آشنایی بیشتر با استرپتوکوک ویریدانس و نحوه تشخیص آن در آزمایشگاه
استرپتوکوک ویریدانس (viridans streptococci) نوعی کوکسی گرم مثبت است که گروه بزرگی از باکتری‌ها را تشکیل می‌دهد. باکتری‌های این دسته، اغلب به عنوان ارگانیسم‌های دهانی شناخته می‌شوند. ممکن است بیماری‌های جزئی در انسان ایجاد کنند. اما گاهی نیز باعث بروز بیماری‌های شدید و مرگ و میر می‌شوند.
در این مطلب قصد داریم به بررسی استرپتوکوک ویریدانس و نحوه تشخیص آن در آزمایشگاه بپردازیم.
خصوصیات استرپتوکوک ویریدانس
خصوصیات کلی استرپتوکوک‌های ویریدانس مشابه سایر گونه‌های استرپتوکوک است. این ارگانیسم‌ها، کوکسی‌های گرم مثبت هستند که به صورت زنجیره‌ای مرتب شده‌اند. کاتالاز منفی و بی‌هوازی اختیاری هستند. به این معنی که برای رشد به اکسیژن نیاز ندارند. اما در حضور اکسیژن بهتر رشد می‌کنند.
واژه‌ی viridans از یک کلمه لاتین به معنای “سبز رنگ” گرفته شده است. زیرا اکثر گونه‌های این گروه به دلیل همولیز جزئی روی آگار خون، سبز رنگ دیده می‌شوند.
استرپتوکوک ویریدانس بر اساس فنوتیپ شامل پنج گروه است. هر گروه حداقل 30 گونه دارد. این گروه‌ها عبارتند از:
- گروه anginosus
- گروه mitis
- گروه sanguinis
- گروه salivaris
- گروه mutants
اعضای استرپتوکوک ویریدانس فاقد آنتی ژن Lancefield روی دیواره سلولی هستند. به همین دلیل استفاده از گروه بندی لنسفیلد در مورد این میکروارگانیسم کاربرد ندارد.
گروه بندی لنسفیلد (Lancefield grouping) یک سیستم طبقه‌بندی است. این روش کوکسی‌های گرم مثبت را بر اساس ترکیب کربوهیدرات در آنتی ژن‌های دیواره سلولی طبقه بندی می‌کند. این سیستم توسط ربکا لنسفیلد ایجاد شد. در گذشته برای سازماندهی اعضای مختلف خانواده استرپتوکوکوس استفاده می‌شد. اما اکنون به دلیل رشد انفجاری در تعداد گونه‌های استرپتوکوک شناسایی‌شده، از دهه 1970 به بعد، تا حدی زائد است.
زیستگاه و اپیدمیولوژی استرپتوکوک ویریدانس
استرپتوکوک ویریدانس به‌طور کلی به عنوان فلور طبیعی دهان، لثه، اوروفارنکس و دستگاه گوارش شناخته می‌شوند. به این معنی که در شرایط عادی بیماری‌زایی ندارد. مگر اینکه تغییری در محیط ایجاد شود. به عنوان مثال وضعیت ایمنی بدن میزبان کم شود یا بهداشت دهان رعایت نگردد.
بیماری‌زایی و تظاهرات بالینی
استرپتوکوک ویریدانس می‌تواند سبب بروز عفونت‌های دندانی، اندوکاردیت حاد و سپتی سمی شود.
عفونت ناشی از استرپتوکوک ویریدانس می‌تواند در افراد دچار نقص ایمنی، شدید و تهاجمی باشد و جان فرد را به خطر بیندازد.
دکستران، فاکتور حدت استرپتوکوک ویریدانس است که نقش حیاتی در بیماری‌زایی آن دارند.
دکستران (dextran) یک پلی ساکارید باکتریایی است. این ماده اتصال به پلاکت‌های فیبرین را در دریچه‌های آسیب دیده قلب تسهیل می‌کند.
همچنین می‌تواند بیوفیلم‌هایی تشکیل دهد که به تشکیل پلاک‌های دندانی کمک می‌کنند.
۱. عفونت‌های دندانی
استرپتوکوک ویریدانس می‌تواند به مخاط دهان متصل شود. شایع‌ترین عفونت های دندانی شامل پوسیدگی دندان، آبسه و بیماری پریودنتال (التهاب لثه) هستند.
مصرف مواد غذایی حاوی ساکارز به بروز این عفونت کمک می‌کند. زیرا ساکارز به دکستران تبدیل می‌شود که محیط مساعدی را برای باکتری‌ها برای دمینرالیزاسیون و پوسیدگی دندان‌ها ایجاد می‌کند.
این عفونت می‌تواند در بیماران قلبی باعث اندوکاردیت شده و خطرناک باشد.
