پیوند میکروبیوتای مدفوع: رویکردی نوین در درمان بیماری‌ها
محققین در حال بررسی پیوند میکروبیوتای مدفوع به عناون یک روش نوظهور درمانی هستند. اما این کار چگونه امکان پذیر است؟
انسان‌ها از آغاز پیدایش خود در تعامل مداوم با اکوسیستم‌های میکروبی بوده‌اند و این تعامل در طول میلیون‌ها سال تکامل شکل گرفته است. بدن انسان میزبان میلیاردها میکروارگانیسم است که در دستگاه گوارش، پوست و سایر بافت‌ها زندگی می‌کنند. این میکروبیوتا نقش مهمی در عملکردهای اساسی بدن، ازجمله هضم غذا، تنظیم سیستم ایمنی و حتی سلامت روان دارد. بااین‌حال، درک ما از چگونگی تأثیر این میکروارگانیسم‌ها بر سلامت و بیماری هنوز در مراحل اولیه قرار دارد. از این رو دانشمندان در حال کشف ارتباطات پیچیده بین میکروبیوم و انواع بیماری‌ها هستند که می‌تواند در آینده به درمان‌های نوین و مؤثرتر منجر شود.
نقش میکروبیوتای روده در بیماری‌های مختلف
تحقیقات اخیر نشان داده‌اند که تغییرات در ترکیب میکروبیوتای روده نه‌تنها در بیماری‌های گوارشی مانند بیماری التهابی روده (IBD) و سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) دیده میشود، بلکه این تغییرات در بیماری‌های خودایمنی، اختلالات عصبی و روانی نیز نقش دارند. برای مثال، مطالعات جدید ارتباطاتی بین عدم تعادل میکروبیوم روده و بیماری‌هایی مانند آرتریت روماتوئید، افسردگی، اوتیسم و حتی دیابت نوع ۲ پیدا کرده‌اند. این کشفیات مسیر را برای توسعه روش‌های درمانی جدید مبتنی بر اصلاح و تنظیم میکروبیوتای روده و پیوند میکروبیوتای مدفوع باز کرده است.
پیوند میکروبیوتای مدفوع (FMT) ، درمانی نوین
یکی از مهم‌ترین روش‌های درمانی نوین که از این یافته‌ها الهام گرفته است، پیوند میکروبیوتای مدفوع (FMT) است. در این روش، میکروبیوم یک فرد سالم به بیمارانی که دچار عدم تعادل میکروبی شده‌اند، انتقال داده میشود. این روش می‌تواند با جایگزینی میکروبیوتای نامتعادل مرتبط با بیماری، اثرات مضر ناشی از تغییرات میکروبی را کاهش دهد. هدف از این درمان، بازگرداندن ترکیب سالم و طبیعی میکروبیوتا برای کمک به بهبود علائم بیماری‌های مرتبط با عدم تعادل میکروبی است.
در حال حاضر، درمان FMT برای هیچ بیماری خاصی از سوی سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) تأیید نشده است. با این حال، مطالعات نشان داده‌اند که این روش می‌تواند تا ۹۰ درصد از بیماران مبتلا به عفونت مکرر Clostridioides difficile (CDI) را درمان کند. با توجه به اثربخشی این روش در موارد مقاوم به درمان، FDA در سال ۲۰۱۶ استفاده از FMT را برای درمان CDI تحت شرایطی که ایمنی و رضایت بیمار را تضمین کند، تأیید کرد. CDI با رشد بیش‌ازحد یک پاتوژن فرصت‌طلب در روده بزرگ و تغییرات شناخته‌شده در سایر خانواده‌های باکتریایی مشخص میشود، که آن را به یک گزینه ایده‌آل برای درمان با FMT تبدیل کرده است. با این حال، اثربخشی این روش در بیماری‌هایی که تغییرات میکروبیوم روده در آن‌ها کمتر ثابت شده، همچنان یک حوزه تحقیقاتی فعال محسوب میشود.
کاربردهای پیوند میکروبیوتای مدفوع برای بیماری‌های گوارشی
با افزایش شیوع بیماری‌های التهابی روده (IBD) و سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS)، دانشمندان به بررسی نقش کاهش تنوع میکروبی در ایجاد این بیماری‌ها پرداخته‌اند. در بیماران مبتلا به این اختلالات، معمولاً کاهش تنوع میکروبی و افزایش برخی گونه‌های بیماری‌زا مشاهده میشود. مطالعات بالینی نشان داده‌اند که پیوند میکروبیوتای مدفوع می‌تواند به بازگرداندن تعادل میکروبی و کاهش علائم گوارشی کمک کند.
داده‌های حاصل از دو کارآزمایی بالینی اخیر که اثربخشی FMT را در بیماران مبتلا به کولیت اولسراتیو (نوعی IBD) ارزیابی کرده‌اند، نشان می‌دهد که ۵۱ درصد از بیماران سه ماه پس از پیوند، پاسخ بالینی پایدار داشته‌اند. علاوه بر این، در سال ۲۰۱۹، نخستین کارآزمایی بالینی کنترل‌شده با دارونما که توسط دکتر Magdy El-Salhy در بیمارستان Stord نروژ انجام شد، نشان داد که درمان با FMT علائم IBS را در ۸۹ درصد از بیماران کاهش داده است. با توجه به شواهد اولیه از موفقیت این روش، محققان بالینی همچنان به بهبود روش‌های انتقال و پروتکل‌های پیوند میکروبیوتای مدفوع پرداخته و کاربردهای گسترده‌تر آن را بررسی خواهند کرد.
