مروری بر کریپتوکوکوس نئوفورمانس: بیماری‌زایی و تشخیص آزمایشگاهی

کریپتوکوکوس نئوفورمانس (Cryptococcus neoformans) که با نام اختصاری Cn نیز شناخته می‌شود، یک پاتوژن قارچی است. این پاتوژن، از طریق استنشاق اسپورها وارد بدن می‌شود. در افراد سالم، عفونت Cn در اغلب موارد به  صورت خود به خود از بین می‌رود یا برای مدت طولانی به شکل نهفته باقی می‌ماند. اما در افرادی که عملکرد ایمنی ضعیفی دارند، عفونت ممکن است به سیستم عصبی مرکزی گسترش یابد و باعث مننژیت شود. بنابراین، کریپتوکوکوس نئوفورمانس در بیماران مبتلا به ایدز نسبتا شایع است. گروه دیگر افراد مستعد ابتلا به کریپتوکوکوز، گیرندگان عضو هستند. این افراد تحت درمان با داروهایی هستند که سیستم ایمنی بدن را سرکوب می‌کند. به‌همین دلیل پاتوژن‌های کریپتوکوکوس نئوفورمانس می‌توانند به‌راحتی برای این افراد مشکل‌ساز شده و زندگی آن‌ها را در معرض خطر قرار دهند.

با در نظر گرفتن این موارد، می‌توان گفت که تشخیص و شناسایی کریپتوکوکوس نئوفورمانس و درمان به موقع آن نقش بسزایی در سلامت افراد جامعه دارد. از همین رو در این مطلب قصد داریم مروری بر کریپتوکوکوس نئوفورمانس، بیماری‌زایی و تشخیص آزمایشگاهی آن داشته باشیم. پس در ادامه با ما همراه باشید.

گونه‌های کریپتوکوکوس

گونه‌های کریپتوکوکوس (Cryptococcus spp) یک گروه قارچی متعلق به شاخه قارچ‌های چتری (Basidiomycota) هستند. در بین اعضای این گروه، کریپتوکوکوس نئوفورمانس بیماری‌زاترین گونه‌ برای انسان و حیوانات به شمار می‌رود.

کریپتوکوکوس نئوفرمانس معمولاً به صورت مخمر تک سلولی رشد می‌کند. این پاتوژن در فضولات خشک شده پرندگان (به ویژه کبوتر) و خفاش و در گرد و غبار آلوده به چنین فضولاتی وجود دارد و به علت سبک بودن، به‌راحتی به صورت آئروسل در فضا پخش می‌شود.

کریپتوکوکوس نئوفرمانس یک پاتوژن درون سلولی اختیاری است. به این معنا که قسمتی از زندگی خود را درون سلول می‌گذراند و پس از آن از سلول‌های میزبان استفاده می‌کند.

این پاتوژن از طریق استنشاق اسپورهای آئروسل شده وارد میزبان انسان می‌شوند.

هنگامی که کریپتوکوکوس نئوفرمانس وارد ریه شد، توسط ماکروفاژهای آلوئولی فاگوسیتوز می‌شود. ماکروفاژها عوامل اکسیداتیو و نیتروزاتیو تولید می‌کنند که به طور معمول میکروارگانیسم‌ها را از‌بین می‌برند. اما کریپتوکوکوس نئوفرمانس با تنظیم مثبت ژن‌های بیان‌کننده استرس اکسیداتیو، واکنش اکسیداتیو را مهار کرده و به این ترتیب از فاگوسیتوز جان سالم به در می‌برد.  سپس به سیستم عصبی مرکزی منتشر شده و در آنجا باعث مننگوانسفالیت (Meningoencephalitis) می‌شود. مننگوانسفالیت یا التهاب مغز و پرده‌های مغزی به معنی التهاب حاد بافت مغزی و مننژ است.

علائم عفونت ناشی از کریپتوکوکوس نئوفورمانس

عفونت ریوی اولیه ممکن است بدون علامت باشد یا ممکن است شبیه عفونت تنفسی آنفولانزا باشد که اغلب خود به خود برطرف می‌شود.

اما در بیماران دچار نقص ایمنی، مخمرها ممکن است تکثیر شده و به سایر قسمت‌های بدن برسند. سایر نقاط شایع انتشار ( علاوه بر عصبی مرکزی) عبارتند از: پوست، غده فوق کلیوی، استخوان، چشم و غده پروستات.

مننژیت ناشی از عفونت کریپتوکوکوس نئوفورمانس ممکن است سبب بروز علائم زیر در فرد شود:

• سردرد
• تب
• تغییر وضعیت روانی (از گیجی و بی حالی تا کما)
• تاری دید
• سفتی عضلات گردن
• حساسیت به نور
• تهوع و استفراغ
• تشنج
• اِدم پاپی^[1] (تورم عصب بینایی)

لازم به ذکر است که در صورت عدم توجه به علائم و درمان نکردن کریپتوکوکوس نئوفورمانس مننژیت کریپتوکوکی در نهایت کشنده خواهد بود.

بیمار‌ی‌زایی و ویژگی‌های بالینی کریپتوکوکوس نئوفورمانس

حدت یا شدت بیماری‌زایی کریپتوکوکوس نئوفرمانس با تولید لاکاز (laccase ) و کپسول و حضور پلی‌ساکارید کپسولی افزایش می‌یابد.