۲. اندوکاردیت تحت حاد
استرپتوکوک ویریدانس ممکن است از طریق دهان وارد جریان خون شود. در چنین شرایطی می‌تواند به کمک دکستران به پلاکت‌های فیبرین روی دریچه‌های آسیب دیده قلب متصل شود. به این ترتیب یک لایه فیبرین قلب را می‌پوشاند و پس باعث اندوکاردیت باکتریایی می‌شود.
۳. سایر بیماری‌های عفونی ناشی از استرپتوکوک ویریدانس
استرپتوکوک ویریدانس می‌تواند عفونت‌های دیگری نیز در بدن ایجاد کند. به عنوان مثال آبسه مغزی، آبسه در احشاء شکم، سپتی سمی و مننژیت.
روش تشخیص استرپتوکوک ویریدانس در آزمایشگاه
تا به اینجای مطلب، با استرپتوکوک ویریدانس و بیماری‌زایی آن آشنا شدیم. در ادامه قصد داریم مراحل تشخیص این باکتری در نمونه‌های بالینی آزمایشگاهی را بیان کنیم.
۱. نمونه‌گیری
نمونه‌ی لازم برای تشخیص آزمایشگاهی استرپتوکوک ویریدانس، بسته به نوع عفونت و علائم آن متفاوت است. این نمونه می‌تواند سواب حلقی، پلاک‌های دندانی فوق لثه یا خون را شامل شود.
۲. بررسی نمونه به کمک میکروسکوپ
لازم است نمونه‌ی گرفته شده برای بررسی آزمایشگاهی پردازش شود. این امر شامل تهیه اسمیر و رنگ‌آمیزی گرم است.
استرپتوکوک ویریدانس زیر میکروسکوپ، به صورت کوکسی گرم مثبت در یک زنجیره مشاهده می‌شوند. این باکتری‌ها از نظر مورفولوژیکی شبیه S. pyogenes هستند. اما ممکن است گردتر باشند و معمولاً زنجیره‌های کوتاهی دارند.
۳. آزمایشات بیوشیمیایی
بررسی و تایید عفونت استرپتوکوک ویریدانس تنها به رنگ‌آمیزی گرم محدود نمی‌شود. بلکه انجام تست‌های بیوشیمیایی مختلف نیز روی نمونه ضروری است. استرپتوکوک ویریدانس بی‌هوازی اختیاری، کاتالاز و اکسیداز منفی هستند. این ارگانیسم‌ها به صورت غیر محلول در صفرا ظاهر می‌شوند. یعنی نمک‌های صفراوی نمی‌توانند باکتری‌ها را لیز کنند.
۴. کشت نمونه
مرحله بعدی برای تشخیص استرپتوکوک ویریدانس، کشت نمونه است. گونه‌های استرپتوکوک ویریدانس در نوترینت آگار یا آگار خون رشد می‌کنند. اما در مکانکی آگار رشدی ندارند.
رشد برخی از سویه‌ها در صورت انکوبه شدن در انکوباتورهای دی اکسید کربن، حدود 5 الی10 درصد افزایش می‌یابد.
استرپتوکوک ویریدانس، کلنی‌های کوچک و بی‌رنگ در آگار خون تشکیل می‌دهد. بیشتر آن‌ها باعث همولیز جزئی (آلفا) و در نتیجه تغییر رنگ سبز می‌شوند.
۵. تست حساسیت استرپتوکوک ویریدانس
استرپتوکوک ویریدانس به اپتوکین (optochin) مقاوم است. برای تشخیص این حساسیت، از دیسک‌های آغشته به اپتوکین استفاده می‌شود. به این منظور، ابتدا نمونه‌ی مشکوک روی آگار خون تلقیح می‌شود. سپس دیسک‌ها روی سطح آگار قرار می‌گیرند.
اگر نمونه حاوی استرپتوکوک ویریدانس باشد، هیچ ناحیه مهاری در اطراف دیسک دیده نمی‌شود.
جمع‌بندی
استرپتوکوک ویریدانس فلور طبیعی دهان است. اما با تغییر محیط، باعث عفونت‌های درون زا مانند پوسیدگی دندان می‌شوند که در نهایت ممکن است به اندوکاردیت، سپتی سمی یا آبسه مغزی منجر شود. فرد با مسواک زدن منظم و تمیز کردن دهان پس از خوردن غذاهای شیرین می‌تواند از بروز این گونه عفونت‌ها جلوگیری کند. همچنین، بیمارانی که مشکلات قلبی دارند، قبل از جراحی یا عمل دندانپزشکی باید از آنتی‌بیوتیک استفاده کنند تا از انتقال عفونت به خون جلوگیری شود.
در این مطلب سعی کردیم به معرفی استرپتوکوک ویریدانس، بیماری‌زایی و نحوه تشخیص آن در آزمایشگاه بپردازیم. امیدواریم این مطلب مورد توجه شما قرار گرفته باشد.
