توصیه‌هایی برای کار با ابزار تیز و برنده
آسیب دیدگی در اثر اجسام تیز و برنده در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی یکی از مخاطرات شغلی بسیار شایع است که سبب نگرانی و استرس بسیاری از پرستاران و اعضای کادر درمان می‌شود. سالانه تقریباً ۳۸۵۰۰۰ آسیب و جراحت در اثر سوزن و اجسام تیز و برنده (needle stick) برای پرسنل مراقبت‌های بهداشتی در بیمارستان‌ها رخ می‌دهد. این آسیب‌ها که در انتقال بیش از ۲۰ پاتوژن (از جمله ویروس هپاتیت B، ویروس هپاتیت C و ویروس نقص ایمنی انسانی (HIV)) نقش دارد، نه تنها در بیمارستان‌ها رخ داده بلکه در سایر مراکز بهداشتی درمانی مانند خانه‌های سالمندان، کلینیک‌ها، خدمات مراقبت‌های اضطراری و خانه‌های شخصی نیز بسیار شایع هستند.
به همین دلیل برای حفظ سلامت عمومی و شغلی، افرادی که با اجسام نوک تیز کار می‌کنند باید اقدامات احتیاطی لازم را برای جلوگیری از آسیب دیدگی و قرار گرفتن در معرض عوامل بیولوژیکی، شیمیایی و سایر عوامل خطرناک انجام دهند. در این مطلب توصیه‌هایی برای کار با ابزار تیز و برنده را بیان خواهیم کرد.
توصیه‌هایی برای کار با ابزار تیز و برنده
همانطور که در قسمت مقدمه نیز به آن اشاره شد، آسیب‌های ناشی از اجسام تیزو برنده حین انجام اقدامات پزشکی و بهداشتی یکی از آسیب‌های شغلی بسیار شایع است که سبب انتقال پاتوژن‌ها و عوامل بیماری‌زای خطرناک به افراد جامعه می‌شود. به همین دلیل دفع و امحاء صحیح این اجسام از اهمیت بالایی برخوردار است و این اجسام باید در ظروف ایمنی به نام سیفتی باکس جمع‌آوری شوند.
اغلب افراد با شنیدن نام اجسام تیز و برنده، به یاد سوزن سرنگ می‌افتند. اما سوزن‌های سرنگ تنها ابزاری نیستند که باید در سیفتی باکس‌ها جمع آوری شوند. به همین دلیل در این مطلب پیش از اینکه به سراغ توصیه‌هایی برای کار با ابزار تیز و برنده برویم، ابتدا مروری بر انواع پسماندهایی خواهیم داشت که لازم است درون سیفتی باکس‌ها جمع‌آوری شوند که در سه دسته‌ی زیر جای می‌گیرند:
- دسته اول: ابزار تیز و برنده (Sharps)
- دسته دوم: شیشه‌آلات و پلاستیک آزمایشگاهی بیولوژیکی
- دسته سوم: شیشه‌آلات و پلاستیک آزمایشگاهی غیربیولوژیکی
دسته اول: ابزار تیز و برنده (Sharps)
الف: شناسایی ابزار تیز و برنده
زباله‌های تیز بر اساس قانون هرکشور تعریف می‌شوند و باید از جریان منظم زباله جدا گردند. مطابق با تعاریف سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) اصطلاح مدیکال “تیز” یا “sharps” به اجسامی گفته می‌شود که برای سوراخ کردن پوست یا بریدن بافت مورد استفاده قرار می‌گیرند. این اجسام اگر در یک ظرف زباله جمع‌آوری شوند، می‌توانند باعث سوراخ شدن، بریدگی و قرار گرفتن افراد در معرض پاتوژن‌های بیماری‌زا شوند.
موارد زیر همیشه در دسته‌ی زباله‌های تیز قرار می‌گیرند:
- سوزن، سرنگِ با سوزن و لوله IV با سوزن متصل شده
- لانست
- تیغ‌ها و چاقوی جراحی
ب: دفع ابزار تیز و برنده
حین کار با ابزار تیز و برنده توجه داشته باشید که مواد زائد تیز باید درون سیفتی باکس‌های دارای برچسب علامت بیولوژیکی قرار گیرند. اندازه ظرف باید متناسب با فضای کار باشد. دقت داشته باشید که از سیفتی باکسی استفاده کنید که اندازه و ابعاد آن متناسب با فضای کار و نیاز شما باشد. زمانی که دو سوم سیفتی باکس پر شد، درب ظرف را ببندید و نوار اتوکلاو را روی درب و در طرفین آن قرار دهید.
