بیماری آسم: شناخت محرک‌ها و علائم، راهی برای بهبود آسم

در دنیای امروزی، عواملی مانند گسترش کارخانه‌های آلاینده، افزایش گازهای گلخانه‌ای و همچنین عوامل انسانی مانند افزایش مصرف سیگار و قلیان، روی آوردن به غذاهای آماده و فست فود سبب شده است تا میزان بروز بیماری‌های تنفسی افزایش یابد و این بیماری‌ها مرگ و میر زیادی را به دنبال داشته باشند. بیماری آسم نیز، نوعی بیماری تنفسی مزمن است که ریه‌ها را درگیر می‌کند و باعث بروز علائمی مانند نفس نفس زدن، سرفه و خس خس سینه می‌شود. به طور تقریبی، هرساله حدود 250،000 نفر جان خود را در اثر ابتلا به بیماری آسم از دست می‌دهند.

روز جهانی آسم و آلرژی یک رویداد سالانه‌ی مهم در تقویم سلامت اغلب کشورهای جهان است تا به کمک تمامی متخصصین، پزشکان، دست اندرکاران نظام سلامت و آحاد مردم، اقداماتی موثر برای درمان بیماری آسم و مراقبت از بیماران آن صورت گیرد. این روز به پیشنهاد دفتر برنامه‌ی جهانی آسم (^[1]GINA) و به کمک سازمان بهداشت جهانی (WHO)، هرساله در اولین سه شنبه‌ی ماه می که مصادف با اواسط اردیبهشت ماه است برگزار می‌شود. به مناسب این روز در 16ام اردیبهشت ماه 1399 تصمیم داریم تا مطالب جامع را در رابطه با بیماری آسم عنوان کنیم. پس در ادامه ما را همراهی کنید.

بیماری آسم چگونه باعث مشکلات تنفسی می‌شود؟

به طور معمول، با هر نفسی که می‌کشید، هوا از بینی شما پایین می‌رود و به مجاری هوایی می‌رسد و سرانجام از طریق مجرای تنفسی به سمت ریه‌های شما هدایت می‌شود. در ریه‌ها، تعداد زیادی از گذرگاه هوای کوچک وجود دارد که به انتقال اکسیژن به جریان خون کمک می‌کنند. بیماری آسم که با نام آسم برونشی^[2] نیز شناخته می‌شود، یک بیماری مزمن تنفسی است که باعث تورم دیواره‌ی داخلی مجرای تنفسی و لوله‌های برونشیت می‌گردد. به دلیل این تورم، مجرای تنفسی، مخاط بیش از حدی تولید کرده و تنفس سخت می‌شود. این مسئله، علائمی مانند سرفه، تنگی نفس و خس خس سینه را به دنبال دارد که بسته به بیمار و شدت بیماری، ممکن است در طول شب یا هنگام ورزش کردن شدیدتر شوند. علائم بیماری آسم ممکن است بسیار خفیف باشند و مشکلی جدی برای بیمار به وجود نیاورند اما گاهی این علائم شدت یافته و زندگی روزمره‌ی بیمار را دچار اختلال می‌کنند. آسم برونشی ممکن است در تمامی گروه سنی و بدون در نظر گرفتن جنسیت افراد رخ دهد و چنانچه علائم آن نادیده گرفته شود، بیماری آسم منجر به مرگ بیمار خواهد شد.

آسم به دلایل متعددی در افراد ایجاد می‌شود. این عوامل ممکن است آلرژیک (ناشی از محرک‌هایی مانند گرد و غبار، گرده‌ها وحیوانات خانگی) و یا غیر آلرژیک (ناشی از محرک‌هایی مانند دود سیگار و قلیان، ورزش کردن و هوای سرد) باشند که باعث می‌شوند:

1- دیواره‌ی مجرای تنفسی باریک و تنگ شود:

در اطراف مجرای تنفسی عضلاتی وجود دارند. این عضلات در افراد عادی در حالت آزاد هستند و هوا به راحتی در مجرای تنفسی جریان دارد. اما در مبتلایان به بیماری آسم این عضلات منقبض و سفت شده و در نتیجه هوا به سختی در مجرای تنفسی جریان می‌یابد.

2- مجرای تنفسی ملتهب و پر از مخاط شود:

مجرای تنفسی در افرادی که به بیماری آسم مبتلا هستند، ملتهب و پر از مخاط می‌شود بنابراین اکسیژن‌رسانی به ریه کاهش یافته و در نتیجه ممکن است آسیب‌هایی جدی به ریه‌ی بیمار وارد شود.