پیوند میکروبیوتای مدفوع، نگاهی فراتر از روده
داده‌های جدید نشان می‌دهند که میکروبیوتای روده با بیماری‌هایی که خارج از دستگاه گوارش ظاهر می‌شوند نیز مرتبط است. بیماری‌های خودایمنی مانند آرتریت روماتوئید تحت تأثیر عوامل ژنتیکی و محیطی پیچیده‌ای قرار دارند که شامل ناهنجاری‌های مشخص در میکروبیوتای روده نیز میشود. مطالعات پیش‌بالینی روی موش‌ها نشان داده‌اند که برخی گونه‌های خاص باکتریایی می‌توانند باعث بروز آرتریت شوند.
در همین راستا، تحت هدایت دکتر Xuan Zhang از بیمارستان Peking Union Medical College در پکن، کارآزمایی بالینی فاز ۲ کنترل‌شده با دارونما برای بررسی اثربخشی پیوند میکروبیوتای مدفوع (FMT) در آرتریت روماتوئید در حال انجام است. در صورت موفقیت این روش درمانی، می‌توان از آن به‌عنوان یک رویکرد نوین در درمان انواع مختلف بیماری‌های خودایمنی بهره برد.
محور روده-مغز و تأثیر FMT بر اوتیسم و سلامت روان
در سال‌های اخیر، تحقیقات نشان داده‌اند که روده و مغز از طریق محور روده-مغز با یکدیگر در ارتباط هستند. شواهدی وجود دارند که نشان می‌دهند تغییرات در ترکیب میکروبیوتای روده می‌تواند بر سلامت روان و عملکرد مغزی تأثیر بگذارد. برای مثال، افراد مبتلا به اختلالات طیف اوتیسم (ASD) معمولاً با مشکلات گوارشی همراه هستند و ترکیب میکروبیوتای آن‌ها با افراد سالم تفاوت دارد.
یک کارآزمایی بالینی کوچک که توسط دکتر روزا کرایمالنیک-براون از دانشگاه ایالتی آریزونا انجام شد، نشان داد که پیوند میکروبیوتای مدفوع می‌تواند علائم رفتاری مرتبط با اوتیسم را کاهش دهد.این مطالعه روی ۱۸ کودک مبتلا به اوتیسم انجام شد و نشان داد که پس از درمان، علائم گوارشی و برخی از رفتارهای اوتیسمی کاهش یافته است.دو سال بعد از درمان، بیماران همچنان تنوع میکروبی بالاتری داشتند و علائم رفتاری بهبود‌یافته بود. این نتایج اولیه نشان می‌دهند که پیوند میکروبیوتای مدفوع می‌تواند تأثیر بالقوه‌ای بر اختلالات عصبی-رشدی داشته باشد و انجام مطالعات گسترده‌تر در این زمینه ضروری است.
چالش‌های ایمنی و مقررات نظارتی پیوند میکروبیوتای مدفوع
یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیوند میکروبیوتای مدفوع ، خطر انتقال پاتوژن‌ها از اهداکننده به دریافت‌کننده است. به همین دلیل، غربالگری دقیق اهداکنندگان ضروری است.فرآیند انتخاب اهداکننده شامل بررسی سوابق پزشکی، آزمایش خون و بررسی مدفوع برای تشخیص عوامل بیماری‌زا است. باوجوداین، در سال ۲۰۲۰، FDA گزارش داد که چندین بیمار پس از دریافت FMT دچار عفونت با باکتری اشریشیا کلی (E. coli) شدند که منجر به بستری شدن برخی از آن‌ها شد. این موارد نشان‌دهنده اهمیت کنترل‌های دقیق بهداشتی برای تضمین ایمنی این روش درمانی است.
افق‌های آینده در درمان‌های مبتنی بر میکروبیوم
با افزایش دانش درباره تأثیر میکروبیوم بر سلامت انسان، علاقه به روش‌های درمانی مبتنی بر میکروبیوتای روده به‌سرعت در حال رشد است. پیوند میکروبیوتای مدفوع نویدبخش یک رویکرد جدید برای درمان بسیاری از بیماری‌های سخت‌درمان است که با روش‌های سنتی کنترل نمی‌شوند. انتظار می‌رود که در آینده، با بهبود پروتکل‌های درمانی و شخصی‌سازی روش‌های پیوند میکروبیوتا، درمان‌های مؤثرتری برای طیف گسترده‌ای از بیماری‌ها ارائه شود.
سخن پایانی
پیوند میکروبیوتای مدفوع (FMT) در سال‌های اخیر به‌عنوان یک روش نوین و امیدوارکننده در درمان طیف وسیعی از بیماری‌های مرتبط با عدم تعادل میکروبیوتای روده مطرح شده است. از عفونت‌های مقاوم کلستریدیوم دیفیسیل گرفته تا بیماری‌های گوارشی، خودایمنی و حتی اختلالات عصبی و روانی، این روش درمانی توجه بسیاری از پژوهشگران و پزشکان را به خود جلب کرده است. باوجوداین، چالش‌های ایمنی، نیاز به استانداردسازی روش‌های اجرا و بررسی‌های بیشتر در کارآزمایی‌های بالینی، از جمله موانعی هستند که باید برطرف شوند. با پیشرفت تحقیقات و بهبود فناوری‌های مرتبط با میکروبیوم انسانی، انتظار می‌رود که پیوند میکروبیوتای مدفوع در آینده به‌عنوان یک روش درمانی متداول‌تر و ایمن‌تر، در کنار سایر رویکردهای پزشکی شخصی‌سازی‌شده، برای بهبود سلامت بیماران به کار گرفته شود.
