عفونت‌ اکتسابی آزمایشگاهی: واقعیتی که نمی‌توان آن‌را نادیده گرفت

امروزه با پیشرفت علم و تکنولوژی به‌ویژه در حوزه‌ی میکروب‌شناسی و افزایش آگاهی عمومی، میزان بروز عفونت‌های اکتسابی در محل کار تا حد زیادی کاهش یافته است. با این وجود هنوز مشاغل پرخطری مانند کار در آزمایشگاه و مراکز درمانی وجود دارند که افراد مشغول به آن در معرض ابتلا به عفونت‌های اکتسابی در محیط کار قرار دارند. کارکنان آزمایشگاه‌های پزشکی که با بافت، مایعات بدن و سایر نمونه‌های آلوده سروکار دارند، در معرض خطر عفونت‌ اکتسابی آزمایشگاهی هستند. این عفونت‌ها ممکن است از طریق استنشاقی، گوارشی، تماس مستقیم نمونه‌ی آلوده با چشم، بینی، دهان یا پوست ایجاد شوند.

روش‌های متعددی برای جلوگیری از عفونت‌ اکتسابی آزمایشگاهی وجود دارد. این اقدامات شامل روش خوب آزمایشگاهی (GLP)، استفاده از وسایل ایمنی و تجهیزات حفاظتی شخصی، ضدعفونی کردن سطوح و دفع مناسب پسماندها است. در این مطلب قصد داریم تا در رابطه با عفونت‌ اکتسابی آزمایشگاهی و نحوه جلوگیری از بروز آن اطلاعاتی ارائه کنیم. پس در ادامه با ما همراه باشید.

اولین عفونت اکتسابی آزمایشگاهی

اولین عفونت اکتسابی آزمایشگاهی در زمان پاستور و کوخ در سال 1890 گزارش شد. قبل از سال 1950، به دلیل سطح پایین آگاهی در مورد عفونت اکتسابی آزمایشگاهی، گزارش‌های کمی این مورد ارائه شده بود. اما از سال 1951 مقالات مختلفی در این مورد ارائه شد که داده‌هایی را در مورد عفونت‌های ویروسی در آزمایشگاه‌ها ارائه کرد و آگاهی عمومی را نسبت به این موضوع به ارمغان آورد. بلافاصله پس از آن، انجمن بهداشت عمومی آمریکا یک کمیته دائمی در مورد عفونت‌ اکتسابی آزمایشگاهی و حوادث آزمایشگاهی تشکیل داد و پرونده‌ای را برای مستندسازی موارد عفونت‌های اکتسابی رخ داده در آزمایشگاه توسط کاربران ایجاد کرد.

عفونت اکتسابی آزمایشگاهی تنها به آزمایشگاه ختم نمی‌شود

اولین اقدام برای جلوگیری از عفونت اکتسابی آزمایشگاهی، توجه به ایمنی آزمایشگاه است که در درجه اول برای جلوگیری از عفونت در کارکنان آزمایشگاه در نظر گرفته شده است. اما باید به این موضوع هم توجه داشت که عفونت‌های مرتبط با آزمایشگاه (LAIs) ممکن است بر سلامت عمومی نیز تأثیر بگذارند. به عنوان مثال حمل نادرست نمونه و یا تهویه نامناسب می‌تواند سبب انتشار آلودگی در محیط‌های عمومی شده و سلامت افراد جامعه را تحت تاثیر قرار دهد.

عفونت‌ اکتسابی آزمایشگاهی ناشی از چیست؟

زیرساخت آزمایشگاهی مناسب و سیستم مدیریت خطرات زیستی، اساس پیشگیری و کنترل عفونت در محیط آزمایشگاه را تشکیل می‌دهند. می‌توان گفت که اغلب عفونت‌های‌ اکتسابی آزمایشگاهی حین کارهای روتین آزمایشگاهی اتفاق می‌افتند. بیش از 90٪ عفونت‌های آزمایشگاهی ناشی از موارد زیر و قابل پیشگیری هستند:

• پاشیدن و ریختن مواد
• بریدگی و جراحات ناشی از سوزن و ابزار تیز و برنده
• گزش وخراش حیوانات
• مکش نمونه با دهان

انگل‌ها، ویروس‌ها و سایر میکروارگانیسم‌ها در آزمایشگاه می‌توانند به طرق مختلفی به کاربر منتقل شوند. در ادامه برخی از این راه‌های انتقال را بررسی خواهیم کرد:

۱. غشاهای مخاطی

زمانی که میکروب‌ها، ویروس‌ها و یا انگل‌ها از طریق تماس مستقیم با کارکنان آزمایشگاه یا سطوح آلوده یا مواردی مانند ویال‌ها، دستگاه‌ها و سایر تجهیزات به غشاهای مخاطی میزبان منتقل می‌شوند.

۲. دستگاه تنفسی

قطرات حاوی میکروارگانیسم‌، ویروس‌ها یا ذرات غبار حاوی عامل عفونی موجود در هوا  ممکن است از طریق دستگاه تنفسی به کاربر منتقل شود.

