه

در بیمارستان یا در مواقع نمونه‌گیری سیار، بازگشت به آزمایشگاه برای برداشتن وسایل می‌تواند باعث تأخیر شود. به‌همین دلیل، داشتن یک سینی کامل و مجهز از لوازم ضروری است. تمام تجهیزات باید بصورت هفتگی بررسی شوند تا لوله‌ها، سوزن‌ها و سرنگ‌هایی که از تاریخ‌ انقضایشان گذشته تعویض شوند. در پایان هر شیفت، سینی‌ها و همه وسایل موجود درآن‌ها باید تمیز شده و دوباره تجهیز شوند. مطمئن شوید که هر سوزن خارج شده از بسته‌بندی، صرف نظر از استفاده شدن یا نشدنشان، دور انداخته شوند (در سیفتی باکس‌ها).

وسایل لازم در سینی نمونه‌گیری

• ماژیک نشانه‌گذاری
• لوله‌های وکیوم و نگهدارنده‌ها
• نگهدارنده ایمن برای لوله‌ها
• سوزن‌های وکیوتینر
• سرنگ ایمنی
• سرنگ‌های زیرجلدی
• تورنیکت‌
• سوزن پروانه‌ای
• گاز استریل یا پنبه
• بانداژ
• سیفتی باکس مخصوص اجسام تیز و برنده
• لانست
• لوله‌های خونگیری مویرگی
• لوله‌های میکروتینر
• دستکش یکبار مصرف
• ژل ضدعفونی کننده دست بر پایه الکل