ج: آلودگی‌زدایی ابزار تیز و برنده
سیفتی باکس‌های مهر و موم شده باید قبل از امحاء، آلودگی‌زدایی شوند حتی اگر مواد داخل آن به مواد زیستی آلوده نباشد. اگر سیفتی باکس سوراخ شد یا سوزن‌های درون آن بیرون زد، سعی نکنید ظرف را تخلیه کنید بلکه کل ظرف را درون یک سیفتی باکس بزرگتر قرار دهید. جهت آلودگی‌زدایی سیفتی باکس‌ها اغلب از اتوکلاو استفاده می‌شود. اما توصیه می‌شود در این مورد حتما به قوانین و دستورالعمل‌های آزمایشگاه/مرکز درمانی خود مراجعه کنید.
دسته دوم: شیشه‌آلات و پلاستیک آزمایشگاهی بیولوژیکی
الف: شناسایی شیشه و پلاستیک آزمایشگاهی بیولوژیکی
شیشه‌آلات و پلاستیک آزمایشگاهیِ بیولوژیکی به اجسامی اطلاق می‌شود که به مواد زیست محیطی از جمله DNA / RNA نوترکیب یا مصنوعی آلوده هستند و ممکن است کیسه پلاستیکی را سوراخ کنند. این موارد تیز یا sharps محسوب نمی‌شوند اما قابلیت سوراخ کردن کیسه‌ها را دارند. به همین دلیل لازم است به درستی دفع شوند. در زیر مثال‌هایی از این اجسام ذکر شده است:
- نوک سمپلرها
- سرنگ بدون سوزن
- لوله‌های آزمایش، سواب و اپلیکاتور
- شیشه شکسته
- وسایل شیشه‌ای شکننده مانند لوله آزمایش، آمپول و پیپت پاستور و پیپت سرولوژی
- لام و لامل
ب: دفع شیشه و پلاستیک آزمایشگاهی بیولوژیکی
موارد ذکر شده تیز محسوب نمی‌شوند اما برای جلوگیری از آسیب‌های ناشی از آن‌ها، نیاز به دفع مناسب و اصولی است. پیپت‌ها و نوک سمپلرهای آلوده باید درون ظروف قابل اتوکلاو و مستحکم جمع‌آوری شوند. گاهی اوقات به دلیل اینکه این اجسام، تیز به شمار نمی‌روند، برخی مراکز برای دفع آن‌ها از کیسه‌های پلاستیکی و جعبه مقوایی محکم استفاده می‌کنند. اما توصیه می‌شود که اینگونه اجسام درون سیفتی باکس‌ها امحاء شوند.
توجه داشته باشد که مانند اجسام تیز یا sharps، سیفتی باکس حاوی شیشه‌آلات و مواد پلاستیکی نیز باید پیش از دفع به کمک اتوکلاو، آلودگی زدایی شود.
دسته سوم: شیشه‌آلات و پلاستیک آزمایشگاهی غیربیولوژیکی
زباله‌های شیشه‌ای و پلاستیکی آزمایشگاهیِ غیر بیولوژیکی شامل اجسامی هستند که به مواد و نمونه‌های بیولوژیکی آغشته نبوده اما می‌توانند کیسه‌های پلاستیکی را سوراخ کنند. به عنوان مثال نوک سمپلرها، پیپیت‌های سرولوژی، لوله‌های آزمایش، پیپت پاستور و لام‌های آزمایشگاهی ممکن است به مواد بیولوژیکی آلوده نباشند، اما جزء اجسامی به شمار می‌روند که باید در سیفتی باکس دفع شوند.
برای ایمن ماندن چه کاری می‌توانید انجام دهید؟
پس از آشنایی با دسته بندی اجسامی که لازم است درون سیفتی باکس‌ها امحاء شوند، در ادامه قصد داریم توصیه‌هایی را برای کار با اجسام تیز و برنده بیان کنیم.
پیش از استفاده از ابزار تیز
نکته‌ای که باید پیش از کار با ابزار تیز و برنده در مراکز درمانی به آن توجه داشته باشید این است که تا حد مکان ابزار خود را با ابزارهای بی خطر جایگزین کنید. بهترین راه برای جلوگیری از آسیب دیدگی با سوزن و سایر ابزار نوک تیز، اجتناب از استفاده از این ابزارها در مواقع غیرضروری یا استفاده از ابزارهایی مانند سیفتی باکس برای به حداقل رساندن خطر است. تخمین زده می‌شود که 88-62٪ از آسیب‌ها با استفاده از دستگاه‌های ایمن قابل پیشگیری هستند. تمام اجسام تیز مورد نیاز را در فرآیندهایی جاری و پیش رو شناسایی کنید و سپس موارد زیر را انجام دهید:
۱. روش‌های انجام کار بدون استفاده از ابزار تیز را در صورت امکان جایگزین نمایید. به عنوان مثال استفاده از اجسام شیشه‌ای را با انتخاب پلاستیک به حداقل برسانید.
۲. به جای سوزن تیز از سوزن بلانت استفاده کنید.
۳. برای تسلط و کنترل بیشتر به جای استفاده از تیغ، از قیچی بافت برای برش بافت استفاده کنید.
۴. قبل از شروع کار با ابزار تیز و برنده، یک روش عملیاتی استاندارد (SOP) تهیه کنید که شامل موارد زیر باشد:
- مراحل انجام ایمن روش
- ابزارهایی که برای انجام ایمن روش مورد نیاز است
- تجهیزات حفاظت شخصی
- مراحل پاسخ به یک حادثه حین قرار گرفتن در معرض آسیب
۵. پرسنل باید آموزش لازم برای کار با ابزار تیز و برنده تیز را دیده باشند. آموزش ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- آشنایی با پاتوژن‌های منتقله از طریق خون
- آموزش استفاده از حیوانات برای انجام آزمایش
- آموزش‌های ایمنی برای پرسنل آزمایشگاه
حین کار و انجام آزمایش
در تمام مراحل مربوط به کار با ابزار تیز و برنده، آگاهی از محیط اطراف و اقدامات دقیق برای جلوگیری از بروز حوادث و صدمات ضروری است. همیشه از تجهیزات محافظت شخصی مناسب (PPE) استفاده کنید و تمام مراحل مکتوب را دنبال کنید. همچنین موارد زیر را نیز در نظر داشته باشید:
۱. جهت شکستن آمپول‌ها از آمپول بازکن استفاده کنید. آمپول بازکن‌ها تجهیزات یکبار مصرفی هستند که به کمک آن‌ها می‌توان ایمنی کار با اجسام تیز و برنده را در مراکز درمانی تا حد زیادی افزایش داد.
۲. دربِ سوزن استفاده شده را به هیچ وجه مجددا نبندید.
۳. سوزن‌های استفاده شده را بلافاصله درون سیفتی باکس دفع کنید.
۴. هرگز یک سوزن دربسته را روی میز کار نگذارید.
۵. سوزن را از خود دور نگه دارید.
۶. از اسکالپل‌های یکبار مصرف با تیغه ثابت استفاده کنید.
۷. هنگام استفاده از چاقوی جراحی از نیروی بیش از حد اعمال نکرده و یا حرکت اره‌ای به کار نبرید.
۸. تیغ را با دست نگه ندارید. از تیغه دسته دار استفاده کنید.
۹. شیئی را که در دست دارید با دست دیگر خود برش ندهید. برای نگه داشتن یک شیء هنگام برش از فورسپس یا ابزار دیگری استفاده کنید.
۱۰.با عجله کار نکنید.
۱۱. هرگز سیفتی باکس را بیش از دو سوم پر نکنید. پر كردن بیش از حد سیفتی باکس نه تنها خطراتی را برای افرادی كه از آن استفاده می‌كنند به دنبال دارد، بلکه برای افرادی كه این ظروف را برای دفع و امحاء جمع‌آوری می‌کنند نیز خطرآفرین است.
۱۲. به لوازم جانبی موجود برای سیفتی باکس‌های خود توجه ویژه داشته باشید. همانطور که گفته شد سیفتی باکس‌ها ظروف مهمی هستند که جهت دفع ابزار تیز و آغشته به مواد بیولوژیکی مورد استفاده قرار می‌گیرند. به همین دلیل استفاده از لوازم جانبی مناسب برای جلوگیری از واژگون شدن این ظروف از اهمیت بالایی برخوردار است.
به طور مثال سیفتی باکس‌ها باید در ارتفاع مناسبی نصب شوند تا کاربر به راحتی قادر به دفع پسماندها درون آن باشد.
همچنین استفاده از پایه‌های مختلف برای نگهداری از این ظروف و قرار دادن آن‌ها روی میز یا دیوار ضروری است.
جهت حمل این ظروف نیز باید از ترالی‌های مخصوص حمل سیفتی باکس استفاده گردد.
جمع‌بندی
ایمنی محیط کار یکی از مسائل بسیار مهم در هر شغلی محسوب می‌شود. اما خطراتی که برای پرسنل آزمایشگاهی و کادر درمان حین کار با مواد بیولوژیکی مانند خون وجود دارد، اهمیت ایمنی شغلی را چند برابر کرده است. ما با آماده سازی این مطلب سعی کردیم تا بر اهمیت کار با ابزار تیز و برنده، چه در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی و چه در آزمایشگاه‌ها تاکید کنیم.
مجموعه پل ایده‌آل پارس با آماده‌سازی مجموعه مقالات ایمنی در آزمایشگاه همواره تلاش کرده تا نقشی موثر در افزایش ایمنی شغلی داشته باشد.
امیدواریم این مطالب مورد توجه شما قرار گرفته باشد.
