آسیب فشار تکراری: شایع‌ترین عارضه‌ی کار با سمپلر
اگر شما جزء افرادی هستید که به دلیل شغل خود روزانه و به‌مدت طولانی با صفحه کلید کامپیوتر و یا ابزار آزمایشگاهی سر و کار دارید، احتمالا بارها بی‌حسی انگشتان و درد مچ دست را تجربه کرده‌اید.
ممکن است عوامل مختلفی باعث بروز این مشکلات شوند اما باید به‌خاطر داشته باشید که تمامی این اختلالات میتوانند علائم آسیب فشار تکراری([1]RSI) نیز باشند. امروزه عارضه‌ی آسیب فشار تکراری به عنوان یکی از شایع‌ترین مشکلات مرتبط با سلامت شغلی در جهان شناخته شده است که علاوه‌بر به‌خطر انداختن سلامتی افراد، باعث کاهش کارایی و بهره‌وری آن‌ها نیز خواهد شد. این عارضه با آسیب رساندن به تاندونها، عضلات، عصب‌ها و سایر بافت‌های نرم بدن باعث بروز مشکلاتی مانند تاندونیت[2] دست، سندروم تونل کارپال[3] در مچ دست و یا سندروم تونل کوبیتال[4] در آرنج می‌شود. همچنین علائم این بیماری تنها به دست‌ها محدود نشده و می‌تواند در اندام‌هایی مانند گردن، کمر و شانه‌ها نیز بروز کند.
به‌طور کلی انجام حرکات تکراری و یا استفاده‌ی بیش از اندازه از اندام‌های بدن، دلایل اصلی بروز آسیب فشار تکراری هستند. اگرچه این عارضه اغلب در کاربران رایانه شایع است اما پرسنل آزمایشگاهی نیز در معرض خطر ابتلا به آن قرار دارند. همانطور که می‌دانید پرسنل آزمایشگاهی اغلب به منظور انجام آزمایشات خود از تجهیزات حجم‌برداری مانند سمپلرها استفاده می‌کنند و این استفاده‌ی مکرر از سمپلرها می‌تواند خطر بروز آسیب فشار تکراری را در آن‌ها افزایش دهد.
آگاهی نسبت به تمامی عوامل خطرآفرین و روش‌های جلوگیری از بروز آن‌ها، نه‌تنها در سلامت افراد و کاهش هزینه‌های خدمات درمانی موثر خواهد بود، بلکه به افزایش بهره‌وری نیز کمک خواهد کرد.
به همین دلیل قصد داریم تا در این مقاله شما را با علل بروز آسیب فشار تکراری در آزمایشگاه‌ها بیش‌تر آشنا کرده و اقدامات لازم برای جلوگیری از ابتلا به آن را بیان کنیم. پس در ادامه با ما همراه باشید.
آسیب فشار تکراری (RSI) چیست؟
به‌طور کلی به درد یا آسیب ناشی از انجام حرکات تکراری و استفاده‌ی بیش ازحد از یک ابزار، آسیب فشار تکراری می‌گویند که با عناوینی همچون صدمات حرکت تکراری، سندروم استفاده بیش‌ازحد شغلی[5]، اختلالات تجمعی ناشی از تروما[6] و اختلالات اسکلتی- عضلانی[7] نیز شناخته می‌شود. این عارضه اولین بار در سال 1700 میلادی، توسط یک پزشک ایتالیایی به نام برناردینو رامازینی[8] مورد بحث قرار گرفت. وی در گفته‌های خود به بیش از 20 نوع از اختلالات مربوط به این عارضه که در کارگران صنعتی ایتالیا مشاهده کرده بود، اشاره کرده است.
بررسی رابطه‌ی آسیب فشار تکراری و حجم‌برداری با سمپلر
همانطور که گفته شد استفاده‌ی مکرر از تجهیزات آزمایشگاهی مانند سمپلر و یا اعمال فشار بیش از حد به اندام‌های بدن میتوانند نقشی اساسی در بروز عارضه‌ی آسیب فشار تکراری ایفا کند.
پرسنل آزمایشگاهی عموما در حین حجم‌برداری و هنگام در دست گرفتن سمپلر، تخلیه‌ی نمونه و یا دفع نوک سمپلر، فشار زیادی بر مچ دست‌ها، انگشتان و ساعد خود وارد می‌کنند و این موارد در کنار استفاده از یک سمپلر نامناسب، باعث بروز آسیب‌های جدی در افراد خواهد شد.
علاوه‌بر این تمامی پرسنل آزمایشگاهی از این مسئله آگاه هستند که حجم‌برداری یک حرکت تکراری است و یک شخص ممکن است در روز هزاران بار مراحل حجم‌برداری را انجام دهد. همین امر احتمال ابتلا به اختلالات ناشی از آسیب فشار تکراری را بسیار افزایش میدهد.
طبق تحقیقات انجام شده در سال 1997 در انگلستان، افرادی که به واسطه‌ی شغل خود به‌طور مداوم از سمپلرها استفاده می‌کنند بسیار بیش‌تر از سایر افراد، دچار درد در انگشتان و مچ دست می‌شوند. همچنین مشخص شده است که درصورت افزایش ساعات کار با سمپلر، میزان درد در افراد نیز افزایش یافته است.[1]
شایع‌ترین علل بروز آسیب فشار تکراری
عارضه‌ی آسیب فشار تکراری به دلایل بسیار مختلفی در افراد ایجاد می‌شود اما موارد زیر جز شایع‌ترین علل بروز RSI در حین کار با سمپلر هستند.
- انجام حرکات تکراری به مدت طولانی: به‌طور مثال فشردن مکرر دکمه‌ی سمپلر
- وضعیت بدنی نامناسب در حین کار با سمپلر: به‌طور مثال قوز کردن
- اعمال فشار بیش‌از اندازه به عضلات: به‌طور مثال نگه داشتن سمپلر برای مدت طولانی
- عدم رعایت اصول ارگونومی
- عدم رعایت اصول حجم‌برداری صحیح
- استرس و عوامل روانی
لازم است توجه کنید که شناخت عوامل اصلی بروز عارضه‌ی آسیب فشار تکراری یکی از نکات ضروری در حفظ سلامت شغلی افراد بوده و در صورت عدم توجه به آن‌ها، عملکرد حرفه‌ای فرد با مشکل مواجه خواهد شد.
علائم دردناک آسیب فشار تکراری
علائم RSI به‌طور کلی بسیار گسترده و متفاوت هستند اما عموما در اندام‌هایی مانند مانند دست‌ها، پاها، گردن و کمر بروز کرده و شامل موارد زیر می‌شوند:
- درد
- سوزن سوزن شدن اندام‌های درگیر
- بی‌حسی اندام‌ها و عدم قدرت کافی برای انجام کارهای معمولی
- سرد بودن انگشتان دست و پا
علائم ابتلا به عارضه‌ی آسیب فشار تکراری میتوانند بسیار خفیف باشند اما به مرور زمان گسترش یافته و به نوع مزمن تبدیل خواهند شد. در ابتدا این علائم تنها در حین انجام حرکات تکراری ظاهر می‌شوند اما با گذشت زمان و در صورت عدم درمان، مدت زمان بیش‌تری عملکرد افراد را تحت تاثیر قرار داده و درنهایت ممکن است نواحی آسیب دیده و اندام‌های درگیر متورم شوند. در رابطه با پرسنل آزمایشگاهی این علائم عموما در اندام‌هایی مانند مچ و انگشتان دست، بازوها، ساعد، آرنج، گردن و شانه‌ها بروز می‌کند. لازم است توجه داشته باشید که در صورت عدم اقدام به درمان و با گذشت زمان، اختلالات ناشی از آسیب فشار تکراری وخیم‌‌تر خواهند شد.
مخاطرات سلامتی ناشی از RSI
عارضه‌ی آسیب فشار تکراری باعث بروز مشکلاتی زیادی از جمله التهاب اندام‌های درگیر، اختلالات مربوط به عضلات و تاندونها و … در افراد می‌شود. احتمالا نام سندروم تونل کارپال (CTS) به گوشتان خورده است. این سندروم یکی از شایع‌ترین مشکلات ناشی از آسیب فشار تکراری است. اغلب افرادی که سوزش و یا بی‌حسی انگشتان و مچ دست را در حین کار با سمپلر تجربه می‌کنند این تصور را دارند که دچار سندروم تونل کارپال هستند. اما در حقیقت این علائم میتوانند نشانه‌های بروز سایر اختلالات ناشی از آسیب فشار تکراری نیز باشند. در واقع سندروم تونل کارپال تنها یکی از مشکلات ناشی از عارضه‌ی آسیب فشار تکراری است [2].
آسیب‌های ناشی از RSI به سه دسته‌ی کلی زیر تقسیم می‌شوند [3].
- آسیب به اعصاب بدن (مانند سندروم تونل کارپال)
- اختلالات مربوط به تاندونها و ماهیچه‌ها
- مشکلات مفصلی
آسیب به اعصاب بدن
- سندروم تونل کارپال (CTS): سندروم تونل کارپال در واقع گیرافتادگی و فشرده شدن عصب مدیان[9] در داخل تونل کارپال است. انجام حرکات تکراری ممکن است باعث ورم و التهاب مچ دست شود. التهاب مچ دست باعث می‌شود تا عصب مدیان تحت فشار قرار گرفته و در نهایت فرد به اختلال سندروم تونل کارپال دچار شود. از جمله علائم این سندروم می‌توان به درد، ضعیف شدن عضلات، بی‌حسی و سوزن سوزن شدن انگشتان و مچ دست اشاره کرد.
- سندروم تونل کوبیتال: سندروم تونل کوبیتال یکی دیگر از اختلالات شایع ناشی از آسیب فشار تکراری است. این عارضه هنگامی رخ میدهد که عصب اولنار (زند زیرین) تحت فشار قرار می‌گیرد. این عارضه بیش‌تر در ناحیه‌ی آرنج رخ میدهد. قرار دادن آرنج بر روی میز کار، هنگام حجم‌برداری‌های طولانی مدت، خطر ابتلا به سندروم تونل کوبیتال را تا حد زیادی افزایش میدهد.
- فشرده شدن عصب گردن و شانه: این اختلال نیز یکی از مشکلاتی است که ممکن است پرسنل آزمایشگاهی، هنگام کار با سمپلر، به آن دچار شوند. این عارضه زمانی رخ میدهد که گردن به مدت طولانی خم شده و یا دست‌ها به مدت طولانی در ارتفاعی بالاتر از شانه قرار گیرند.
اختلالات مربوط به تاندونها و ماهیچه‌ها
اختلال آرنج تنیسبازان[10]: اختلال آرنج تنیسبازان که اصطلاح پزشکی آن اپی کوندلیت خارجی[11] است یکی دیگر از مشکلات ناشی از آسیب فشار تکراری بوده و با علائمی مانند درد، التهاب و برجسته‌شدن استخوان آرنج همراه است. این عارضه، علی‌رغم اسم آن، در پرسنل آزمایشگاهی و افرادی که به‌طور مکرر از سمپلرها استفاده می‌کنند بسیار شایع است و در اثر اعمال فشار بیش از اندازه بر ماهیچه‌ها و تاندون‌هایی ایجاد می‌شود که حرکات مچ و انگشتان را کنترل می‌کنند.
- تنوسینوویت شست[12]: اختلال تنوسینوویت شست که با نام تنوسینوویت دکورون[13] نیز شناخته می‌شود یکی از شایع‌ترین اختلالات مربوط به شست در بین پرسنل آزمایشگاهی است. فشردن مکرر دکمه‌ی حجم‌برداری سمپلر و یا دکمه‌ی پران نوک سمپلر باعث می‌شود تا فشار زیادی به ماهیچه یا تاندون‌های انگشت شست وارد شود و در نهایت منجر به بروز دکورون خواهد شد. بنابراین لازم است تا هنگام انتخاب یک سمپلر حتما به رعایت اصول ارگونومی در طراحی آن توجه نمایید و مطمئن شوید که در هنگام کار با آن، انگشتان دست شما در معرض فشار کم‌تری نسبت به سایر سمپلرها قرار خواهند گرفت.
- تاندونیت[14] مچ دست: تاندونیت مچ دست یک اختلال ناشی از التهاب و تورم تاندونها است که در اثر استفاده‌ی بیش از اندازه از مچ دست و انجام حرکات تکراری ایجاد می‌شود. پرسنل آزمایشگاهی که به‌صورت مداوم و بدون رعایت اصول ارگونومی از سمپلر استفاده می‌کنند به میزان بیش‌تری در معرض خطر ابتلا به تاندونیت مچ دست قرار می‌گیرند.
- انگشت ماشه‌ای: تریگر فینگر[15] که با نام انگشت ماشه‌ای نیز شناخته می‌شود یکی دیگر از اختلالات ناشی از آسیب فشار تکراری بوده و زمانی رخ میدهد که تاندون خم‌کننده در انگشتان، ورم کرده و هنگام خم‌کردن انگشت قفل می‌شود. در نتیجه انگشت به سختی خم خواهد شد. در مراحل پیشرفته‌تر و در صورت عدم انجام اقدامات درمانی، ممکن است انگشت، دیگر به حالت اولیه باز نگردد.
مشکلات مفصلی
مشکلات مفصلی، همانطور که از نام‌شان پیدا است، در اثر استفاده‌ی بیش از حد از مفاصل ایجاد می‌شوند. آسیب دیدگی مفصل کارپومتاکارپال انگشت شست[16]، از جمله شایع‌ترین مشکلات مفصلی در بین پرسنل آزمایشگاهی است که با گذشت زمان و در صورت عدم اقدام به درمان منجر به بروز آرتروز خواهد شد.
پیشگیری از مخاطرات آسیب فشار تکراری
نکته‌ای که لازم است حتما به آن توجه شود این است که آسیب فشار تکراری یک بیماری نبوده و تنها یک عارضه است که به دلیل رعایت نکردن موارد اصولی در هنگام کار رخ میدهد و بنابراین به‌راحتی می‌توان از بروز آن جلوگیری نمود. نکات زیر به شما کمک خواهد کرد تا خطر ابتلا به اختلالات ناشی از این عارضه را به‌حداقل برسانید. اگرچه این نکات عمدتا مربوط به پرسنل آزمایشگاهی است اما تمامی افرادی که به دلیل نوع شغل خود با حرکات تکراری دست و پنجه نرم می‌کنند میتوانند از آن بهره ببرند.
- در کمال آرامش کار کنید
همانطور که گفته شد عواملی مانند استرس، اعمال فشار بیش‌از اندازه و عدم رعایت اصول ارگونومی در حین حجم‌برداری و کار با سمپلر، تماما به بروز اختلالات ناشی از آسیب فشار تکراری منجر خواهند شد. بنابراین لازم است تا هنگام انجام مراحل حجم‌برداری و یا هر فعالیت تکراری دیگری، از لحاظ فیزیکی و ذهنی کاملا آرام و راحت باشید. همچنین توصیه می‌شود تا حین حجم‌برداری یک وضعیت بدنی مناسب را حفظ کرده و از اصول حجم‌برداری صحیح استفاده نمایید.
- با حفظ وضعیت بدنی مناسب، بدنتان از شما تشکر خواهد کرد
صرف‌نظر از حفظ آرامش و راحتی هنگام انجام یک فعالیت تکراری، حفظ یک وضعیت بدنی مناسب نیز بسیار حائز اهمیت است. بنابراین حتما مطمئن شوید که هنگام نشستن قوز نکرده و کاملا به پشتی صندلی خود تکیه داده‌اید. همچنین درحین کار با ابزاری مانند سمپلر، دست‌ها را در فاصله‌ی مناسبی نسبت به بدن قرار داده تا فشار کم‌تری به شانه‌ها و اندام‌های دیگر وارد شود. در این صورت آسیب کم‌تری به ستون فقرات شما نیز وارد خواهد شد.
- با رعایت اصول ارگونومی، مشکلات ناشی از آسیب فشار تکراری را کاهش دهید
لازم است تا پرسنل آزمایشگاهی دقت نمایند که بدون در نظر گرفتن اصول ارگونومی در حین کار با سمپلر، علاوه‌بر به خطر انداختن سلامتی خود، دقت و کارایی آزمایشات را نیز در معرض خطر قرار می‌دهند. توجه داشته باشید که پیشگیری از ابتلا به اختلالات ناشی از آسیب فشار تکراری تنها به بهینه‌سازی محیط آزمایشگاه بر اساس اصول ارگونومی محدود نخواهد بود بلکه استفاده از تجهیزات ارگونومیک نیز در کاهش بروز آسیب فشار تکراری بسیار حائز اهمیت است.
- زمانی را برای استراحت در نظر بگیرید
همانطور که پیش‌تر گفته شد، هرچه زمان انجام حرکات تکراری طولانی‌تر شود، خطر بروز عارضه‌ی آسیب فشار تکراری نیز افزایش می‌یابد. استفاده از یک زمان‌سنج، این امکان را به شما میدهد تا وقفه‌های لازم را در بین فعالیت‌های خود ایجاد کرده و در نتیجه فشارهای ناشی از انجام حرکات تکراری (مانند حجم‌برداری) را به حداقل رسانید. همچنین در نظر گرفتن زمانی برای استراحت باعث می‌شود تا از لحاظ ذهنی نیز آماده شده و با تمرکز بیش‌تری به کار خود مشغول شوید.
- به بی‌نظمی نه بگویید
یک آزمایشگاه منظم، یک آزمایشگاه ایمن است. در واقع سازمان‌دهی میز آزمایشگاه به شما کمک می‌کند تا ضمن افزایش ایمنی کار، اصول ارگونومی را نیز به‌راحتی رعایت کنید.
با مرتب کردن و سازمان‌دهی محیط کاری خود می‌توانید مشخص کنید که به چه ابزاری نیاز دارید و آن‌ها را مطابق با نیازتان روی میز بچینید. در صورت نظم‌دهی، چینش و در دسترس بودن لوازم مورد نیاز خود، قادر خواهید بود تا یک وضعیت بدنی صحیح و مناسب را نیز حفظ کنید.
- یک سمپلر مناسب از آسیب فشار تکراری جلوگیری خواهد کرد
دقت کنید که کیفیت تمامی سمپلرها یکسان نیست. امروزه سازندگان ابزارهای حجم‌برداری، سمپلرهای متفاوتی را تولید می‌کنند. اما توجه داشته باشید در هنگام انتخاب و خرید سمپلر خود حتما باید کاربری راحت آن را در نظر بگیرید. همچنین در هنگام انتخاب سمپلر باید به وزن و رعایت اصول ارگونومی در طراحی آن (مانند دستگیره‌ی ارگونومی، دکمه‌ی پران نوک سمپلر و …) نیز توجه شود [1].
پس از آشنایی با اختلالات ناشی از عارضه‌ی آسیب فشار تکراری ممکن است با این پرسش مواجه شوید که در صورت ابتلا به به این مشکلات چه اقداماتی باید صورت گیرد؟ در ادامه پاسخ این پرسش را مطرح خواهیم کرد.
انجام اقدامات درمانی
به‌طور کلی تشخیص عارضه‌ی آسیب فشار تکراری روش خاصی ندارد و یک پزشک با انجام معاینات جسمی و پرسیدن سوالاتی در مورد نوع کارهایی که شخص انجام میدهد، قادر به تشخیص بیماری خواهد بود. در صورت مشاهده‌ی علائم ناشی از آسیب فشار تکراری لازم است تا به‌سرعت اقدام به درمان آن کنید. به همین منظور، به پزشک خود مراجعه کنید تا بررسی دقیقی از وضعیت جسمانی شما صورت گرفته و اقدامات لازم جهت درمان انجام شود.
این عارضه به 2 صورت در اشخاص بروز می‌کند.
RSI نوع یک: این نوع از عارضه‌ی آسیب فشار تکراری با بروز تورم و التهاب در ماهیچه‌ها و تاندون‌های اندام آسیب دیده همراه است و پزشک با معاینه‌ی این نواحی قادر به تشخیص عارضه خواهد بود.
RSI نوع دو: در این نوع از آسیب فشار تکراری علائم تنها محدود به یک اندام خاص نمی‌شوند و درد ناشی از آن‌ها در ناحیه‌ی گسترده‌تری احساس می‌شود. در نتیجه تشخیص اختلالات ناشی از آسیب فشار تکراری نوع دوم به مراتب دشوارتر از RSI نوع یک خواهد بود.
در صورت ابتلا به این اختلالات ممکن است استفاده از داروهایی مانند استامینوفن و ایپوبروفن به کاهش درد و التهاب ناشی از آسیب فشار تکراری کمک کند. مراجعه به یک فیزیوتراپیست و انجام حرکات ورزشی مناسب نیز در بهبود عملکرد فیزیکی و کاهش مشکلات ناشی از این عارضه موثر خواهد بود.
جمع‌بندی
سمپلرها یکی از پرکاربردترین تجهیزات آزمایشگاهی هستند و ممکن است پرسنل آزمایشگاهی ساعات زیادی در روز را صرف حجم‌برداری از نمونه‌های مختلف با استفاده از سمپلر کنند.
استفاده‌ی مکرر از سمپلر می‌تواند باعث بروز عارضه‌ی آسیب فشار تکراری در این افراد شود. اما باید خاطر نشان کرد که در صورت انتخاب یک سمپلر مناسب، حفظ یک وضعیت بدنی صحیح در حین انجام فعالیت‌ها و استفاده از روش‌های حجم‌برداری صحیح، کار با سمپلر و انجام مراحل حجم‌برداری هیچ‌گونه آسیبی را برای سلامتی افراد به‌همراه نخواهد داشت.
واژه‌نامه
| carpal tunnel syndrome | [3] | tendonitis | [2] | Repetitive Strain Injury | [1] |
| cumulative trauma disorder | [6] | Occupational Overuse Syndrome | [5] | Cubital tunnel syndrome | [4] |
| Medan nerve | [9] | Bernardino Ramazzini | [8] | musculoskeletal disorders | [7] |
| Thumb Tenosynoviti | [12] | Lateral Epicondylitis | [11] | tennis elbow | [10] |
| Trigger finger | [15] | tendonitis | [14] | De Quervain’s Tenosynovitis | [13] |
| carpometacarpal joint | [16] |