۳. دستگاه گوارش

حجم‌برداری از طریق دهان، یا خوردن آشامیدن در محیط آزمایشگاه ممکن است باعث انتقال عفونت به کاربر شود.

۴. تلقیح از راه پوست

پشه، مگس، موش صحرایی و سایر جانوران موذی و یا حیوانات آمایشگاهی آلوده می‌توانند میکروب‌ها، ویروس‌ها و یا انگل‌ها را از طریق نیش زدن یا خراش پوست به کاربر منتقل کنند. این موضوع ممکن است از طریق سوزن‌های آلوده نیز اتفاق بیفتد.

شایع‌ترین عفونت‌های اکتسابی آزمایشگاهی

میزان و شدت عفونت اکتسابی آزمایشگاهی، به دوز پاتوژن، شدت بیماری‌زایی و همچنین راه انتقال آن به کاربر بستگی دارد. هرچه سطح امنیت زیستی آزمایشگاه بالاتر باشد، اقدامات ایمنی قوی‌تری برای جلوگیری از عفونت اکتسابی آزمایشگاهی لازم است. در ادامه‌ی این مطلب قصد داریم به بررسی شایع‌ترین عفونت‌های اکتسابی آزمایشگاهی بپردازیم.

گونه‌های بروسالا

بروسلوز (تب مالت) را می‌توان یکی از مهم‌ترین انواع عفونت اکتسابی آزمایشگاهی به شمار آورد. بیشتر عفونت‌های ناشی از گونه‌های بروسلا از طریق بی اطلاعی کاربران نسبت به کشت‌های آلوده‌ای که از نمونه‌های بالینی به دست آمده، ایجاد می‌شود. شیوع بروسلوز عمدتاً با استفاده نادرست از کابینت‌های ایمنی بیولوژیکی (BSC) و عدم شناسایی صحیح گونه‌های بروسلا مرتبط است.

گونه‌های بروسلا به آزمایشگاه‌هایی با سطح ایمنی زیستی 3 تعلق دارند. بروسلوز اکتسابی آزمایشگاهی اغلب به دلیل تماس مستقیم پوست، غشاهای مخاطی یا ملتحمه با نمونه‌ی آلوده و  یا صدمات ناشی از سوزن رخ می‌دهد.

دوز عفونی کم گونه‌های بروسلا نیز می‌تواند باعث عفونت‌های خفیف آزمایشگاهی و شیوع آن بین کارکنان آزمایشگاهی شود.

مایکوباکتریوم توبرکلوزیس

بررسی‌های انجام شده نشان می‌‎دهد که میزان شیوع مایکوباکتریوم توبرکلوزیس در بین پرسنل آزمایشگاهی سه تا نه برابر بیشتر از جمعیت عمومی است. سل اکتسابی آزمایشگاهی اغلب با استنشاق آئروسل‌های نمونه مرتبط است وبرای جلوگیری از بروز آن نمونه‌های حاوی مایکوباکتری باید زیر هود بیولوژیکی کلاس II یا III  مورد بررسی و آزمایش قرار گیرند.

نایسریا مننژیتیدیس

عفونت مننگوکوکی اکتسابی آزمایشگاهی به اندازه‌ی دو عفونت بالا شایع نیست، اما مواردی از آن در آزمایشگا‌های سراسر جهان گزارش شده است. عملیات خوب آزمایشگاهی (GLP) خطر انتقال این عفونت را به کاربران آزمایشگاهی کاهش می‌دهد. از آنجایی که تشکیل آئروسل نایسریا مننژیتیدیس هنگام کار روی کشت می‌تواند منبع عفونت باشد، آموزش و مدیریت صحیح کشت‌های میکروبی ضروری برای کاربران ضروری است. علاوه بر این، پرسنل آزمایشگاه باید از تجهیزات محافظ فردی مناسب استفاده کنند و واکسن مننگوکوک برای کارکنانی که با نایسریا مننژیتیدیس کار می کنند توصیه می شود.

سایر عوامل باکتریایی (به طور مثال میکروارگانیسم‌های گروه انتروباکتریاسه مانند سالمونلا یا شیگلا)  نیز ممکن است سبب عفونت اکتسابی آزمایشگاهی شوند اما میزان گزارش عفونت ناشی از آن‌ها کمتر از موارد فوق بوده است.

انگل‌ها

میزان بروز آلودگی‌های انگلی در سال‌های اخیر نسبت به قبل کاهش یافته است. با این وجود به دلیل مطالعات در رابطه با بیماری‌های انگلی مختلف و تلاش برای درمان آن‌ها، قرار گرفتن در معرض احتمالی انگل‌ها در آزمایشگاه می‌تواند خطر عفونت اکتسابی آزمایشگاهی ناشی از انگل‌ها را برای پرسنل آزمایشگاهی افزایش دهد.