• کپسول:

کریپتوکوکوس نئوفرمانس تنها مخمر بیماری‌زا است که دارای کپسول پلی ساکارید است. عملکرد کپسول به شرح زیر است:

ضد فاگوسیتیک: کپسول حاوی ترکیباتی است که توسط فاگوسیت‌ها شناسایی نمی‌شود.

حفاظت در شرایط خشک کردن: کپسول در شرایط حشک کردن از مخمر محافظت می‌کند.

اندازه ایده‌آل برای رسوب آلوئولی: فروپاشی کپسول سبب کاهش اندازه سلول شده و مخمر را در محدوده اندازه ایده‌آل برای رسوب آلوئولی قرار می‌دهد.

• فنل اکسیداز:

این آنزیم مسئول تولید ملانین است. ملانین با مقاوم کردن ارگانیسم در برابر حمله لکوسیت‌ها به عنوان یک عامل حدت عمل می‌کند. مشخص شده است که افزایش تولید ملانین می‌تواند تکثیر لنفوسیت‌ها و تولید فاکتور نکروز تومور را کاهش دهد.

تشخیص آزمایشگاهی

جهت بررسی ابتلا به کریپتوکوکوس نئوفورمانس ممکن است نمونه‌های مختلفی از فرد مشکوک به ابتلا جمع‌آوری شود. نمونه‌ها به علائم بالینی و شرایط مشکوک بیماری بستگی دارد. نمونه‌های رایج شامل مایع نخاعی (CSF)، بافت، اگزودا^[2]، خلط، خون و ادرار است.

بررسی میکروسکوپی

رنگ آمیزی نمونه با استفاده از روش جوهر هند (India ink) یک ابزار تشخیصی سریع و ارزان برای تشخیص عفونت کریپتوکوکوس نئوفورمانس در بسیاری از موسسات و مراکز تحقیقاتی است.

جوهر هند، سلول‌های مخمری و کپسول را در نمونه‌های مایع مغزی نخاعی، اگزودا و ادرار مشخص می‌کند. کریپتوکوکوس نئوفرمانس پس از رنگ آمیزی زیر میکروسکوپ، به صورت مخمر کروی با دیواره ضخیم ظاهر می‌شود که قطر آن بین 2 تا 15 میکرومتر می‌‎باشد. این پاتوژن معمولاً توسط یک کپسول احاطه شده است.

 با توجه به این موضوع که حساسیت روش جوهر هند کم است،  بسیاری از آزمایشگاه‌های تشخیصی این آزمایش را با تست آگلوتیناسیون لاتکس کریپتوکوکی حساس‌تر جایگزین کرده‌اند.

کشت نمونه

نمونه مشکوک به عفونت کریپتوکوکوس نئوفرمانس را می‌توان روی محیط کشت‌های مختلفی مانند سابرودکستروز آگار^[3] ، بلاد آگار^[4] و برد سید آگار^[5] کشت داد.

در صورت مثبت بودن تست، کلنی‌ها ظرف چند روز انکوباسیون در دمای 37 درجه سانتی‌گراد، ظاهر می‌شوند. کریپتوکوکوس نئوفرمانس در محیط کشت،  معمولا کلنی‌های موکوئیدی سفید رنگ تولید می‌کند که سلول‌های کروی شکل به قطر 5 تا 10 میکرومتر هستند و توسط یک کپسول ضخیم احاطه شده‌اند.

لازم به ذکر است که کریپتوکوکوس نئوفرمانس به سیکلوهگزیماید (cycloheximide) حساس است. سیکلوهگزیماید یک آنتی‌بیوتیک تولید شده توسط باکتری استرپتومایسس گریزئوس S. griseus است و گاهی برای سهولت در جداسازی باکتری‌ها از نمونه‌های محیطی استفاده می‌شود.

تشخیص آنتی ژن/آنتی بادی

عفونت کریپتوکوکوس نئوفرمانس را می‌توان از طریق بررسی آنتی‌بادی یا آنتی‌ژن نیز تشخیص داد.

 آزمایش آنتی‌ژن کپسولی را می‌توان روی مایع مغزی نخاعی و سرم خون انجام داد. آزمایش آگلوتیناسیون لاتکس (Latex agglutination) در تشخیص آنتی‌ژن پلی ساکارید کریپتوکوک بسیار مفید است. آنتی بادی‌های سرمی را می‌توان با آزمایش آگلوتیناسیون و ایمونوفلورسانس تشخیص داد.

جمع‌بندی

کریپتوکوکوس نئوفورمانس نوعی پاتوژن بیماری‌زا محسوب می‌شود. این پاتوژن از طریق استنشاق آئروسل‌ها وارد ریه شده و می‌تواند ریه و سیستم عصبی مرکزی انسان را تحت تاثیر قرار دهد.

کریپتوکوکوس نئوفورمانس در مدفوع کبوترها یافت شده و آئروسل‌های آن به دلیل سبک بودن به‌راحتی در هوا پخش می‌شوند. به‌همین دلیل افراد دارای نقص ایمنی و یا افرادی که به دلیل مصرف دارو سیستم ایمنی ضعیفی دارند، ممکن است خیلی سریع دچار این عفونت شوند.

با توجه به اهمیت بیماری‌زایی کریپتوکوکوس نئوفورمانس، آشنایی با علائم این عفونت و تشخیص به موقع آن اهمیت بالایی دارد. در این مطلب نه تنها به بررسی علائم این عفونت پرداختیم، بلکه سعی کردیم مورفولوژی آن را نیز بیان کنیم. امیدواریم این مطلب مورد توجه شما قرار گرفته باشد.

واژه‌نامه