الزامات ایمنی در رابطه با دوش های ایمنی و ایستگاه‌های شست و شوی چشم

آزمایشگاه همواره از جمله محیط‌های کاری پر خطر بوده است که حوادث مختلفی در آن رخ می‌دهد و به همین جهت رعایت نکات ایمنی و نصب تجهیزات ایمنی در آن، یکی از نخستین موارد الزامی محسوب می‌شود.

یکی از شایع‌ترین خطرات موجود در آزمایشگاه، سوختگی پوست بدن و یا چشم، با مواد شیمیایی می‌باشد و به همین دلیل است که وجود دوش های ایمنی و ایستگاه‌های شست و شوی چشم در هر آزمایشگاهی ضروری است.

این تجهیزات باید در محل‌های مناسب نصب شوند به گونه‌­ای که دسترسی به آن‌­ها به ساده‌­ترین شکل ممکن و در کوتاه‌ترین زمان، میسر باشد. هم­چنین درجه حرارت آب مورد استفاده در آن‌­ها باید معتدل باشد.

بر اساس گزارش اداره آمار ایالات متحده آمریکا (the Bureau of Labor Statistics)، از 27450 مورد آسیب­‌دیدگی که در محل کار افراد اتفاق افتاده است، 10 درصد آن ناشی از سوختگی با مواد شیمیایی بوده است. نکته تامل برانگیز در تمامی این موارد آن است که اگر فرد آسیب دیده می­‌توانست در زمان کوتاه‌تری خود را به ایستگاه شست و شوی چشم برساند، قطعا آسیب­‌های وارد شده به او به حداقل می‌­رسید و باعث از کار افتادگی فرد نمی‌­شد.

آیا می­‌دانید اگر مواد شیمیایی موجود در آزمایشگاه روی چشم­ شما بریزد، برای زدودن این مواد از چشم چه اقداماتی باید انجام دهید؟

نکته‌­ی مهمی که در رابطه با سوختگی چشم با مواد شیمیایی باید بدانید، آن است که تا زمانی که ماده‌ی شیمیایی به طور کامل از چشم شما خارج نشده باشد، همواره می­‌تواند به بافت چشم شما آسیب برساند. بنابراین برای این که میزان آسیب را به حداقل برسانید، باید در سریع­ترین زمان ممکن به ایستگاه­‌های شست و شوی چشم بروید اما در واقع شخصی که در ناحیه چشم خود دچار حادثه شده، مضطرب می‌­شود و از ترس و نگرانی نمی‌­تواند جایی را ببیند پس نمی­تواند محل دقیق ایستگاه شست و شوی چشم را تشخیص دهد.

پس مسیرهای رسیدن به ایستگاه‌های شست و شوی چشم باید بسیار خلوت باشند و در مکانی مشخص و در دسترس قرار داشته باشند. به همین دلیل است که در استاندارد­های مربوط به ایستگاه‌­های شست و شوی چشم و دوش­ های ایمنی، بیان شده است که مکان قرارگیری این تجهیزات باید به گونه‌ای باشد که همه پرسنل بتوانند در عرض 10 ثانیه خود را به آن‌ها برسانند و این 10 ثانیه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.در ادامه برخی از حوادثی که در اثر عدم رعایت نکات ایمنی در آزمایشگاه‌ها رخ داده است را شرح خواهیم داد.

مروری بر حوادث رخ داده در اثر عدم رعایت نکات ایمنی در آزمایشگاه‌ها

تحقیقات صورت گرفته در ارتباط با موارد ایمنی در آزمایشگاه، نشان می‌دهد که رعایت نکردن نکات ایمنی حتی در انجام ساده‌ترین فعالیت‌های آزمایشگاهی، می‌تواند صدمات جدی و جبران‌ناپذیری را به پرسنل آزمایشگاهی وارد سازد.

