فصل دهم: نمونه‌گیری از کودکان و سالمندان ، هنر مهارت و حوصله
در فصل گذشته، نگاهی اجمالی به خون‌گیری مویرگی و موارد کاربرد آن کردیم. در این فصل، نگاهی کوتاه به نمونه‌گیری از کودکان و سالمندان در فلبوتومی خواهیم داشت و با نحوه برخورد صحیح با این بیماران آشنا خواهیم شد. این دو گروه بدلیل اینکه نیازمند مراقبت و توجه بیشتری هستند، بهره‌مند بودن از دانش و تجربه ویژه‌ای برای خون‌گیریشان مورد نیاز است.
اهمیت ارتباط موثر در نمونه‌گیری از کودکان و سالمندان ؛ ترکیب علم و عطوفت
در نمونه‌گیری از کودکان و سالمندان، ارتباط صحیح و مؤثر با بیمار نقش مهمی ایفا می‌کند.
کودکان نه اصطلاحات پزشکی را می‌فهمند و نه موقعیت‌های بزرگسالان را درک می‌کنند. باید برای صحبت کردن با آن‌ها وقت بگذارید و صبور باشید. آن‌ها تمام سوزن‌ها را دردناک تلقی می‌کنند. بنابراین بسیار مهم است که تکنیک‌هایی مانند روش پروانه‌ای (Butterfly) را تمرین کرده تا هنگام انجام نمونه‌گیری از کودکان مهارت کافی داشته باشید. هنگام صحبت با کودکان، آرام و با اعتمادبه‌نفس باشید. جوری قرار بگیرید که چشمانتان در مقابل هم باشد و فرایند کار را به زبانی ساده و قابل فهم برایشان توضیح دهید.
در هر موردی که با کودکان سروکار داشتید، از همکار خود کمک بخواهید؛ قطعاً به آن نیاز خواهید داشت؛ چراکه بیشتر کودکان در این شرایط همکاری نمی‌کنند. هرگز نگویید «درد ندارد»، چون واقعاً سوزنی قرار است وارد دستشان شود! البته، این درد معمولاً کم است. اکثر کودکان، یا شنیدن سوزن یاد آمپول می‌افتند و انتظار دردی شبیه به آن را دارند. بهتر است برای آرام کردنشان بگوییم دردش مثل نیش پشه است!
نمونه‌گیری بدون گریه؛ رفتار حرفه‌ای با کودکان
برای موفقیت در نمونه‌گیری از کودکان و سالمندان، شناخت گام‌به‌گام فرآیند حیاتی است . پس موارد زیر را رعایت کنید:
- اول از همه، آرام باشید!
- حتماً هویت کودک را به درستی شناسایی کنید
- بپرسید کودک قبلاً چه واکنشی به خون‌گیری داشته است (اگر بار اول اوست، سعی کنید تجربه‌ی ترسناکی برایش ایجاد نشود).
- از والدین درباره‌ی پیش‌بینی واکنش کودک بپرسید و یک برنامه‌ی مشخص طراحی کنید.
- جوری مقابل کودک قرار بگیرید که با او همسطح شوید و چشمانتان مقابل هم باشد، با او صحبت کنید و برایش توضیح دهید که چه چیزی پیش رویش است. هنگام بستن تورنیکه، به او بگویید: «فقط قرار است دستت رو بغل کند!»
- همیشه بدانید کی باید فرایند را متوقف کنید! به والدین و کودک بگویید فقط یک بار تلاش می‌کنید و اگر موفق نشدید، شخص دیگری این کار را انجام خواهد داد.
- سعی کنید والدین را هم درگیر کنید؛ چون این موقعیت به اندازه کافی برای کودک ترسناک است و به حمایت بیشتری نیاز دارد.
ترس، گریه یا مقاومت؛ واکنش‌های رایج در نمونه‌گیری از کودکان و سالمندان
در نمونه‌گیری از کودکان و سالمندان، واکنش‌های متفاوتی دیده می‌شود. غالبا کودکان بدنبال شنیدن کلمه‌ی «سوزن» یا دیدن کسی را با روپوش سفید، ممکن است همه چیز را به هم بریزند!
- کودکان ۱ تا ۲ ساله معمولاً هر فرایندی را با درد و ناراحتی مرتبط می‌دانند. حتی اقدامات ساده‌ای مثل گرفتن فشار خون یا دما. هر چیزی که حرکت آن‌ها را محدود کند برایشان مثل پایان دنیا به نظر میرسد!
- کودکان ۳ تا ۵ ساله معمولاً این فرایندها را نوعی تنبیه می‌دانند؛ بنابراین ممکن است واکنش‌های پرخاشگرانه داشته باشند.
- کودکان ۶ تا ۱۲ ساله، احتمالا تجربه‌هایی مشابهی در گذشته داشته‌اند و البته که فقط خاطرات بد آن تجربه‌ها (مثل تزریق) را به یاد می‌آورند. پس هیچ‌وقت بابت بانداژ خوشگل یا آب‌نباتی که گرفتند قرار نیست از ما قدردانی کنند.
- نوجوانان! بله، نباید نوجوان‌ها را فراموش کنیم؛ آن‌ها معمولاً یکی از این دو واکنش را دارند:
- نه! من این کار را انجام نمی‌دهم.
- چون خیلی ترسیده‌اند، اما از بروز آن خجالت می‌کشند، خونسرد رفتار کرده و احساسات خود را مخفی می‌کنند.
جادوی پرت کردن حواس؛ کلید کاهش استرس در نمونه‌گیری از کودکان و سالمندان
یکی از نکات کلیدی در نمونه‌گیری از کودکان و سالمندان استفاده از تکنیک‌های حواس‌پرتی است.
یکی از کارهایی که می‌توانید انجام دهید، این است که روپوش آزمایشگاه خود را دربیاورید؛ چراکه باعث می‌شود کودک احساس راحتی بیشتری داشته باشد. زمانی که کودک وارد دوره‌ی نوپایی می‌شود (حدود ۳ سالگی)، به محیط اطراف خود توجه بیشتری دارد و می‌توانید با روش‌هایی حواس او را از فرآیند پرت کرد. پس خلاق باشید! جیب‌های خود را پر از بادکنک، حباب‌ساز یا توپ‌های کوچک کنید! البته حالا عصر دیجیتال است و می‌توانید از کارتون روی گوشی برای پرت کردن حواس استفاده کنید. برای بچه‌های بزرگ‌تر می‌توانید درباره‌ی درس یا ورزش صحبت کنید، یا حتی درباره‌ی کسی که شاید به او علاقه دارند شوخی کنید. هیچ‌چیز مثل خجالت، حواس کودک را پرت نمی‌کند!
اتاق کودک در بیمارستان؛ پناهگاهی برای آرامش و اطمینان
در نمونه‌گیری از کودکان و سالمندان باید محل نمونه‌گیری با دقت انتخاب شود.
زمانی که کودکی در بیمارستان بستری می‌شود، بهتر است اتاق او به عنوان «محیطی امن» برای بهبودی در نظر گرفته شود. تا جای ممکن، سعی کنید اقدامات تهاجمی مانند خون‌گیری را در اتاقی جداگانه و خصوصی انجام دهید. مکان‌هایی که باید از آن‌ها پرهیز شود شامل اتاق‌های بازی و غذاخوری‌ها هستند. زیرا برای انجام این‌گونه اقدامات مناسب نیستند.
مهار کودک یا حمایت از او؟ رویکرد درست در مواجهه با کودک بی قرار
گاهی برای موفقیت در نمونه‌گیری از کودکان و سالمندان نیاز به مهار فیزیکی ایمن است. زمانی فرا میرسد که با وجود تلاش‌های بسیار زیاد شما، باز هم امکان انجام نمونه‌گیری فراهم نمی‌شود. در این شرایط ممکن است مجبور شوید کودک را مهار کنید تا کارتان را انجام دهید. در این شرایط، حتما یکی از همکاران خود را در کنارتان داشته باشید و از پدر و مادر کودک اجازه کسب کنید.