بیماری آسم و انواع آن:

درک اینکه فرد به کدام نوع از آسم مبتلا است، می‌تواند کمک بسیاری به مدیریت، بهبود علائم و درمان بیماری کند. اما این مسئله که بیماری آسم به دلایل بسیار متعددی رخ می‌دهد، دسته‌بندی دقیق بیماری را دشوار می‌کند. در ادامه  برخی از انواع بیماری آسم ذکر شده‌اند:

1- آسم آلرژیک و غیر آلرژیک:

زمانی که یک شخص با علائم بیماری آسم به پزشک مراجعه می‌کند ابتدا باید مشخص شود که آسم او از نوع  آسم آلرژیک است یا غیر آلرژیک. باید به این مسئله توجه داشت که هر 2 نوع آسم علائم یکسانی مانند سرفه، خس خس سینه، تنگی نفس، تنفس سریع و فشار بر روی قفسه سینه را به همراه دارند. در مواردی آسم در اثر حساسیت به مواد غذایی، گرده و سایر آلرژن‌ها ایجاد می‌شود که به آن آسم آلرژیک می‌گویند. غالباً بین آلرژی و آسم ارتباط وجود دارد.

در مواردی نیز علت بروز علائم آسم عبارتند از: هوای سرد، ورزش، عوامل محیطی در داخل خانه (مانند شوینده‌ها، دود سیگار، عطرها)، آلاینده‌های موجود در فضای باز (مانند ازن، دی اکسید گوگرد، مونوکسید کربن) که به آن آسم غیر آلرژیک گفته می‌شود.

2- آسم فصلی:

در برخی فصول، ممکن است محرک‌های آسم وجود نداشته باشند، بنابراین بیماری نیز فاقد علائم خواهد بود اما بعضی زمان‌های سال مانند فصولی که سرماخوردگی در آن‌ها شایع‌تر است، علائم آسم نیز ممکن است بیشتر آزاردهنده باشند. به این نوع از آسم، آسم فصلی می‌گویند.

3- آسم شغلی:

آسم شغلی نوعی آسم است که مستقیماً به دلیل کار ایجاد می‌شود و مانند سایر انواع آسم نیست که در اثر محرک‌هایی مانند سردی هوا تشدید شود. به عنوان مثال پرسنل بخش مراقبت‌های بهداشتی ممکن است به دلیل گرد و غبار دستکش لاتکس دچار علائم آسم شوند. از نشانه‌های ابتلا به آسم شغلی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• علائم آسم در سنین بزرگسالی شروع می‌شوند.
• روزهایی که کار نمی‌کنید، فاقد علائم آسم هستید.

4- آسم بزرگسالی:

بیماری آسم غالباً از کودکی شروع می‌شود، اما بعضی از افراد این بیماری را برای اولین بار در سنین بزرگسالی تجربه می‌کنند. این بیماری به عنوان آسم بزرگسالی شناخته می‌شود.

برخی از دلایل احتمالی بروز آسم در بزرگسالان عبارتند از:

• شغل: 9 الی 15 درصد از موارد آسم بزرگسالی به علت مسائل شغلی ایجاد می‌شود. به طور مثال ممکن است فردی به دلایل شغلی در معرض دودهای شیمیایی قرار گیرد و این امر منجر به بروز آسم در او شود.
• سیگار کشیدن
• چاقی و اضافه وزن
• تغییرات هورمونی در بانوان
• وقایع استرس‌زا در زندگی

5- آسم کودکی:

بیماری آسم در کودکان نیز شایع است. خوشبختانه مطابق با بررسی‌های انجام شده، بیماری آسم در کودکان با افزایش سن بهبود می‌یابد و یا کاملاً از بین می‌رود. البته باید توجه داشت که احتمال بروز مجدد بیماری به ویژه چنانچه فرد در طول زندگی خود در معرض محرک‌های آسم ( مانند هوای سرد و خشک و … ) قرار گیرد وجود خواهد داشت.

6- آسم ناشی از فعالیت‌های ورزشی:

آسم ناشی از ورزش، در اثر انجام فعالیت‌های شدید ورزشی و به دلیل تنگ شدن مجاری هوایی در ریه‌ها ایجاد می‌شود که باعث تنگی نفس، خس خس سینه، سرفه و علائم دیگر در حین ورزش یا بعد از آن همراه است. برونکوکسترونشن ناشی از ورزش^[3] اصطلاحی که برای این نوع آسم به کار برده می‌شود زیرا در حقیقت ورزش باعث باریک شدن راه‌های هوایی (برونکوکسیون) می‌شود و موجب تشدید علائم این بیماری می‌شود.

خوشبختانه اکثر مبتلایان به برونکوکسترسیون ناشی از ورزش می‌توانند با دستور پزشک و مصرف دارو، علائم بیماری آسم را بهبود ببخشند و  همچنان به ورزش خود ادامه دهند.

7- آسم مقاوم^[4]:

بعضی اوقات مدیریت آسم به دلیل سایر مشکلات سلامتی که از جمله آلرژی، دشوار است. این نوع از آسم به آسم مقاوم موسوم است. مشکاتی که آسم مقاوم به همراه دارد عبارتند از:

• علائم آسم حتی با دوزهای بالای داروهای آسم و درمان‌های اضافی از بین نمی‌رود.
• بیمار بیش از 3 بار در هفته به اسپری آسم نیاز دارد که این مسئله یکی از علائم هشداردهنده‌ی حمله‌ی آسم است.
• حملات مکرر آسم

اگر در کنترل بیماری آسم دچار مشکل هستید، لازم است برای یافتن اینکه  چرا کنترل آسم شما دشوار است به یک متخصص آسم مراجعه کنید.

8- آسم شدید

حدود 4٪ از مبتلایان به آسم از بیماری آسم شدید رنج می‌برند. داشتن آسم شدید می‌تواند زندگی افراد را بسیار سخت کند. این افراد اغلب از حملات آسم زیادی رنج می‌برند.

بیماری آسم از خفیف تا مزمن

شدت بیماری آسم غالباً به مرور زمان و یا به دلیل قرارگرفتن در معرض محرک‌های بیماری، تغییر می‌کند. تعیین شدت آسم به پزشک معالج کمک می‌کند تا بهترین روش درمانی را انتخاب کند. به همین دلیل شناخت استیج‌های این بیماری اهمیت ویژه‌ای دارد. بیماری آسم به 4 دسته کلی تقسیم می‌شود:

چگونه به علائم بیماری آسم پی ببریم؟

علائم بیماری آسم در افراد مختلف متفاوت است. به طور مثال ممکن است بیمار تنها در مواقع معینی – مانند ورزش کردن – علائم بیماری را تجربه کند اما در برخی افراد نیز این علائم همیشه وجود دارد. همچنین ممکن است علائم در برخی روزها خفیف بوده و در روزهای دیگر در اثر عواملی مانند سرما و رطوبت هوا، مصرف آسپرین و … تشدید شوند. در ادامه‌ی این مقاله ابتدا علائم و نشانه‌های بیماری آسم را بیان خواهیم کرد و سپس به بررسی عوامل و محرک‌هایی خواهیم پرداخت که سبب تشدید این علائم می‌شوند.

علائم شایع آسم عبارتند از:

• سرفه، به خصوص در شب
• خس خس سینه
• تنگی نفس
• احساس درد و فشار در قفسه‌ی سینه

پیش از بروز حملات آسم، بیمار ممکن است دچار علائم هشداردهنده‌ی اولیه شود که می‌توانند بیانگر این موضوع باشند آسم فرد در حال بدتر شدن است. به طور کلی، این علائم به اندازه‌ای شدید نیستند که فرد از فعالیت‌های روزمره‌ی خود باز بماند. اما با شناختن این علائم می‌توان از بدتر شدن بیماری جلوگیری کرد. علائم هشداردهنده‌ی اولیه بیماری آسم عبارتند از:

• سرفه مکرر، به خصوص در شب
• تنگی نفس
• احساس خستگی یا ضعف هنگام ورزش
• خس خس سینه یا سرفه در حین ورزش یا بعد از آن
• علائم سرماخوردگی، عفونت‌های تنفسی یا آلرژی (مانند عطسه، آبریزش بینی، سرفه، گلودرد و سردرد)
• مشکلات خواب

درصورت مشاهده‌ی چنین علائمی لازم است تا حتماً به پزشک مراجعه نمایید. اگر علائم هشدار دهنده و اولیه‌ی ذکر شده جدی گرفته نشود، ممکن است بیماری پیشرفت کند و علائم آن بدتر شود. با بدتر شدن علائم، بیمار در انجام فعالیت‌های روزانه و خوابیدن دچار مشکل خواهد شد. علائم وخیم‌تر شدن آسم شامل موارد زیر می‌باشد:

• سرفه‌ی مداوم (در روز و شب)
• خس خس سینه
• تنگی نفس
• پاسخ ضعیف به داروهای استنشاقی (داروهای برونکودیلاتاتور^[5])

هنگامی که علائم آسم شدید شود، بیمار به سختی قادر به انجام فعالیت‌های منظم روزانه خواهد بود. این علائم ممکن است جان فرد را به خطر بیندازند. پس چنانچه دچار علائم شدید آسم شدید، بلافاصله به پزشک مراجعه نمایید.

علائم شدید شامل موارد زیر می‌شوند:

• خس خس شدید سینه
• سرفه‌‌ای که متوقف نمی‌شود
• تنفس خیلی سریع
• ناتوانی در حبس کردن نفس
• احساس درد و فشار در قفسه سینه
• مشکل در صحبت کردن
• عدم توانایی در بازدم کامل
• احساس اضطراب یا هراس
• رنگ‌پریدگی و تعریق صورت
• لب‌‌ها و ناخن‌های کبود رنگ

حملات آسم را جدی بگیرید

حمله آسم به تشدید ناگهانی علائم آسم گفته می‌شود که ناشی از سفت شدن ماهیچه‌های مجاری هوایی (برونکواسپاسم) است. در حین حمله آسم، بافت مجاری هوایی بیشتر از حد معمول متورم، ملتهب و ضخیم‌تر می‌شود که تنگی نفس و سرفه را به همراه دارد.