به طور مثال مالاریا، لیشمانیوز، تریپانوزومیازیس، توکسوپلاسموز، فاسیولیازیس، یا شیستوزومیازیس می‌توانند سبب عفونت‌های آزمایشگاهی انگلی شوند. عفونت اکتسابی آزمایشگاهی ناشی از انگل‌ها عمدتاً با آسیب ناشی از سوزن مرتبط است، اما مواردی مانند کار کردن بدون دستکش و یا کار نکردن زیر هودهای آزمایشگاهی نیز می‌تواند در بروز اینگونه عفونت‌ها موثر باشند.

آموزش کارکنان آزمایشگاه برای جلوگیری از ابتلا به عفونت‌های انگلی ضروری است. همچنین از آنجایی که برخی از بیماری‌های انگلی با یک دوره طولانیِ علامت همراه هستند، کارکنان آزمایشگاهی که با انگل‌ها کار می‌کنند باید به طور دوره‌ای آزمایش شوند.

ویروس‌ها

عفونت اکتسابی آزمایشگاهی ناشی از ویروس‌ها در گذشته کمتر شایع بود. اما امروزه، تحقیقات ویروسی و ساخت واکسن‌های جدید کاربردهای گسترده‌ای در بیوتکنولوژی یافته‌‌اند. به همین دلیل اقدامات ایمنی زیستی مناسب، استراتژی‌های ایمنی، آموزش پرسنل و ارائه امکانات آزمایشگاهی خاص برای کاهش شیوع ویروس در محیط‌های آزمایشگاه ضروری است.

قارچ‌ها

قارچ‌های دیفورمیک بلاستومایسس درماتیدیس ^[1]، کوکسیدیوز ایمیتیس ^[2] و هیستوپلاسما کپسولاتوم ^[3] مسئول اکثر عفونت‌های قارچی آزمایشگاهی هستند. برخی از این عفونت‌ها در اثر  تماس قارچ یا کپک با پوست ایجاد می‌شوند اما اغلب موراد  در اثر استنشاق کونیدیوم عفونی از کپک ایجاد شده و در نتیجه باعث عفونت ریوی می‌شوند. برداشتن درب ظرف حاوی محیط کشت برای آزاد شدن تعداد زیادی کونیدی کافی است و اگر کشت، هاگ‌زا باشد، میلیون‌ها کنیدیوم در محیط پراکنده خواهند شد.

چگونه از عفونت اکتسابی آزمایشگاهی پیشگیری کنیم؟

بسیاری از عفونت‌های اکتسابی آزمایشگاهی به این دلیل اتفاق می‌افتند که پرسنل آزمایشگاه از خطر اقداماتی که منجر به تولید آئروسل می‌شوند، بی‌اطلاع هستند. هودهای ایمنی بیولوژیکی کلیدهای پیشگیری از عفونت اکتسابی آزمایشگاهی هستند.

ایمنی آزمایشگاه باید بر آموزش کارکنان برای انجام اقدامات احتیاطی استاندارد ، پردازش نمونه‌ها زیر کابینت‌های ایمنی بیولوژیکی، استفاده از تجهیزات مناسب، ضدعفونی سطوح کار (حداقل روزانه) و دفع صحیح زباله‌های خطرناک متمرکز شود.

همچنین اقدامات احتیاطی استاندارد حکم می‌کند که تمامی نمونه‌های گرفته شده از بیماران با این فرض بررسی شوند که عفونی هستند.

علاوه‌براین نباید از این موضوع غافل شد که دو جزء کلیدی ایمنی آزمایشگاه، بهداشت مناسب دست  و استفاده از دستکش هنگام انجام کارهای آزمایشگاهی با خون یا سایر مواد عفونی است.  بهداشت مکرر دست و شستن آن‌ها پس از درآوردن دستکش و یا تماس تصادفی پوست با مواد عفونی بسیار ضروری است.

جمع‌بندی

پیشرفت‌ تحقیقات در زمینه‌هایی مانند میکروبیولوژی، پزشکی، صنایع غذایی، کشاورزی، موجودات ژنتیکی اصلاح‌شده و نانوتکنولوژی و غیره، مستلزم کار با عوامل بیماری‌زا، مانند ویروس، انگل، قارچ، باکتری یا ارگانیسم‌های اصلاح‌شده ژنتیکی است. به همین دلیل می‌توان گفت که عفونت اکتسابی آزمایشگاهی واقعیتی است که نمی‌توان آن‌را نادیده گرفت. با این وجود می‌توان خطر بروز اینگونه عفونت‌ها را با استفاده صحیح از رویه‌های شناخته شده بین المللی، امکانات کافی و آموزش کارکنان آزمایشگاه کاهش داد و کنترل نمود.

خوشحال می‌شویم نظرات و تجربیات خود را در رابطه با کار در آزمایشگاه و خطرات موجود در ان با ما و دیگر خوانندگان این مطلب به اشتراک بگذارید.

واژه نامه: