انواع دیسپنسر آزمایشگاهی، تفاوت دیسپنسر و پیپتور چیست؟
بیشتر تحقیقات در آزمایشگاه به انتقال حجم‌های معینی از مایع، نمونه یا اجسام وابسته هستند. گاهی نیز لازم است دیسک‌ها یا مواد دیگری به صورت یکنواخت در یک محیط یا ظرف دیگر پخش شوند. می‌توان گفت که این کار یکی از روندهای روتین آزمایشگاهی است که ممکن است طی یک روز بارها تکرار شود. دیسپنسر آزمایشگاهی وسیله‌ای ساده برای انجام این‌کارها است. اما این لوازم ممکن است در انواع و سایزهای مختلفی عرضه شوند. بنابراین شاید انتخاب یک دیسپنسر برای شما کمی چالش برانگیز باشد. در ادامه قصد داریم به بررسی انواع دیسپنسر در آزمایشگاه بپردازیم. شاید با خواندن مطالب این مقاله بتوانید راحت تر انتخاب کنید. پس در ادامه با ما همراه باشید.
دیسپنسر آزمایشگاهی چیست؟
دیسپنسر (dispenser) در لغت به معنای پخش‌کننده است. در اصطلاح آزمایشگاهی به دستگاه، ماشین یا محفظه‌ی اتوماتیکی گفته میشود که برای جدا کردن مقدار مشخصی از مواد طراحی شده است. کاربرد اصلی این ابزار آزمایشگاهی، خارج سازی و توزیع دقیق و مکرر مقادیر مشخصی از مایع یا اجسام است. دیسپنسرهای آزمایشگاهی در انواع مختلفی از جمله آنالوگ، دیجیتال، چرخشی و رفت و برگشتی در دسترس هستند. گستره مکش و تخلیه مایعات نیز در دیسپنسرهای مختلف، متفاوت است.
دیسپنسر آزمایشگاهی در طیف گسترده‌ای از فرآیندهای آزمایشی در شیمی، زیست شناسی مولکولی (بیوتکنولوژی)، علوم پزشکی، تجزیه و تحلیل مواد غذایی و مواد شیمیایی، بازرسی‌های ایمنی مواد غذایی و معاینات بالینی استفاده میشود.
با توجه به کاربرد گسترده و انواع متفاوتی که دارد، ممکن است بخواهید بدانید کدام دیسپنسر مناسب نیاز شما است؟ در ادامه به بررسی انواع دیسپنسرها خواهیم پرداخت.
انواع دیسپنسر به لحاظ عملکرد
دیسپنسرهای آزمایشگاهی، در انواع مختلفی ساخته می‌شوند و هرکدام ویژگی‌ها و کاربردهای مخصوص به خود را دارند. به‌طورکلی دیسپنسر در ۲ نوع حجم ثابت و حجم متغیر ساخته می‌شوند. با استفاده از دیسپنسرهای حجم ثابت تنها می‌توان حجم معین و از پیش تعیین شده‌ای را جابه‌جا نمود و امکان تنظیم و تغییر حجم نمونه‌برداری شده، وجود ندارد. اما در دیسپنسرهای حجم متغیر، امکان تنظیم و تغییر حجم نمونه‌برداری شده وجود دارد.
در دسته‌بندی دیگری، دیسپنسرهای آزمایشگاهی را می‌توان به ۲ دسته‌ی مکانیکی و الکترونیکی تقسیم‌بندی نمود. در دیسپنسرهای مکانیکی، نیاز است کاربر انتقال مایعات و یا پخش اجسام را به صورت دستی و با فشردن دکمه انجام دهد. اما در انواع الکترونیکی، این عمل بر اساس تنظیمات دستگاه و به صورت یکنواخت صورت می‌گیرد و کاربر نقش کمتری در مراحل آن ایفا می‌کند.
انواع دیسپنسر آزمایشگاهی
همانطور که در بخش قبلی گفته شد، به طور کلی هر وسیله‌ای که برای توزیع نمونه یا محلول در آزمایشگاه مورد استفاده قرار می‌گیرد را می‌توان نوعی دیسپنسر نامید. ما در ادامه به بررسی متداول‌ترین انواع دیسپنسر خواهیم پرداخت.
دیسپنسرهای باتل تاپ
دیسپنسرهای باتل تاپ (bottle top dispenser)، همانطور که از نامشان پیداست، روی بطری های آزمایشگاهی نصب می‌شوند. این نوع دیسپنسرها با نام سریپتور (Seripettor) نیز شناخته می‌شوند.
دیسپنسر باتل تاپ یک ابزار آزمایشگاهی رایج است که برای پخش مقادیر دقیق مواد شیمیایی یا معرف، حلال‌های آلی و معدنی و روغن‌ها از بطری‌ها یا ظروف دیگر استفاده میشود. انتقال چنین موادی به صورت دستی می‌تواند خطر از دست رفتن نمونه و یا آسیب به کاربر را به همراه داشته باشد. به منظور جلوگیری از چنین خطراتی Bottle Top Dispensers ابزاری مناسب برای توزیع ایمن و دقیق معرف‌ها در محیط آزمایشگاهی هستند.