انجمن بهداشت صنعتی آمریکا (ATHA) برخی از حوادث ناشی از رعایت نکردن نکات ایمنی در آزمایشگاه را در قالب گزارش‌هایی ارائه داده است که در ادامه به شرح تعدادی از آن‌­ها خواهیم پرداخت:

• طبق گزارشات ارائه شده، برخی از پرسنل آزمایشگاه که مواد شیمیایی (معمولا فنول) به دلایل مختلفی روی لباس­‌هایشان ریخته شده بود، به جای این که از دوش ایمنی استفاده کنند، به رختکن رفته و لباس‌های آلوده را تعویض کرده‌اند و روز بعد بدون توجه به مواد ریخته شده بر روی لباسشان‌، مجددا از آن استفاده کرده‌اند که در نتیجه باعث ایجاد سوختگی درجه دوم برای آن‌ها شده است.
• یا در موردی دیگر، یک اپراتور آزمایشگاه که نمی­دانست تری فلورو استیک اسید در تماس با رطوبت دست، به صورت هیدرو فلووریک اسید در می­‌آید، ظرف تری فلورو استیک اسید را بدون استفاده از دستکش جا به جا کرد و طی چند ساعت در کف دست خود احساس درد کرد. که در نهایت منجر به سوختگی شدید شد تا حدی که او سریعا به پیوند پوست احتیاج داشت.

• هم­چنین طبق گزارشی دیگر، یکی از پرسنل آزمایشگاه هنگامی که داشت با سولفوریک اسید غلیظ کار می­کرد، مقداری از آن روی دستکش او ریخت. سولفوریک اسید به سرعت دستکش را سوراخ کرد و در نهایت باعث ایجاد سوختگی درجه دوم شد. خوشبختانه در این مورد، فرد مذکور خیلی سریع دستکش‌هایش را درآورد و به مدت 15 دقیقه دست خود را شست. (توصیه شده است در این مواقع عضوی که ماده شیمیایی روی آن ریخته را به مدت 15 دقیقه بشویید)

تا این­جا درباره‌­ی برخی از حوادث آزمایشگاهی که در اثر رعایت نکردن نکات ایمنی رخ داده است، صحبت کردیم. در ادامه قصد داریم تا شما را با الزامات جهانی برای استفاده از دوش ایمنی و ایستگاه­‌های شست و شوی چشم آشنا کنیم.

الزامات سازمان بهداشت و ایمنی شغلی (^[1]OSHA) در رابطه با استفاده از دوش ایمنی و ایستگاه شست و شوی چشم

بر اساس مستند­ (29 CFR 1910.151, Medical Services and First Aid)، که یکی از مستندهای خدمات پزشکی و کمک­‌های اولیه است، در مکان‌­هایی که ممکن است شخص در معرض مواد خورنده‌­ی مضر قرار بگیرد، لازم است امکانات مناسب برای شست و شوی سریع چشم­‌ها و بدن، در محل موجود باشد.

به طور کلی OSHA به ذکر جزئیات شرایط مناسب برای این تجهیزات نپرداخته است، اما اخیراً، انستیتوی استاندارد ملی آمریکا (^[2]ANSI) استاندارد توافقی 358.1Z (نسخه 2014) را به روزرسانی کرده است. این استاندارد اطلاعات دقیق­تری در رابطه با شرایطی که برای دوش های ایمنی و ایستگاه‌های شست و شوی چشم مناسب است، ارائه کرده است. لازم به ذکر است که سازمان بهداشت و ایمنی شغلی OSHA برای بازرسی از تجهیزات در آزمایشگاه‌ها، از این مرجع به عنوان راهنما استفاده می‌­کند.

در ادامه به مرور استاندارد­هایی که برای دوش های ایمنی و ایستگاه‌های شست و شوی چشم توصیه شده است، خواهیم پرداخت.

مشخصات فنی دوش ایمنی

• دبی سردوش باید حدود 76 لیتر بر دقیقه بوده و فشار آن psiء30 باشد و آبی که از سر دوش خارج می‌شود باید یک دایره به قطر 0/5 متر در ارتفاع 1/5متری، بالای مکانی که کاربر ایستاده ایجاد کند.
• مرکز سردوش باید به گونه‌ای باشد که حداقل 16 اینچ (40 سانتی­متر) از دیوار یا هر مکان دیگری که دوش روی آن نصب است فاصله داشته باشد. توصیه می‌شود که سردوش در ارتفاعی بین 82 تا 96 اینچ (حدود 2 تا 2/5 متر) از کف زمین نصب شود، ارتفاع شیر آن نیز نباید بیش­تر از 69 اینچ (حدود 1متر و 75 سانتی­متر) باشد.

مشخصات فنی ایستگاه شست و شوی چشم

• ایستگاه‌های شست و شوی چشم تنها برای شست و شوی چشم­ طراحی شده‌اند، بنابراین نیاز نیست تا جریان آب آن‌ها شدید باشد.
• طبق استاندارد ANSI Z358، ایستگاه‌های شست و شوی چشم باید دبی معادل با 1.5 لیتر بر دقیقه و فشاری معادل با psiء30 داشته باشند.
• نازل‌ها را در فاصله‌ی حداقل شش اینچ (حدود 15 سانتی متر) نسبت به محل اتصال و بین 33 تا 45 اینچ (حدود 84 تا 114 سانتی­متر) بالای سطح زمین نصب کنید.

شما می‌توانید میزان جریان آب را با استفاده از ابزار eyewash gauge که در شکل (2) نشان داده شده است، اندازه بگیرید.

چگونه از Eyewashe Gauge استفاده کنیم؟

برای این که از مناسب بودن میزان جریان آب در ایستگاه شست و شوی چشم خود اطمینان حاصل کنید، می‌توانید از ابزار سنجش جریان Eyewash Gauge استفاده کنید.

جهت سنجش صحیح جریان در ایستگاه شست و شوی چشم، طول گیج مورد استفاده باید حداقل 10 سانتی‌متر باشد. همچنین بر روی آن 2 جفت خطوط موازی مشخص شده باشد که این خطوط موازی باید با فاصله‌ی برابر نسبت به مرکز گیج قرار گرفته باشند.

• مرحله 1: شیر آب را باز کنید.

توجه: اگر دستگاه شما، به صورت ترکیبی دارای هر دو تجهیز ایستگاه شست و شوی چشم و دوش ایمنی است، اطمینان حاصل کنید که همه‌ی شیر­های آب به طور همزمان با هم باز باشند.

• مرحله 2: گیج را در مسیر آب قرار دهید.
• مرحله 3: گیج را در ارتفاع حدود 20 سانتی متری از نازل ایستگاه شست و شوی چشم، قرار دهید. جریان آب باید حدفاصل بین خطوط موازی را به صورت کامل پوشش دهد.

الزامات برای دستگاه‌هایی که دوش ایمنی و ایستگاه شست و شوی چشم را به صورت ترکیبی با هم دارند:

• قبل از هر چیز باید به این نکته توجه کرد که اگر بر روی دوش ایمنی شما ایستگاه شست و شوی چشم نیز نصب شده باشد، هر دو دستگاه باید جریان آب مورد نیاز برای شست و شوی را به مقدار کافی و به طور همزمان با هم ایجاد کنند.
• هر دو تجهیز دوش های ایمنی و ایستگاه‌های شست و شوی چشم، باید بتوانند حداقل به مدت 15 دقیقه جریان آب را با فشار مناسب تامین کنند. طبق یک محاسبه کلی، در 15 دقیقه، 1135.6 لیتر آب از نازل‌های دوش­ ایمنی خارج می‌شود.
• اگر شرایط آب و هوایی محل کار دستگاه شما، به گونه‌ای است که ممکن است دوش ایمنی یا ایستگاه‌های شست و شوی چشم در معرض انجماد قرار گیرند، باید اقداماتی را به منظور پیشگیری از آن انجام دهید.
• شیر دستگاه باید ظرف یک ثانیه باز شود و تا زمانی که آن را نبسته‌اید، باز بماند.
• دستگاه‌های ایمنی، باید با مواد مقاوم در برابر خوردگی ساخته شوند.

دستگاه‌های شست و شوی همراه

دستگاه‌های شست و شوی شخصی (شکل 3) ابزار­­هایی بسیار مفید و کاربردی هستند اما به عنوان تجهیزات کمکی مورد استفاده قرار می‌گیرند تا در فاصله زمانی رسیدن به دوش های ایمنی ثابت یا ایستگاه شست و شوی چشم، در آزمایشگاه استفاده شوند.

در رابطه با مبحث مشخصات فنی و استاندارد­های تعریف شده برای دوش های ایمنی و ایستگاه‌های شست و شوی چشم صحبت کردیم اکنون در ادامه این مقاله قصد داریم به بیان نکات عمومی مربوط به دوش های ایمنی و ایستگاه‌های شست و شوی چشم بپردازیم.

نکات عمومی برای دوش های ایمنی و ایستگاه‌های شست و شوی چشم

• ابتدا باید بدانید که اگر مواد شیمیایی خورنده روی پوست یا چشم شما ریخته باشد، می‌بایست ظرف 10 ثانیه خود را به دوش ایمنی یا ایستگاه شست و شو چشم برسانید. بهتر است که ناحیه زیر دوش را علامت‌گذاری کنید تا محل قرارگیری در زیر آن واضح­ شود (استاندارد .Z358.I هم نصب تجهیزات در مناطق پر نور و علامت گذاری آن‌­ها با علائم واضح را به منظور تشخیص بهتر آن توصیه می­کند.)
• آبی که از دوش های ایمنی و ایستگاه‌های شست و شوی چشم خارج می‌شود باید تمیز و شفاف باشد، پس هر هفته همه‌ی تجهیزات را به خوبی بررسی نمایید و رسوب‌های احتمالی موجود در داخل لوله‌ها را تمیز کنید (همچنین تمیز کردن هفتگی، فرصت آموزشی خوبی را برای آشنایی پرسنل آزمایشگاه با دستگاه‌ها را فراهم می­کند).
• اگر هنگام شست و شوی، مسیری برای خروج آب حاصل از تمیزکاری، روی دوش ایمنی و ایستگاه شست و شوی چشم شما طراحی نشده بود، از یک سطل پلاستیکی بزرگ برای جمع‌آوری آن استفاده کنید.

جمع‌بندی 

همان­طور که گفته شد، آزمایشگاه­‌ها جزو محیط‌های بسیار پر خطر هستند. پس رعایت نکات ایمنی و نصب تجهیزات ایمنی مورد نیاز در آن‌ها بسیار حائز اهمیت است.

یکی از خطر­هایی که ممکن است پرسنل آزمایشگاه را با مشکل مواجه کند، سوختگی پوست بدن و چشم‌ها با مواد شیمیایی است که رعایت دقیق نکات ایمنی در جلوگیری از بروز این خطرات الزامی است. همچنین چنانچه شخصی دچار حادثه شد، به منظور جلوگیری از سوختگی‌های شدید باید بتواند در مدت زمانی کوتاه (10 ثانیه) خود را به ایستگاه‌های شست و شوی چشم برساند.

 با مطالعه این مطلب دریافتید که وجود دوش های ایمنی و ایستگاه‌های شست و شوی چشم در هر آزمایشگاهی جزو الزامات مهم و ضروری است و داشتن آگاهی کامل در رابطه با چگونگی استفاده از آن‌ها تاثیر بسزایی در بهبود عملکرد افراد در هنگام وقوع حوادث ناگهانی دارد.

همچنین با استاندارد­های جهانی در رابطه با این تجهیزات آشنا شدید و دانستید که نصب این تجهیزات در آزمایشگاه‌ها با رعایت چه فاصله‌هایی و طبق چه استانداردهای جهانی باید صورت پذیرد.

امیدواریم این مقاله مورد توجه شما قرار گرفته باشد.

واژه‌نامه: