تشخیص بیماری‌ها به کمک آنتیژن
ممکن است نام آنتیژن و آنتی‌بادی به گوش شما آشنا باشد. آنتی‌بادی‌ها بخشی از سیستم دفاعی (ایمنی) بدن هستند که در از بین بردن پاتوژن‌ها و عوامل بیماری‌زا نقش مهمی ایفا میکنند. آنتی ژن‌ها نیز ذراتی هستند که باعث می‌شوند بدن یک آنتی بادی ایجاد کند. آزمایش‌هایی که برای تشخیص آنتی‌بادی‌ها و آنتی‌ژن‌ها انجام می‌شود، به شناسایی برخی عفونت‌ها و بیماری‌ها کمک می‌کند. در ادامه این مطلب قصد داریم به بررسی نقش آنتیژن در آزمایش‌های تشخیصی بپردازیم.
آزمایش آنتی بادی و آنتیژن چه تفاوتی دارند؟
آنتی‌بادی‌ها پروتئین‌های کوچکی هستند که در جریان خون گردش میکنند و بخشی از سیستم دفاعی (ایمنی) بدن را تشکیل می‌دهند. آنتی‌بادی با نام ایمنوگلوبین نیز شناخته می‌شود. زمانی که عوامل بیماری‌زا یا پاتوژن وارد بدن شوند، یک نوع گلبول سفید (لنفوسیت B) آنتی‌بادی ترشح می‌کند تا به این عوامل متصل شده و آنها را از بین ببرد.
پروتئین‌ها و مواد شیمیایی خارجی که آنتی بادی‌ها به آنها متصل می‌شوند، آنتی ژن نامیده می‌شوند.
همانطور که در قسمت مقدمه نیز گفته شد، هم آنتی بادی و هم آنتی‌ژن‌ها در تست‌های تشخیصی کابرد دارند. اما تست آنتیژن یک مزیت اصلی نسبت به آزمایش آنتی‌بادی دارد.
زمانی که عفونت وارد بدن شود، مراحل شناسایی عفونت و تولید آنتی‌بادی آغاز می‌گردد. اما این پروسه ممکن است کمی طول بکشد. به همین دلیل این امکان وجود دارد که عفونت در بدن باشد اما تست آنتی بادیِ فرد، آن را نشان ندهد.
در مقابل به محض ورود پاتوژن به بدن، آنتی ژن ایجاد می‌شود. در نتیجه تست آنتیژن به تشخیص سریع‌تر بیماری‌ها کمک خواهد کرد.
مروری بر تست‌های تشخیصی به کمک آنتیژن
آنتی‌ژن‌ها مواد خارجی (معمولا پروتئین‌هایی با وزن مولکولی بالا یا گلیکوپروتئین‌ها) هستند که باعث تولید آنتی‌بادی می‌شوند. یک ارگانیسم ممکن است حاوی آنتی‌ژن‌های مختلفی باشد که میزبان، آنها را به عنوان عوامل خارجی تشخیص می‌دهد. تشخیص آنتی ژن‌های خاص موجود در نمونه (مانند نمونه خون، ادرار، مایع مغزی نخاعی یا مدفوع) پایه اصلی برای تشخیص سریع عفونت‌های مختلف است. این کار معمولا از طریق روش‌های ایمونولوژیک مانند آزمایش پرسی‌پیتاسیون [1]، آزمایش آگلوتیناسیون [2]، ایمونوفلورسانس [3]، ایمونوکروماتوگرافی [4] یا ایمونواسی آنزیمی [5] صورت می‌گیرد. در این روش‌ها از آنتی بادی‌های پلی‌کلونال و مونوکلونال به عنوان ابزاری برای تشخیص آنتی ژن‌های خاص برای پاتوژن مورد نظر استفاده می‌شود.
روش‌های ایمونولوژیک متعددی برای تشخیص سریع این آنتی‌ژن‌ها در ساختار باکتری‌ها، قارچ‌ها، انگل‌ها و ویروس‌ها وجود دارد که در ادامه مروری اجمالی بر آنها خواهیم داشت.
۱. روش اﻧﺘﺸﺎر اﻳﻤﻨﻲ دوﮔﺎﻧﻪ (ایمونودیفيوژن دوگانه) [6]
این تکنیک برای شناسایی اگزوآنتی‌ژن‌های [7] تولید شده توسط قارچ‌های سیستمیک و تایید حضور آنها در محیط کشت استفاده می‌شود.