این دیسپنسرها مقدار ثابتی از مایع را بین ۱ میلی‌لیتر تا ۱۰۰ میلی‌لیتر، مستقیماً از یک بطری به یک ظرف دیگر منتقل می‌کنند.
دیسپنسرهای باتل تاپ معمولاً با مجموعه‌ای از آداپتورها ارائه می‌شوند. به این ترتیب به راحتی روی بطری‌هایی با اندازه‌های مختلف قرار می‌گیرند. رایجترین ابعاد اداپتورها، ۲۸ میلی متر، ۳۲ میلی متر، ۳۸ میلی متر، ۴۰ میلی‌متر و ۴۵ میلی متر است.
بورت یکی دیگر از انواع رایج دیسپنسر
بورت (Burette) را نیز می‌توان جزء انواع دیسپنسر آزمایشگاهی محسوب کرد. بورت، یک لوله شیشه‌ای بلند و مدرج است که روی بدنه آن درجه بندی دارد. بورت‌ها نیز انواع مختلفی دارند. بورت حجمی یک لوله شیشه‌ای بلند است. در حالی که بورت‌های پیستونی شبیه سرنگ ها هستند. بورت‌های پیستونی ممکن است به صورت دستی کار کنند یا الکترونیکی باشند.
پپیتور
پپیتور (pipettor) با نام های پیپت پرکن یا پیپت کنترلر نیز شناخته میشود. این وسیله نیز یکی از انواع دیسنسر است که برای پر کردن پیپت های شیشه‌ای از آن استفاده میشود. قبلا برای این منظور از پوار استفاده می‌شد. اما پیپتورها علاوه‌براینکه خطر ایجاد الودگی را کاهش می‌دهند، میزان خستگی کمتری را نیز برای کاربر ایجاد می‌کنند.
دیسپنسر هندی استپ
یکی دیگر از انواع دیسپنسر آزمایشگاهی، هندی استپ (Handy Step) است. این دیسپنسرها در واقع برند نوعی سمپلر الکترونیکی از نوع repetitive هستند که بین پرسنل آزمایشگاهی جا افتاده است. repetitive به این معنی است که به کمک این ابزار می‌توان به صورت خودکار، چندین بار یک حجم مشخص از نمونه را جابه‌جا نمود. همانطور که در بخش‌های قبلی هم گفته شد، دیسپنسر به هر تجهیزی که کار پخش و انتقال مایعات یا اجسام را انجام دهد، گفته میشود. بنابراین سمپلرها را نیز می‌توان به نوعی دیسپنسر نامید. اما سمپلرهای الکترونیکی بیشتر به عنوان دیسپنسر شناخته می‌شوند.
دیسک دیسپنسر
در آزمایشگاه‌های بالینی و میکروب شناسی، انجام تست آنتی بیوگرام و مقاومت آنتی بیوتیکی بسیار رایج است. برای انجام این کار لازم است دیسک های کوچک آغشته به ماده ضد میکروبی روی محیط کشت قرار گیرد. این کار قبلا با استفاده از فورسپس انجام می‌شد. که احتمال بروز آلودگی را افزایش می‌داد. اما دستگاه دیسک دیسپنسر امروزه جایگزین فورسپس شده است. این دستکاه به صورت اتوماتیک و یکنواخت، دیسک ها را روی محیط کشت پخش می‌کند.
پخش کننده محیط کشت
پخش کننده محیط کشت یکی دیگر از انواع دیسپنسر آزمایشگاهی است. این وسیله برای تحویل مکرر حجم‌های ثابت کوچک (معمولاً بین ۱ میلی لیتر تا ۵۰ میلی لیتر) محیط رشد آزمایشگاهی در پتری دیش، لوله یا فلاسک مورد استفاده قرار می‌گیرد. اغلب مهم است که چنین دیسپنسرهایی بدون آلودگی بیولوژیکی یا شیمیایی کار کنند. بنابراین نظافت و استریل کردن منظم این تجهیزات از اهمیت بالایی برخوردار است.
پخش کننده پودر، یکی دیگر از انواع دیسپنسر
دستگاه پخش پودر الکترونیکی دستگاهی خودکار است که برای اندازه گیری و توزیع دقیق و پیوسته مقادیر دقیق پودر استفاده میشود. این دیسپنسرها قابل تنظیم هستند و می‌توانند از نظر ظرفیت پودر، اندازه دوز، سطح دقت و سرعت عملکرد خوبی داشته باشند.
این تجهیزات عمدتاً در آزمایشگاه‌ها برای پر کردن ویال‌ها، لوله‌ها و کپسول‌ها استفاده می‌شوند. بیشتر در حوزه‌های شیمیایی، دارویی، بیوتکنولوژی و پزشکی قانونی مورد استفاده قرار می‌گیرند، اما می‌توان از آن‌ها در محیط‌های تجاری نیز استفاده کرد.
چگونه یک دیسپنسر مناسب را انتخاب کنیم؟
پس از آشنایی با انواع دیسپنسر آزمایشگاهی، وقت آن است که به بررسی نکات مهم حین خرید این تجهیزات بپردازیم. به طور کلی انتخاب یک دیسپنسر به مقدار مایع و انواع آن بستگی دارد. اما عوامل دیگری نیز وجود دارد که باید در نظر بگیرید.
۱- سازگاری شیمیایی
هنگام انتخاب دیسپنسر، کاربر باید سازگاری شیمیایی را با معرف مورد نظر بررسی کند. برخی از تولیدکنندگان مدل‌های مختلفی را برای انواع مختلف معرف‌ها تولید کرده و نمودار سازگاری شیمیایی را با دستگاه‌های خود ارائه می دهند. لطفاً قبل از خرید حتماً این نمودار سازگاری را بررسی کنید.
معرف های متداول مورد انواع دیسپنسر را می‌توان به صورت زیر دسته بندی کرد:
- اسیدها: به عنوان مثال اسید استیک، اسید کلریدریک، اسید سولفوریک و اسید نیتریک
- بازها: به عنوان مثال استیل کلرید، آمونیاک، پیریدین و سدیم هیدروکسید
- معرف‌های آلی: به عنوان مثال تولوئن، متانول، تری کلرو تری فلوئورواتان و دی کلرومتان
- اسیدهای بسیار خورنده: هیدروفلوریک اسید
۲- ویسکوزیته معرف
در صورت نیاز به توزیع مایعات ویسکوز مانند روغن‌ها، عصاره‌های گیاهی، الکل غلات و گلیسیرین گیاهی، محدوده ویسکوزیته قابل استفاده برای دیسپنسر باید در نظر گرفته شود.
مایعات بسیار ویسکوز با ویسکوزیته سینماتیکی بین ۷۵ تا ۵۰۰ میلی‌متر مربع در ثانیه به انتخاب دقیق نیاز دارند. اما معرف‌هایی که ویسکوزیته سینماتیکی کمتر از ۷۵ میلی‌متر مربع در ثانیه دارند می‌توانند با هر نوع دیسپنسری استفاده شوند.
۳- ظرفیت انواع دیسپنسر
همانطور که گفته شد دیسپنسرهای آزمایشگاهی در دو مدل حجم ثابت و حجم متغیر ارائه می‌شوند. میزان حجم را می‌توان به صورت دستی با کمک یک دستگیره تنظیم کرد یا از طریق کنترل پنل به صورت الکترونیکی انجام داد. بنابراین لازم است مطمئن شوید که دیسپنسر مورد نظر شما می‌تواند مقدار مایعی را که اغلب برای آزمایشات شما نیاز است توزیع کند. توجه داشته باشید که انواع دیسپنسرها درجه ای از دقت هم دارند.
آیا می‌توان دیسپنسرها را استریل کرد؟
برخی از انواع دیسپنسر با استفاده از اتوکلاو قابل استریل شدن هستند. برخی دیگر نیز با استفاده از محلول‌ها استریل می‌شوند. توصیه میشود برای این منظور، با در نظر گرفتن نوع دیسپنسر خود، به دستورالعمل‌های سازنده مراجعه کنید.
توجه داشته باشید که پس از هر بار استفاده از دیسپنسر می‌توانید آن را با استفاده از اب مقطر تمیز کنید. این کار باعث میشود اضافات مواد داخل سرنک و لوله گیر نکند. اما بازهم برای این منظور توصیه میشود دستورالعمل‌های سازنده را بررسی نمایید.
چه زمانی کالیبراسیون دیسپنسر مورد نیاز است؟
کالیبراسیون بخش مهمی از هر عمل آزمایشگاهی است. مانند سایر ابزارهای دقیق دیسپنسر نیز برای حفظ قابلیت اطمینان و دقت باید کالیبره شود.
به طور معمول فرآیند کالیبراسیون باید هر ۶ تا ۱۲ ماه بسته به دفعات استفاده از دیسپنسر انجام شود.
با این حال، موارد خاص دیگری وجود دارد که نیاز به کالیبراسیون مجدد است:
- پس از اتوکلاو
- خدمات پس از تعمیر یا نگهداری
- تغییر قابل توجهی ویسکوزیته معرف برای توزیع
- مدت طولانی عدم استفاده
سخن پایانی
دیسپنسرها دلیل توزیع دقیق، افزایش ایمنی، سهولت به طور گسترده در زمینه‌های زیست شناسی، شیمی، پزشکی بالینی، آزمایشگاه‌های صنعتی و غیره استفاده می‌شوند. اما انواع مختلفی از این تجهیزات در بازار وجود دارد که برای کاربردهای مختلفی مناسب هستند. در این مطلب سعی کردیم به مرور انواع دیسپنسر در آزمایشگاه بپردازیم. امیدواریم این مطلب مورد توجه شما قرار گرفته باشد.