چنانچه حملات آسم تحت درمان قرار نگیرند، خطراتی جدی سلامت بیمار را تهدید خواهد کرد. هنگامی که حمله‌ی آسم رخ می‌دهد ممکن است بافت ریه به حدی سفت شود که توانایی حرکت هوا و ایجاد صدای خس خس را نیز از دست بدهد. متاسفانه طی این پدیده‌ که به نام سینه‌ی خاموش شناخته می‌شود، فرد احساس می‌کند حملات آسم او بهبود یافته است و به همین دلیل ممکن است به پزشک مراجعه نکند. همچنین ممکن است اطراف لب بیمار آبی رنگ شود. این اختلال که به سیانوز معروف است نشان می‌دهد فرد اکسیژن بسیار کمی داشته و ممکن است هوشیاری خود را از دست بدهد. حمله‌ی آسم در نهایت می‌تواند منجر به مرگ بیمار شود.

بیماری آسم در اثر چه عواملی ایجاد می‌شود؟

هنوز به طور دقیق مشخص نشده است که عامل ایجاد بیماری آسم چیست. اما به نظر می‌رسد که محرک‌های محیطی و ژنتیکی در بروز این بیماری و شدت یافتن آن نقش مهمی دارند. بیماران مبتلا به آسم، مجرای تنفسی حساس و تحریک‌پذیری دارند به همین دلیل ممکن است برخی آلرژن‌ها باعث وخامت بیماری در آن‌ها شوند. در ادامه برخی از عوامل و محرک‌های بیماری آسم را بیان خواهیم کرد.

1- دود سیگار برای بیماران آسمی بسیار خطرناک است

به گفته انجمن ریه آمریکا، استعمال سیگار و تنباکو می‌تواند علائم آسم را در افراد ایجاد کند. دود سیگار حتی برای افرادی که آن را مصرف نمی‌کنند نیز خطرناک است و باعث آسیب دیدن ریه، ایجاد علائم بیماری آسم و تشدید آن‌ها و سایر اختلالات ریوی می‌گردد.

لازم به ذکر است که سیگار کشیدن مادران باردار نیز بر روی سلامت جنین تاثیرگذار است و خطر ابتلا به آسم را در جنین افزایش می‌دهد.

2- اضافه وزن و چاقی، باعث تنگ شدن مجرای تنفسی می‌شود

چاقی و اضافه وزن، خطر ابتلا به انواع بیماری‌ها (به طور مثال دیابت نوع دو) را افزایش می‌دهد. بر طبق مطالعات انجام شده، میزان شیوع بیماری آسم نیز در افرادی که از اضافه وزن رنج می‌برند بیشتر از سایر افراد است. اضافه وزن و تجمع چربی در اطراف قفسه‌ی سینه ممکن است باعث تنگ شدن و فشردگی مجرای تنفسی شود و در نتیجه تنفس را دشوار سازد. همچنین بافت چربی باعث بروز التهاب و تشدید علائم بیماری آسم می‌گردد.

3- آلرژی با آسم ارتباط تنگاتنگی دارد

حساسیت هنگامی ایجاد می‌شود که بدن فرد به یک ماده خاص حساس شود. پس از ایجاد حساسیت، هر بار که فرد در معرض تماس با آن ماده قرار گیرد، مستعد ابتلا به واکنش آلرژیک خواهد بود.

لازم به ذکر است که الزاماً تمامی افرادی که به بیماری آسم مبتلا هستند، آلرژی ندارند. اما آلرژی را می‌توان یکی از شایع‌ترین عوامل تشدیدکننده‌ی بیمار آسم به شمار آورد.

مطالعات نشان می‌دهد که 60 ٪ الی 80٪ از کودکان و بزرگسالان مبتلا به آسم، حداقل به یک آلرژن حساس هستند. به طور مثال یک واکنش آلرژیک شدید نسبت به برخی غذاها می‌تواند علائم آسم را تشدید کند. رایج‌ترین غذاهایی که با علائم آلرژیک ارتباط دارند عبارتند از:

• تخم مرغ
• شیر گاو
• بادام زمینی
• سویا
• گندم
• غذاهای دریایی مانند میگو و صدف
• آجیل
• میوه‌ی تازه
• شراب و آبجو
• ترشی

همچنین مواد نگهدارنده که معمولاً در فرآوری یا تهیه مواد غذایی مورد استفاده قرار می‌گیرند (مانند سدیم بی‌سولفیت و پتاسیم بی‌سولفیت) می‌توانند با ایجاد آلرژی، خطر بروز حمله آسم را افزایش دهند.

4- عوامل محیطی در بروز آسم موثرند

آلودگی‌های موجود در محیط، حتی در منزل ممکن است بر تشدید بیماری آسم و علائم آن تاثیرگذار باشد.

به طور مثال در داخل منزل، گرد و خاک، موی حیوانات خانگی، شوره‌ی‌ سر، شوینده‌ها، پر و … باعث ایجاد آلرژی در افراد می‌شوند.

همچنین گاز نیتروژن اکسید که از اجاق‌گازهای خانگی منتشر می‌شود یکی از آلرژن‌های موجود در خانه است که احتمال بروز علائم بیماری آسم مانند تنگی نفس و سرفه را در افراد افزایش می‌دهد.

در بیرون از منزل نیز آلاینده‌های کارخانجات، آلودگی هوا و اوزن سطح زمین محرک‌هایی برای بیماری آسم محسوب می‌شوند.

5- اگر آسم دارید، استرس خود را کنترل کنید

استرس را نمی‌توان عامل بروز بیماری آسم تلقی کرد. اما باید به این نکته توجه داشت که استرس می‌تواند باعث تشدید علائم بیماری و ایجاد حملات آسم شود. علاوه بر این شما ممکن است با مشاهده‌ی علائم آسم دچار استرس شوید و خود این مسئله نیز به عنوان محرکی برای تشدید علائم بیماری محسوب می‌شود. در حقیقت می‌توان گفت که بیماری آسم و استرس چرخه‌ای را ایجاد می‌کنند که باعث ایجاد اختلالات تنفسی برای بیماران می‌گردد. به همین دلیل لازم است تا برای جلوگیری از حملات آسم، حتماً با استفاده از تکنیک‌های آرامش‌بخش، مراجعه به پزشک یا مشاور و … بر استرس خود غلبه کنید.

چندین عامل دیگر نیز در کنار استرس وجود دارد که ممکن است موجب تشدید عوارض بیماری آسم شوند. خنده، عصبانیت، هیجان، گریه و سایر واکنش‌های عاطفی همگی در شدت یافتن علائم آسم دخیل هستند.
همچنین دانشمندان به شواهدی دست یافته‌اند که نشان می‌دهد احتمال ابتلا به آسم در افرادی که دچار اختلالات روانی مانند افسردگی هستند، بیشتر است.

6- آسم از خانواده به ارث می‌رسد

مطابق با مطالعات صورت گرفته، بیماری آسم می‌تواند در اثر عوامل ژنتیکی نیز ایجاد شود. به این معنی که چنانچه والدین به بیماری آسم مبتلا باشند، فرزندان آن‌ها نیز در معرض ابتلا به آسم قرار می‌گیرند. با این وجود، بروز آسم ژنتیکی تنها ناشی از جهش یک ژن منفرد نیست و عوامل بسیاری در بروز و پیشرفت آن موثر هستند. در حقیقت تغییرات اپی‌ژنیک را می‌توان عامل بروز بیماری آسم ژنتیکی بیان کرد. بر این اساس، عمل ترکیبی چندین ژن در تعامل با یکدیگر و با عوامل محیطی باعث ایجاد این بیماری می شود.

7- بیماری آسم در اثر تغییرات هورمونی تشدید می‌شود

برخی دانشمندان بر این باورند که فعالیت‌های هورمونی ممکن است منجر به ایجاد حساسیت در مجاری هوایی شود. به‌طور مثال بانوان ممکن است پیش از دوران قاعدگی علائمی از بیماری آسم را تجربه کنند که به عنوان آسم پیش قاعدگی^[6] شناخته می‌شود. در دوران قاعدگی سطح پروژسترون و استروژن کاهش می‌یابد. این تغییرات هورمونی ممکن است باعث بروز علائم آسم شود و در اغلب بانوانی که به بیماری آسم مبتلا هستند، علائم بیماری در دوران قاعدگی تشدید خواهد شد.

8- فرضیه‌ی بهداشت در بروز آسم دخیل است

فرضیه‌ی بهداشت^[7] عنوان می‌کند که قرارگرفتن در معرض برخی پاتوژن‌ها در دوران کودکی می‌تواند باعث تقویت سیستم ایمنی بدن کودک شده و از ابتلای او به بیماری آسم و سایر بیماری‌های آلرژیک جلوگیری نماید.

بنابراین، چنانچه نوزادان تا پیش از سنین رفتن به مدرسه، در معرض باکتری‌های کافی قرار نگیرند سیستم ایمنی بدن آن‌ها به اندازه کافی قوی نمی‌شود که بتوانند با بیماری آسم و سایر بیماری‌‎ها مقابله کنند.

9- شرایط آب و هوایی

شرایطی مانند رطوبت بسیار بالا یا هوای سرد ممکن است باعث بروز بیماری آسم شوند. برای اکثر افراد، رطوبت 30 الی 60 درصد عادی و مطلوب است اما چنانچه میزان رطوبت افزایش یابد، تنفس هوای مرطوب نیز سخت‌تر شده و می‌تواند منجر به تشدید علائم آسم شود. تنفس در هوای مرطوب، اعصاب موجود در ریه‌ها را فعال می‌کند که باعث تنگ شدن مجاری تنفسی می‌شود. همچنین رطویت باعث راکد بودن هوا شده و آلاینده‌ها و آلرژن‌ها مانند گرده و گرد و غبار بیشتر در هوا ایجاد می‌شوند.

علاوه بر رطوبت، هوای سرد و خشک زمستان نیز باعث تشدید علائم بیماری آسم می‌شوند. مجاری هوایی شما با یک لایه نازک از مایع پوشانده شده است. هنگامی که شما در هوای خشک تنفس می کنید، این مایعات سریعتر تبخیر می‌شوند و در نتیجه مجاری هوایی خشک، تحریک و متورم می شود که که تشدید علائم آسم را به دنبال دارد. هوای سرد همچنین باعث می‌شود که مجاری هوایی شما ماده‌ای به نام هیستامین تولید کند، که همان ماده شیمیایی است که بدن شما هنگام حمله آلرژیک به وجود می‌آورد. هیستامین باعث ایجاد خس خس و سایر علائم آسم می‌شود.

10- چرخه‌ی بین آسم و سینوزیت

آسم را می‌توان یکی از عوارض بیماری‌های عفونی مانند سرماخوردگی و آنفلانزا نیز محسوب کرد. این بیماری‌‌ها باعث حساس شدن مجرای تنفسی شده و در نتیجه منجر به بروز بیماری آسم می‌شوند.

همچنین عفونت سیسنوسی یکی از بیماری‌هایی است که ارتباط مستقیمی با بروز بیماری آسم دارد.

سینوس‌های زیادی در بدن وجود دارند، اما اغلب از این اصطلاح برای اشاره به سینوس‌های پارانازال استفاده می‌شود. این سینوس‌ها، گروهی از 4 حفره توخالی در صورت شما، در نزدیکی گونه‌ها و چشم‌ها هستند که به گرم کردن، مرطوب کردن و فیلتر کردن هوای تنفس شده کمک می‌کنند. سینوزیت التهاب یا عفونت این سینوس‌ها است. با ملتهب شدن سینوس‌ها، احتمال التهاب مجرای تنفسی نیز وجود داشته که باعث ایجاد سینوزینت همراه با آسم می‌شود.

مصرف برخی داروها:

آسپرین و سایر داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs) و برخی از داروهای مسکن مانند ایبوپروفن و ناپروکسن، ممکن است در برخی از افراد علائم آسم را ایجاد کنند.

چرا بیماری آسم در طول شب شدیدتر می‌شود؟

بسیاری از افراد مبتلا به آسم، در طول شب و هنگام خواب علائم شدیدتری را تجربه می‌کنند. این امر ممکن است به دلایل متعددی از جمله موارد زیر رخ دهد:

ریتم شبانه‌روزی بدن: بدن هر فرد طبق ساعات روز تنظیم شده است. در طول شب ممکن است به دلیل کاهش سطح هورمون‌های بدن و تغییرات هورمونی، مجرای تنفسی تنگ‌تر شده و در نتیجه علائم بیماری تشدید شود.

بالش و پتو: ممکن است برخی افراد به مواد موجود در بالش مانند پر، پشم شیشه و غیره حساسیت داشته باشند. به همین دلیل احتمال شدت یافتن بیماری آسم در طول شب در آن‌ها بیشتر خواهد بود.

نیروی جاذبه: به طور طبیعی زمانی که دراز می‌کشید، در اثر نیروی جاذبه، فشار بیشتری به قفسه‌ سینه و ریه‌ها وارد می‌شود که این می‌تواند یکی از دلایل شدت یافتن علائم بیماری آسم در طول شب باشد.

چه زمان به پزشک مراجعه کنیم: تشخیص بیماری آسم

همانطور که گفته شد، علائم بیماری آسم ممکن است درصورت عدم مراجعه به پزشک و به مرور زمان تشدید شوند. بنابراین لازم است تا به محض مشاهده‌ی علائم هشداردهنده‌ی اولیه، برای تشخیص بیماری و راه‌های بهبود علائم آن به پزشک مراجعه نمایید. با مراجعه به مراکز درمانی، پزشک ابتدا در مورد علائم، سابقه‌ی پزشکی و خانوادگی سوالاتی از فرد خواهد کرد.

در بخش زیر برخی آزمایش‌هایی که پزشک ممکن است برای تشخیص آسم انجام دهد عنوان شده‌اند.

1- بررسی تاریخچه پزشکی

اولین قدم در تشخیص آسم صحبت در مورد علائمی است که شما از آن رنج می‌برید. پزشک شما به احتمال زیاد در مورد علائم بیماری و یا قرار گرفتن در معرض موادی که با آسم ارتباط دارند سؤال خواهد کرد. این سوالات ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• علائم شما چیست؟ چه موقع رخ می‌دهند؟
• آیا غالباً در معرض دود تنباکو، دودهای شیمیایی، گرد و غبار یا سایر مواد تحریک‌کننده هوا هستید؟
• آیا آلرژی دارید؟
• آیا اقوام نزدیک مانند پدر و مادر، عمه، پدربزرگ و مادربزرگ شما به بیماری آسم یا سایر آلرژی‌ها مبتلا بوده‌اند؟
• آیا مکمل‌های گیاهی یا داروی خاصی مصرف می‌کنید؟
• شغل شما چیست؟
• آیا حیوان خانگی دارید؟

2- انجام معاینه فیزیکی

پزشک روی دستگاه تنفسی فوقانی، قفسه سینه و پوست معایناتی انجام خواهد داد و علائمی مانند خس خس سینه را بررسی می‌کند که می‌تواند نشانه‌ای از انسداد راه‌ هوایی و آسم باشد.

موارد زیر نیز مورد بررسی قرار خواهند گرفت:

• آبریزش بینی
• تورم بینی
• اگزما یا کهیر بر روی پوست

3- اسپیرومتری^[8]

اسپیرومتری اصلی‌ترین آزمایشی است که برای تشخیص بیماری آسم استفاده می‌شود و برای کودکان بالاتر از 5 سال و بزرگسالان انجام می‌شود. پزشک برای تعیین میزان عملکرد ریه‌های شما، از شما می‌خواهد که نفس عمیقی بکشید و نفس خود را در لوله ای متصل به اسپیرومتر بیرون بدهید. با این کار حجم هوایی که شما بیرون دمیده‌اید و همچنین سرعت بازدم شما مشخص خواهد شد. اگر اندازه‌گیری‌‌ها کمتر از حد معمول باشد، ممکن است بیماری آسم موجب کاهش عملکرد مجرای تنفسی شما شده باشد.

بعد از انجام این آزمایش، ممکن است پزشک از شما بخواهد که یک داروی آسم را استنشاق کنید و سپس دوباره آزمایش را انجام دهد. بهبود تنفس بعد از مصرف دارو می‌تواند به معنای ابتلا به آسم باشد.

همچنین ممکن است تست‌های ورزشی از شما گرفته شود و پس از آن مجددا آزمایش اسپیرومتری انجام شود. به این ترتیب مشخص می‌شود که آیا شما به آسم ناشی از ورزش مبتلا هستید یا خیر.

4- آزمایش نیتریک اکساید^[9]

گاز نیتریک اکساید به طور عادی توسط بدن تولید می‌شود، اما وجود میزان زیادی از آن در نفس شما می‌تواند به معنای ملتهب شدن مجاری هوایی باشد. به منظور بررسی میزان این گاز در نفس، از شما خواسته می‌شود تا در لوله‌ای تنفس کنید که به یک دستگاه سنجش میزان گاز نیتریک اکساید متصل است.

5- آزمایش پیک فلو:

آزمایش پیک فلو برای سنجش میزان هوای خارج شده از ریه‌ها صورت می‌گیرد و خود فرد قادر به انجام آن است.

این تست نشان می‌دهد که طی عمل بازدم چه میزان هوا با چه سرعتی از ریه‌های شما خارج خواهد شد.

به منظور انجام این آزمایش از یک دستگاه کوچک به نام پیک فلومتر استفاده می‌شود که معمولاً از جنس پلاستیک ساخته می‌شوند و به راحتی قابل حمل هستند. برای انجام تست، پس از یک دم عمیق و طولانی، نفس خود را وارد دستگاه می‌کنید. بر روی دستگاه پیک فلومتر مناطقی با رنگ‌های مختلف وجود دارد که نشان می‌دهد میزان تنفس شما طبیعی است یا خیر.

معمولاً سه رنگ اصلی بر روی دستگاه پیک فلومتر وجود دارد:

سبز:

اگر اندازه‌گیری‌های شما در این منطقه قرار داشته باشد، هوا به خوبی از طریق مجاری هوایی در ریه‌های شما حرکت می‌کند. به این معنی که شما می‌توانید فعالیت‌های روزمره خود را به صورت معمول انجام داده و بدون مشکل به خواب بروید.

زرد:

اگر اندازه‌گیری‌های شما در این منطقه است، باید مراقب فعالیت‌های خود باشید زیرا ممکن است علائمی مانند  سرفه، احساس خستگی و تنگی نفس را تجربه کنید.

قرمز:

رنگ قرمز نشان می‌دهد که مجاری تنفسی شما تنگ و باریک شده است. بنابراین لازم است تا حتما به پزشک مراجعه نمایید.

باید توجه داشته باشید که دستگاه‌های پیک فلومتری در برندها و مدل‌های مختلفی عرضه می‌شوند بنابران مهم است که برای انجام این تست از یک دستگاه واحد استفاده کنید تا ارزیابی دقیق‌تری از عملکرد ریه‌های خود داشته باشید.

6- تست متاکولین

متاکولین به عنوان محرکی برای آسم شناخته می‌شود که هنگام استنشاق، باعث انقباض خفیف در مجاری هوایی شما خواهد شد. اگر به متاکولین واکنش نشان دهید، به احتمال زیاد آسم دارید.