۲. تست لاتکس آگلوتیناسیون
تست لاتکس آگلوتیناسیون برای تشخیص آنتی‌ژن‌های کریپتوکوکوس نئوفورمانس [8] در مایع مغزی – نخاعی (CSF) یا سرم و همچنین جهت تأیید وجود استرپتوکوک بتا همولیتیک در پلیت‌های حاوی محیط کشت استفاده می‌شود. تست‌های لاتکس نیز برای تشخیص استرپتوکوک آگالاکتیه [9]، سموم A و B کلستریدیوم دیفیسیل [10] و روتاویروس [11] کاربرد دارند.
3. تست کواگلوتیناسیون
از این تست برای شناسایی استرپتوکوک‌ها، از جمله گروه‌های لانسفیلد A، B، C، D، F، G و N استفاده می‌شود. این تست برای تشخیص استرپتوکوک پنومونیه، نایسریا مننژیتیدیس؛ نایسریا گونوره آ و هموفیلوس آنفلوآنزا A و F موجود در محیط کشت نیز قابل استفاده است.
4. سنجش ایمونوفلورسانس
سنجش ایمونوفلورسانس، تست‌های رایج برای تشخیص آنتیژن در آزمایشگاه‌های بالینی هستند. آزمایش‌های آنتی‌بادی فلورسنت معمولاً برای تشخیص بوردتلا پرتوزیس[12]، لژیونلا پنوموفیلا[13]، ژیاردیا[14]، کریپتوزپوریدیوم[15]، پنوموسیستیس[16]، تریکومونیازیس[17]، آدنوویروس[18]، سیتومگالوویروس[19]، ویروس هرپس سیمپلکس[20]، ویروس آنفولانزا، ویروس پاراآنفلوآنزا و ویروس واریسلا زوستر [21] استفاده می‌شود.
5. ایمونواسی آنزیمی
ایمونواسی آنزیمی (به عنوان مثال ELISA) معمولاً برای تشخیص آنتی‌ژن‌های سطحی هپاتیت B (HBsAg)، آنتی ژن هپاتیت e (HBeAg)، آنتیژن HIV P24 و آنتی ژن‌های عوامل عفونی مختلف استفاده می‌شود.
رایج‌ترین آنتی‌ژن‌های مورد استفاده در تست‌های تشخیصی
آنتی‌ژن‌ها برای تشخیص همه‌ی بیماری‌ها کاربرد ندارند. اما می‌توانند به تشخیص سریع برخی عفونت‌ها و بیماری‌ها و درنتیجه درمان زودهنگام کمک کنند. در ادامه‌ی این مطلب به بررسی چند مورد از رایج‌ترین آنتی‌ژن‌هایی که در تست‌های تشخیصی کاربرد دارند خواهیم پرداخت.
- آنتی ژن P24
p24 یک ساختار پروتئین کپسیدی است که یک “پوسته” پروتئینی روی سطح ویروس HIV می‌سازد. آزمایش p24 به طور کلی تنها از حدود دو تا سه هفته پس از ابتلا به HIV مثبت است.
- پروتئین غنی از هیستیدین 2 (HRP2)
HRP-II نوعی پروتئین است که توسط پلاسمودیوم فالسیپاروم تولید می‌شود. آزمایش آنتیژن برای شناسایی این پروتئین جهت تشخیص مالاریا بسیار کاربرد دارد به گونه‌ای که هدف اصلی اغلب تست‌های تشخیصی رپید مالاریا شناسایی این پروتئین است.
- HBeAg
HBeAg پروتئین ویروسی هپاتیت B و نشانگر تکثیر ویروسی فعال است. وجود این آنتیژن در بدن یک فرد به این معنا است که فرد آلوده به هپاتیت B احتمالاً می‌تواند ویروس را به فرد دیگری منتقل کند.
- HBsAg (آنتی ژن استرالیایی)
HBsAg آنتی ژن‌سطحی ویروس هپاتیتB است که وجود آن در بدن یک فرد عفونت فعلی هپاتیت B را نشان می‌دهد.
چه نمونه‌هایی برای تست آنتیژن مورد استفاده قرار می‌گیرند؟
همانطور که در ابتدای این مطلب گفته شد، جهت تشخیص بیماری‌ها به کمک آنتیژن ممکن است از نمونه‌های مختلفی مانند خون، ادرار و … استفاده شود که رایج‌ترین آنها نمونه خون است. با استفاده از بررسی آنتی‌ژن‌های موجود در نمونه خون می‌توان بیماری‌ها و عفونت‌های بسیاری از جمله مالاریا، کووید 19 و … را تشخیص داد. اما گاهی اوقات تجمع آنتی‌ژن‌ها در نمونه‌هایی مانند ادرار و مدفوع بیشتر است. برای درک بهتر این موضوع، مثال‌هایی را در ادامه ذکر کرده‌ایم:
آزمایش آنتیژن مدفوع
تست‌های آنتی ژن مدفوع [22] (SAT) روش‌های تشخیصی غیرتهاجمی برای عفونت هلیکوباکتر پیلوری هستند. پیش از معرفی این تست، از آزمایش تنفسی اوره (UBT) که یک روش تشخیصی سریع برای تشخیص آلودگی به هلیکوباکتر پیلوری است، استفاده می‌شد. اما در حال حاضر آزمایش آنتیژن مدفوع برای تشخیص عفونت هلیکوباکتر پیلوری کاربرد بیشتری دارد و به نظر می‌رسد نتایج دقیق‌تری را نیز ارائه کند. این آزمایش بر اساس آنزیم ایمونواسی (EIA) یا ایمونوکروماتوگرافی (ICA) صورت می‌گیرد.
آزمایش آنتی ژن ادرار
شاید از خواندن این موضوع تعجب کنید اما استفاده از آزمایش آنتی ژن ادراری برای تشخیص برخی از عفونت‌های تنفسی، به ویژه لژیونلا پنوموفیلا [23]، استرپتوکوک پنومونیه [24]، و هیستوپلاسما کپسولاتوم (هیستوپلاسموز) کاربرد زیادی دارد.
اگرچه این میکروارگانیسم‌ها برای کشت در ادرار وجود ندارند، اما آنتی ژن‌های دفع شده توسط آنها در کلیه جمع شده و از طریق ادرار دفع می‌شوند.
در آزمایش آنتی ژن ادراری، آنتی‌ژن‌ها از طریق یک سنجش ایمنی مانند سنجش ایمونوسوربنت متصل به آنزیم (ELISA)، روش ایمونوکروماتوگرافی یا سنجش جریان جانبی [25] (LFA) شناسایی می‌شوند.
آنتی‌ژن‌های موجود در مایع مغزی نخاعی (CSF)
آنتیژن پلی ساکارید کپسولی محلول [26] توسط یکی از شایع‌ترین عوامل مننژیت، یعنی استرپتوکوک گروه B ، تولید می‌شود. این آنتیژن از طریق انجام روش‌هایی مانند آگلوتیناسیون لاتکس روی نمونه مایع مغزی- نخاعی قابل شناسایی است. آنتی ژن کپسولی پلی ساکارید کریپتوکوکوس نئوفرمانس [27] را نیز می‌توان از نمونه‌های CSF تشخیص داد.
تشخیص آنتی ژن بتا همولیتیک گروه A از سواب گلو
تشخیص آنتی ژن استرپتوکوک گروه B در ترشحات واژن
جمع‌بندی
تشخیص بیماری‌ها به کمک آنتیژن یکی از روش‌های موثری است که اغلب در مراکز درمانی و یا تست‌های خانگی مورد استفاده قرار می‌گیرد. آزمایش‌های آنتیژن، بسته به نوع پاتوژن احتمالی، ممکن است روی نمونه‌های مختلفی انجام شود و هر آزمایشگاه بسته به امکانات و تجهیزات خود و متناسب با نوع نمونه از روش خاصی برای تشخیص آنتیژن استفاده می‌کند. ما در این مطلب سعی کردیم به طور خلاصه و کوتاه به بررسی تست آنتیژن و نمونه‌های مورد نیاز برای آن بپردازیم و در کنار آن رایج‌ترین روش بررسی آنتیژن در نمونه‌های مختلف را نیز بررسی کنیم. امیدواریم این مطلب مورد توجه شما قرار گرفته باشد.
واژه نامه
| immunofluorescence | [3] | agglutination tests | [2] | precipitin tests | [1] |
| Ouchterlony double immunodiffusion method | [6] | enzyme immunoassays | [5] | immunochromatographic | [4] |
| Streptococcus agalactiae | [9] | Cryptococcus neoformans | [8] | exoantigens | [7] |
| Bordetella pertussis | [12] | rotavirus | [11] | Clostridium difficile toxins A and B | [10] |
| Cryptospridium | [15] | Giardia | [14] | Legionella pneumophila | [13] |
| adenovirus | [18] | Trichomonas | [17] | Pneumocystis | [16] |
| varicella-zoster virus | [21] | Herpes simplex virus | [20] | cytomegalovirus | [19] |
| Streptococcus pneumoniae | [24] | Legionella pneumophila | [23] | Stool antigen tests | [22] |
| Cryptococcus neoformans | [27] | Soluble capsular polysaccharide antigen | [26] | lateral flow assay | [25] |