کودک را به وضعیت خوابیده به پشت [۱] قرار دهید. والدین را در این فرآیند همراه کنید. چون به کمک آن‌ها نیاز دارید. همکارتان باید مچ و پشت آرنج کودک را محکم نگه دارد. در حالی که والدین باقی بدن کودک را مهار می‌کنند. اگر کودک آن‌قدر مقاومت کند که خون‌گیری ایمن امکان‌پذیر نباشد، با پرستار یا پزشک تماس بگیرید.
سوزن بی‌درد؛ روش‌های کاهش درد در خون‌گیری
در نمونه‌گیری از کودکان و سالمندان استفاده از روش‌هایی مانند پمادهای موضعی کمک کننده خواهد بود. بی‌حس‌کننده‌ای وجود دارند که می‌توانند پیش از نمونه‌گیری استفاده شوند تا محل مورد نظر را بی‌حس کنند. یکی از معروف‌ترین آن‌ها کرم [۲]EMLA است و روی محل مورد نظر مالیده می‌شود. اما مشکلی که دارد این است که ۴۵ تا ۶۰ دقیقه طول می‌کشد تا اثر کند. همچنین، باید رگ موردنظر را از قبل مشخص کرده باشید و این روش می‌تواند نسبتاً پرهزینه باشد. این روش بیشتر برای کودکانی مناسب است که به‌صورت منظم، مثلاً هفتگی یا ماهانه، باید آزمایش خون انجام دهند و رگ‌های خوبی دارند. برای نوزادان تا ۶ ماه، محلولی خوراکی به نام سوکروز [۳]وجود دارد که می‌توان از آن برای کاهش درد استفاده کرد. این ماده تنها در ۲ دقیقه اثر می‌کند و تا ۵ دقیقه دوام دارد.
مرز بین دلسوزی و مسئولیت حرفه‌ای
بله، صحبت از نوزادان بسیار کوچک است! شاید خون‌گیری از این موجودات معصوم به شما احساس بد بودن بدهد و یا فکر کنید کار ظالمانه‌ای می‌کنید، اما فراموش نکنید که اگر این امر مهم نبودف شما آنرا انجام نمیدادید دو روش متداول برای نمونه‌گیری از کودکان و سالمندان وجود دارد:
- نمونه‌گیری مویرگی[۴]
- ونی‌پانکچر[۵]
هنگام انجام ونی‌پانکچر برای نوزادان، همیشه از روش باترفلای (سوزن پروانه‌ای) استفاده کنید.
همه چیز درباره پانکچر پوست با میکروکاپیلاری
در بیشتر مواقع که فقط مقدار کمی خون لازم است، از روش سوراخ کردن پوست استفاده می‌شود. همیشه دفعات خون‌گیری از نوزادان و شیرخواران را ثبت کنید تا از بروز کم‌خونی ناشی از اقدامات پزشکی (Iatrogenic Anemia) جلوگیری شود.
محل‌های مناسب برای پانکچر پوست
- برای نوزادان تا یک‌سال، پاشنه‌ی پا بهترین محل برای پانکچر پوستی است. مناسب‌ترین انتخاب، سطح زیرین پاشنه پا است برای جلوگیری از برخورد و آسیب به استخوان.
- برای کودکان بالای یک سال، فینگر استیک[۶] مناسب‌تر است. در هر دو حالت، باید از لانست‌هایی با اندازه ۲.۰۰ میلی‌متر یا کمتر استفاده کنید.
اگر هنگام نمونه‌گیری لانست به‌طور مکرر به استخوان برخورد کند، ممکن است عارضه‌ای بنام استئومیلیت (التهاب استخوان) ایجاد شود که یک بسیار جدی است.
گرم کردن پاشنه پا قبل از نمونه‌گیری، از همولیز خون جلوگیری می‌کند. هنگام سوراخ کردن پوست، همیشه قطره‌ی اول خون را پاک کنید.