7- اسکن قفسه سینه

به کمک سی. تی. اسکن ریه‌ها و حفره‌های بینی (سینوس‌ها) می‌توان هرگونه عفونتی را که می‌تواند باعث ایجاد یا تشدید مشکلات تنفسی شود، شناسایی کرد.

8- آزمایشات تشخیصی آلرژی

معمولاً پس از اینکه تشخیص داده شد شخص به بیماری آسم مبتلا است، آزمایشات تشخیص آلرژی نیز ممکن است انجام شوند. این تست‌ها به پزشک کمک می‌کنند تا عواملی که ممکن است باعث تشدید بیماری آسم شوند را شناسایی کرده و به این ترتیب به بهبود بیماری کمک کنند.

به طور کلی آزمایشات تشخیص آلرژی از طریق آزمایش خون و یا تست پوست انجام می‌شوند آزمایش خون به پزشک معالج شما نشان می‌دهد آیا آنتی بادی‌ در خون شما وجود دارد یا خیر. این آنتی‌بادی‌ها ممکن است در اثر واکنش به یک آلرژن توسط سیستم ایمنی بدن شما ایجاد شده باشند.

چگونه علائم بیماری آسم را بهبود بخشیم؟

پیشگیری از بروز علائم بیماری آسم و کنترل طولانی مدت آن‌ها نقش بسزایی در  متوقف کردن حملات آسم دارند. درمان بیماری آسم با مشورت پزشک معالج و از طریق شناختن محرک‌ها، انجام اقدامات برای قرارنگرفتن در معرض آن‌ها و پیگیری مداوم عملکرد ریه‌ها صورت می‌گیرد.

تجویز داروهای مناسب توسط پزشک به عوامل متعددی مانند سن، شدت علائم و عواملی موثر در بروز بیماری آسم وابسته است. همچنین در برخی موارد نیز ممکن است برای کمک به بهبود بیماری از داروهای ضدآلرژی نیز استفاده شود.

داروهای کنترل آسم که لازم است روزانه و به مدت طولانی مصرف شوند، موثرترین داروهای شناخته شده در  درمان آسم هستند. این داروها به طور روزمره بیماری را کنترل می‌کنند که برخی از آن‌ها عبارتند از:

1- کورتیکواستروئیدهای استنشاقی:

داروهای استروئیدی در کاهش التهاب مجرای تنفسی در اکثر افراد مبتلا به آسم بسیار موثر هستند. کورتیکواستروئیدهای استنشاقی، بر خلاف کورتیکواستروئیدهای خوراکی، عوارض جانبی کمی دارند و به طور کلی برای استفاده طولانی مدت بی‌خطر هستند.

2- لکوترین‌ها:

لکوترین‌ها نیز داروهایی هستند که در کاهش التهاب مجرای تنفسی نقش دارند. البته لازم به ذکر است در موارد نادری این داروها دارای عوارض جانبی مانند پرخاشگری، توهم و افسردگی بوده‌اند. بنابراین حتماً توجه داشته باشید که از مصرف خودسرانه‌ی آن‌ها بدون تجویز پزشک خودداری کنید.

3- نبولایزر:

نبولایزر دستگاهی است که داروها را از حالت مایع به بخار تبدیل می‌کند و به همین دلیل مصرف آن‌ها راحت‌تر خواهد بود. برای استفاده از دستگاه نبولایزر لازم است 5 تا 10 دقیقه از ماسک استفاده کنید.

سخن پایانی

بیماری آسم در دنیای امروز به یکی از معضلات تنفسی تبدیل شده که زندگی افراد زیادی را تحت تاثیر قرار داده است. آسم در صورت جدی نگرفتن علائم، یک بیماری کشنده خواهد بود. هنوز مشخص نیست که علت اصلی بروز بیماری آسم چیست اما می‌توان گفت که عوامل بسیار متعددی در تشدید این بیماری نقش دارند. آلودگی هوا، دود سیگار و قلیان، آلرژی به برخی مواد غذایی و … همگی در ایجاد بیماری آسم دخیل هستند. اما نکته‌ی حائز اهمیت این است که با شناخت عوامل محرک و علائم بیماری آسم در مراحل اولیه، به راحتی می‌توان بیماری آسم را بهبود بخشید و از بروز مشکلات تنفسی و حتی مرگ و میر جلوگیری کرد. یکی از راه‌هایی که می‌توان به وسیله‌ی آن به بیماران مبتلا به آسم کمک کرد، آگاهی بخشی نسبت به این بیماری است. ما در شرکت پل ایده‌آل پارس، روز جهانی آسم و آلرژی، مورخ 16 اردیبهشت ماه 1399، را فرصتی مغتنم برشمردیم تا اطلاعاتی درباره‌ی بیماری آسم ارائه کنیم. امیدواریم که این مقاله مورد توجه شما قرار گرفته باشد.

واژه‌نامه: