تشخیص آزمایشگاهی مایكوباكتریوم ها (2): سایر نمونه‌ها

تهیه و تنظیم: دكتر محمد قهری

یادآوری: جزئیات روش ها و تکنیک های آزمایشگاهی در “تشخیص آزمایشگاهی مایکوباکتریوم ها- بخش نخست” ذکر شده است.

• آزمایش شیره معده:

عموماً نمونه شستشوی معده از کسانی که خلط خود را می‌بلعند و نمی‌توانند خلط را دفع كنند (مخصوصاً در كودكان) تهیه می‌شود.

توجه: بدلیل این‌که باسیل سل سریعاً توسط اسید معده از بین می‌رود، لذا چنانچه شیره معده بلافاصله مورد آزمایش قرار نمی‌گیرد، باید نمونه به طریق زیر خنثی شود:

1- افزودن بی‌کربنات سدیم 10% در حضور فنل رد (0/004) تا معرف شروع به ظهور رنگ قرمز نماید.

2- روش دیگر افزودن 1/5 میلی‌لیتر فسفات سدیم 40% به حدود 30-20 میلی‌لیتر شیره معده است. شیره معده را در لوله سانتریفوژ ریخته و با دور 3000 به مدت 30 دقیقه سانتریفوژ نمایید. سپس محلول رویی را دور ریخته و رسوب حاصل را در 5-2 میلی‌لیتر آب مقطر استریل حل نموده و هم‌حجم آن سود 3% افزوده و بقیه مراحل را مانند تغلیظ خلط انجام دهید.

نکته: حتماً بایستی از آب مقطر استریل استفاده شود و از آب لوله‌کشی که سبب اختلال در رنگ‌آمیزی و آلودگی محیط کشت می‌شود، استفاده نگردد.

• کشت ادرار از نظر باسیل سل:

ادرار مانند خلط یا شیره معده نیاز به آماده سازی قبلی ندارد و بعد از سانتریفوژ می‌توان آن را رنگ‌آمیزی و کشت داد.

برای انجام سانتریفوژ:
50 میلی‌لیتر ادرار را در چند لوله سانتریفوژ به مدت 30 دقیقه با دور 3000 سانتریفوژ نمایید.
مایع فوقانی را دور ریخته و رسوب را در 5-2 میلی‌لیتر آب مقطر حل کنید.
مایع حاصله را با حجم مساوی از سود 3% مخلوط نمایید.
بقیه مراحل مانند کشت خلط انجام گردد (مخلوط کردن–سانتریفوژ و کشت)

روش کشت مدفوع از نظر باسیل سل:

روش اول:

5 گرم مدفوع را در 30-20 میلی‌لیتر آب نمک استریل اشباع یا آب مقطر حل نمایید.
نیم ساعت در دمای اتاق باقی گذاشته، سپس به‌وسیله قاشقک استریل باکتری‌های شناور در سطح مایع را جمع‌آوری و به لوله سانتریفوژ منتقل کنید.
هم‌حجم آن سود 3% اضافه نمایید و مدت 3 ساعت در 37 درجه سانتیگراد قرار دهید.
سپس آن را با محلول معرف‌دار خنثی کنید و به مدت 20 دقیقه با دور 3000 سانتریفوژ نمایید.
از محلول رویی در 5 لوله و از رسوب در 5 لوله به‌طور جداگانه کشت دهید.

روش دوم:

مدفوع را قبلاً در آبگوشت استریل حل کرده و 3 برابر حجمش به آن اتر بیافزائید.
به مدت 20 دقیقه با سرعت 3000 دور سانتریفوژ نمایید.
با پیپت، اتر رویی را خارج ساخته و از رسوبی که در زیر آن قرار دارد و حاوی باکتری است، برداشت نموده و با آن مانند خلط رفتار نمایید.

کشت نمونه‌های بیوپسی و خون:

بیوپسی از محل‌های مختلف و بافت استخوان تهیه می‌شود. در سل منتشره از نمونه خون بیمار می‌توان باكتری را بدست آورد. همچنین در افراد مبتلا به ایدز ممکن است از نمونه خون، مایكوباكتریوم آویوم-انتراسلولار را جدا کرد. چنانچه بافت به طریق استریل تهیه شده باشد، نیازی به رفع آلودگی با سود نیست. ابتدا نمونه را با قیچی استریل به قطعات کوچک تقسیم نموده و در هاون استریل سائیده و به‌تدریج به آن سرم فیزیولوژی استریل اضافه کنید. سپس آن را در لوله آزمایش بریزید و به‌طور عمودی قرار دهید تا رسوب ایجاد شود و از رسوب و محلول رویی در لوله‌های مختلف کشت دهید.

کشت مایع نخاعی و سایر مایعات بیولوژیک استریل:

مایع نخاعی را به مدت یک ساعت یا بیشتر در لوله سربسته به‌صورت عمودی در یک محل نگه دارید. معمولاً در این حالت یک لخته شبیه تار عنکبوت در مایع ایجاد می‌شود. لخته را با دقت روی لام گذاشته و لام خشک‌شده را به‌وسیله حرارت فیکس نمایید و پس از رنگ‌آمیزی زیر میکروسکوپ مشاهده کنید. درصورتی‌که لخته تشکیل نشده بود، مایع نخاعی را بمدت 30 دقیقه با دور 3000 سانتریفوژ کرده  و رسوب آن را به‌وسیله یک پیپت برداشته مستقیماً روی لام قرار داده و بدون تهیه گسترش، لام را خشک و رنگ‌آمیزی نمایید. از رسوب برای کشت هم می‌توانید استفاده کنید. همچنین می‌توان مایع نخاع و ادرار را توسط صافی‌های باكتریولوژیك (μmء0/22) تغلیظ نمود. پژوهش‌ها نشان داده كه 96% بیماران مسلول را توسط این روش می‌توان تشخیص داد.