در ادامه، به روش انجام خون‌گیری از پاشنه پا بیشتر میپردازیم:
گام‌به‌گام مراحل خون‌گیری از پاشنه‌ی پای نوزادان
- از والدین بخواهید نوزاد را به پشت بخوابانند
- دستان خود را بشویید و دستکش بپوشید
- پاشنه‌ی مناسب را انتخاب کنید
- محل را به مدت ۳ تا ۵ دقیقه تا دمای ۴۲ درجه سانتی‌گراد گرم کنید
- ابزار مورد نیاز را آماده کنید
- پاشنه را با الکل ضدعفونی کنید
- اجازه دهید محل خشک شود
- پا را با دقت در دست نگه دارید
- لانست کشویی را روی محل قرار دهید
- لانست را به داخل فشار دهید و فنر را آزاد کنید (اگر نوزاد تا این لحظه گریه نکرده، حالا حتماً گریه می‌کند!)
- اولین قطره‌ی خون را پاک کنید
- لوله‌ی جمع‌آوری را به محل بچسبانید و خون را تا جای ممکن جمع‌آوری کنید
- پس از جمع‌آوری نمونه، فشار ملایمی وارد کنید تا خونریزی متوقف شود
(ممکن است در ابتدا همه‌چیز کمی پر از خون و شلوغ شود، اما با تمرین بهتر می‌شوید)
گازهای خون مویرگی در نوزادان؛ اهمیت و روش نمونه‌گیری
برای آزمایش گازهای خون، نمونه‌ی خون شریانی همیشه انتخاب اول است. اما در نوزادان، به‌جای آن می‌توان از خون مویرگی استفاده کرد. مراحل جمع‌آوری مشابه هستند، اما باید از لوله‌ی پلاستیکی سبز رنگ دارای هپارین استفاده شود.
غربالگری نوزادان؛ اولین قدم برای سلامت طولانی مدت
در بخش ویژه نمونه‌گیری از کودکان و سالمندان، غربالگری نوزادان جایگاه مهمی دارد. همه والدین امیدوارند که نوزادشان هنگام تولد سالم باشد! در ایالات متحده، نوزادان تازه متولدشده برای شناسایی زودهنگام برخی بیماری‌های متابولیک، ژنتیکی، و عفونی غربالگری می‌شوند.
غربالگری با استفاده از آزمایش لکه‌ی خون (blood-spot)، پیش از ۷۲ ساعت اول تولد انجام می‌شود. اگر نمونه‌گیری پیش از ۲۴ ساعتگی انجام شده باشد، باید تا ۱۴ روزگی یک نمونه‌ی دوم برای اطمینان گرفته شود.
برای غربالگری تست‌های زیر از کاغذ صافی مخصوص استفاده می‌شود:
- فیبروز کیستیک[۷]: تجمع ترشحات مخاطی در اندام‌های مختلف
- کم‌کاری تیروئید[۸] :کاهش عملکرد غده‌ی تیروئید
- فنيل‌کتونوری[۹] :PKU – تجمع فنيل‌کتون در اثر افزایش متابولیسم فنیل‌آلانین
- گالاکتوزمی[۱۰]: ناتوانی در شکستن گالاکتوز، قند موجود در شیر
- سایر اختلالات ژنتیکی: مانند کمبود بیوتینیداز و بیماری سلول داسی‌شکل
- بیماری‌های عفونی: مانند HIV و توکسوپلاسموز
مراحل نمونه‌گیری از پاشنه پا برای غربالگری نوزادان
- شناسایی صحیح نوزاد
- شستن دست‌ها و پوشیدن دستکش
- در صورت نیاز، گرم کردن پاشنه‌ی پا
- ضدعفونی کردن محل و صبر برای خشک شدن
- سوراخ کردن پاشنه با لانست کشویی حداکثر ۲ میلی‌متر
- پاک کردن اولین قطره خون
- اجازه دهید قطره‌ی خون تشکیل شود
- خون را فقط از یک طرف روی کاغذ بچکانید و دایره را کاملاً اشباع کنید
- همه‌ی دایره‌ها را به‌طور کامل پر کنید اما حواستان باشد که از آن خارج نشود
اجازه دهید کاغذ صافی حداقل ۴ ساعت در دمای اتاق خشک شود (از گرما یا نور مستقیم خورشید دور باشد)
رد نمونه غرباگری کف پا؛ نکاتی که باید مراقب باشیم
در نمونه گیری از پاشنه پای نوزادان مراقب موارد زیر باشید:
- بیش‌ازحد اشباع شدن دایره‌ها
- تمامی دایره‌ها کامل پر نشده‌اند
- استفاده از کاغذ صافی منقضی‌شده
- آلودگی نمونه با مواد دیگر
- خشک نشدن کامل کاغذ صافی
روش‌های وریدی در نمونه‌گیری از کودکان و سالمندان
در نمونه‌گیری از کودکان و سالمندان ، زمانی که نیاز به حجم زیادی خون برای آزمایش باشد، به‌جای درمال استیک[۱۱]، باید از ونی‌پانکچر استفاده شود. در کودکان، این فرایند مشابه بزرگسالان است. اما باید از وریدهای سطحی و سوزن پروانه‌ای استفاده کرد.
محل‌های مناسب برای خون‌گیری وریدی در کودکان کجا هستند؟
- ناحیه‌ی خم آرنج (antecubital)
- وسط مچ دست
- بالای جمجمه (تنها در صورت آموزش دیدن کامل)
- وسط مچ پا
آزمایش‌هایی که نیاز به خون‌گیری وریدی دارند:
- سرعت رسوب گلبول قرمز (ESR)
- کشت خون (Blood Cultures)
- تطابق خون برای تزریق (Cross-matching)
- آزمایشات انعقادی (Coagulation studies)
- مطالعات دارویی (Drug studies)
- اندازه‌گیری سطح سرب (Lead levels)
بایدها و نبایدهای نمونه‌گیری از سالمندان
باید تأکید کرد که موفقیت در نمونه‌گیری از کودکان و سالمندان مستلزم آمیزه‌ای از مهارت فنی، اخلاق حرفه‌ای و صبر است.
هنگام کار با بیماران سالمند، با احترام کامل رفتار کنید. آن‌ها را با عنوان‌هایی مانند “آقا”، “خانم”، “آقای…” یا “خانم…” خطاب کنید. همان‌طور که دوست دارید با پدربزرگ و مادربزرگ یا والدین خود در این موقعیت‌ها رفتار شود، با سالمندان نیز رفتار نمایید.
با افزایش سن، پوست نازک‌تر و رگ‌ها شکننده‌تر می‌شوند. شما این مسئله را هنگام نمونه‌گیری از سالمندان بیشتر احساس خواهید کرد. بنابراین باید مراقب باشید تا بیمار دچار هماتوم (کبودی) نشود. این بیماران علاوه‌بر اینکه پوست و رگ‌هایشان شکننده است، خودشان نیز روحیه شکننده و حساسی دارند. در سالمندان، روش‌های رایج خون‌گیری استفاده از سرنگ و سوزن پروانه‌ای است.
مطمئن باشیدکه بیمار را بطور صحیح شناسایی کرده‌اید. برخی از سالمندان دچار ضعف شنوایی هستند، بنابراین بهتر است نام آن‌ها را نشان دهید تا خودشان بخوانند و هجی کنند. هیچ‌گاه فقط سؤال نکنید که “آیا شما فلانی هستید؟”، چون ممکن است صرفاً برای خوشحال کردن شما پاسخ مثبت دهند.برای بیماران خانه سالمندان، از پرستار یا مراقب برای شناسایی درست کمک بگیرید.
در برخورد با بیماران مبتلا به آلزایمر، تنها عمل نکنید! ممکن است ابتدا موافقت کنند، اما خیلی زود نظرشان را تغییر دهند. حضور یک همکار برای پرت کردن حواس بیمار مفید است. این بیماران ممکن است بسیار ترسیده و سردرگم شوند. آرامش خود را حفظ کنید! اگر انجام خون‌گیری باعث خطر برای شما یا بیمار می‌شود، به پرستار یا پزشک اطلاع دهید.
نمونه‌گیری از کودکان و سالمندان در منزل؛ نکات فیزیولوژیکی و روانشناسی
با افزایش سن یا محدودیت حرکتی، نمونه‌گیری از کودکان و سالمندان گاهی در منزل انجام می‌شود. هنگام نمونه‌گیری در خانه، اقدامات زیر را حتما انجام دهید:
- شناسایی صحیح بیمار
- پیش از آغاز کردن کارتان، محل سینک ظرف‌شویی و سطل زباله را بیابید
- پیش از ترک خانه بیمار، حتما از بند آمدن خون و نامگذاری صحیح لوله ها اطمینان حاصل کنید.
مراحل انجام خون‌گیری در منزل
- بیمار را در وضعیت نیمه‌خوابیده قرار دهید
- همه‌ی وسایل مورد نیاز را آماده کنید. لوله‌های آزمایش، سوزن، پد الکلی، ظروف نوک‌تیز و غیره
- دست‌هایتان را بشویید
- محل‌های نمونه‌گیری را برای یافتن رگ مناسب لمس کنید
- دستکش بپوشید
- محل خون‌گیری را ضدعفونی کنید و صبر کنید تا خشک شود
- تورنیکت (گارو) را ببندید
- رگ را با کشیدن پوست ثابت نگه دارید
- خون‌گیری را انچام دهید.
- تورنیکت را وقتی آخرین لوله نیمه‌پر شده است باز کنید
- سوزن را از بدن بیمار خارج کنید
- محل خون‌گیری را فشار دهید
- سوزن را در سیفتی باکس مخصوص لوازم تیز و برنده دفع کنید
- روی لوله‌ها برچسب بزنید
- از توقف خونریزی قبل از ترک منزل مطمئن شوید.
آرامش، دقت، و احترام در برخورد با بیماران سالمند، خصوصاً در محیط خانه، نقش مهمی در موفقیت و ایمنی فرایند دارد.
جمع‌بندی: مهارت، اخلاق، و دقت در نمونه‌گیری از کودکان و سالمندان
در این فصل، اهمیت رعایت اصول حرفه‌ای و انسانی در نمونه‌گیری از کودکان و سالمندان در فلبوتومی به‌وضوح تشریح شد. این دو گروه سنی، به دلایل فیزیولوژیکی، روانی و رفتاری، از آسیب‌پذیرترین بیماران در فرآیند خون‌گیری هستند و نیازمند توجه ویژه و مهارت بالا از سوی پرسنل آزمایشگاه می‌باشند.
در بخش اول، به ویژگی‌های روانی و فیزیکی کودکان، انواع واکنش‌های احتمالی آنان، نقش والدین، روش‌های کاهش اضطراب و درد، نحوه‌ی انتخاب مکان مناسب، مهار فیزیکی ایمن، و تکنیک‌های خاص مانند پونکسیون پوستی مویرگی و ونیوپانکچر با سوزن پروانه‌ای پرداخته شد. همچنین روش‌های دقیق انجام غربالگری نوزادان و شرایط رد شدن نمونه نیز مورد بررسی قرار گرفت.
در بخش دوم، روی حساسیت‌های جسمانی سالمندان، به‌ویژه شکنندگی پوست و رگ‌ها، تأکید شد. توصیه‌هایی برای رفتار اخلاقی، مهارت در شناسایی بیماران دچار اختلالات شناختی مانند آلزایمر، و انجام نمونه‌گیری‌های خانگی با رعایت تمام اصول ایمنی و مستندسازی ارائه گردید.
| Sucrose | [۳] | Eutectic Mixture of Local Anesthetics | [۲] | Supine | [۱] |
| Finger Stick | [۶] | Venipuncture | [۵] | Capillary Draw | [۴] |
| Phenylketonuria | [۹] | Hypothyroidism | [۸] | Cystic Fibrosis | [۷] |
| Dermal Stick | [۱۱] | Galactosemia | [۱۰] |
Allied Health Career Training
LLC Phlebotomy
A how-to guide for drawing blood
