نمونه چرک: کشت و بررسی آزمایشگاهی

جمع‌آوری نمونه چرک از آزمایشاتی است که احتمالا آن را تجربه کرده‌اید. چه به عنوان بیمار و چه به عنوان فرد آزمایشگاهی.

پوست بزرگ‌ترین و نازک‌ترین عضو بدن است که به عنوان یک مانع بین اندام‌های داخلی استریل و محیط خارجی مملو از میکروارگانیسم‌ها عمل می‌کند. اما در صورتی که دچار زخم یا هرگونه آسیب شود، نه تنها خود پوست دچار عفونت شده، بلکه ممکن است این عفونت به اندام‌های داخلی نیز گسترش یابد.

عفونت بسته به محل آسیب ممکن است توسط یک یا چند میکروارگانیسم ایجاد شود. به عنوان مثال زخم‌های سطحی اغلب توسط باکتری‌های هوازی ایجاد می‌شوند. بی‌هوازی‌ها معمولاً آبسه‌هایی در ناحیه پرینه، کشاله ران و باسن ایجاد می‌کنند.

از آنجایی که عفونت پوستی در صورت نادیده گرفته شدن، خطرناک خواهد بود، بررسی آبسه و چرک از اهمیت زیادی برخوردار است. به همین دلیل در این مطلب قصد داریم به مبحث جمع‌آوری نمونه چرک و بررسی آزمایشگاهی آن بپردازیم. پس در ادامه با ما همراه باشید.

پاتوژن‌های احتمالی در نمونه چرک

پیش از اینکه به سراغ جمع‌آوری نمونه چرک برویم، بهتر است ابتدا بگوییم چه ارگانیسم‌هایی ممکن است در نمونه‌ چرک گرفته شده از یک آبسه وجود داشته باشد. در جدول 1 به این موضوع پرداخته شده است.

جدول 1. ارگانیسم‌های رایج در نمونه چرک

جمع‌آوری نمونه چرک

جهت جمع‌آوری نمونه چرک باید به یکسری نکات توجه داشت.

• سعی کنید تا جایی که ممکن است نمونه قبل از پانسمان یا ضدعفونی کردن آبسه، جمع‌آوری شود.
• نمونه ایده‌آل، ترجیحا باید از آبسه‌ای که قبلاً تخلیه نشده است، باشد.
• جهت دقیق‌تر بودن نتایج آزمایشگاهی، در حالت ایده‌آل، حداقل حجم 1 میلی لیتر و حداکثر 5 میلی لیتر چرک باید جمع آوری شود. مگر اینکه بنا به شرایط خاص پزشک مقادیر دیگری را توصیه کند.
• جهت جمع‌آوری نمونه چرک، باید از یک سرنگ استریل استفاده شود. هر گونه حباب هوا باید خارج شود.
• اگر جهت بررسی نمونه چرک، از بیوپسی بافت استفاده شده است، نمونه بافت باید در یک بطری استریل (یا هر ظرف ضد نشت استریل) قرار داده شود. در صورت تاخیر در حمل و نقل، بافت باید در سیستم حمل و نقل بی‌هوازی قرار گیرد.
• توجه داشته باشید که برای جمع‌آوری نمونه چرک، استفاده از سواب ممکن است محدودیت‌‌هایی ایجاد کند.

 سواب‌ها معمولا مقدار کافی نمونه را جمع‌آوری نمی‌کنند. همچنین اغلب با فلور طبیعی پوست آلوده هستند و تفسیر نتایج را دشوار می‌کنند. هنگام استفاده از سواب، باید از عمیق‌ترین قسمت زخم نمونه برداری شود و سواب باید به خوبی به چرک آغشته شود.

انتقال نمونه چرک

جمع‌آوری نمونه چرک باید با دقت بالایی انجام شود تا در نتایج آزمایش تداخلی ایجاد نگردد. اما انتقال نمونه چرک نیز به همان‌اندازه اهمیت دارد.

نمونه چرک ممکن است در مکان‌های مختلفی جمع‌آوری شود. به طور مثال بیمارستان، کلینیک، یا حتی در منزل. اما جهت بررسی لازم است نمونه به یک آزمایشگاه ارسال شود.

• برای انتقال نمونه چرک به آزمایشگاه، نمونه را لیبل‌گذاری کنید. این لیبل باید حاوی مشخصات بیمار و تاریخ نمونه‌گیری باشد.
• نمونه را در اسرع وقت با فرم درخواست تکمیل شده به آزمایشگاه تحویل دهید.
• زمان حمل و نقل متاثر از حجم نمونه و ماهیت ارگانیسم مشکوک است. اگر زمان انتقال بیش از 3 ساعت باشد، بازیابی بی‌هوازی‌ها به خطر می‌افتد.
• اگر تأخیر در حمل و نقل به آزمایشگاه اجتناب‌ناپذیر است، نمونه باید در محیط انتقال مناسب قرار داده شود تا خشک شدن به حداقل برسد و قرار گرفتن در معرض اکسیژن نیز به حداقل برسد.
• در صورت تأخیر در پردازش و انتقال نمونه، توصیه می‌شود نمونه در یخچال نگهداری شود.

بررسی آزمایشگاهی نمونه چرک

پس از جمع‌آوری نمونه چرک و انتقال آن به آزمایشگاه، لازم است نمونه جهت بررسی ارگانیسم‌های احتمالی مورد بررسی قرار گیرد. این بررسی در چند مرحله انجام می‌شود.

۱. بررسی ظاهر نمونه

اهی اوقات برای موارد مشکوک به میستوم (mycetoma) یا اکتینومایکوز (actinomycosis)، لازم است ظاهر نمونه جهت بررسی وجود یا عدم وجود گرانول‌های سولفور بررسی شود.

۲. آماده سازی اسمیر

برای بررسی نمونه چرک لازم است یک اسمیر از آن تهیه شود. به این معنا که تنها یک قسمت کوچکی از نمونه مورد بررسی قرار می‌گیرد. از انجایی که جمع‌آوری نمونه کشت ممکن است به روش‌های مختلفی انجام شود، روش تهیه اسمیر نیز متفاوت خواهد بود.

• اگر یک سواب چرک دریافت کردید که مشکوک به باکتری هوازی بود، ابتدا سواب آغشته به نمونه را در محیط کشت مناسب تلقیح کنید و سپس از سواب یک اسمیر برای رنگ آمیزی گرم آماده کنید.
• اگر دو سواب دریافت کردید، از یکی برای کشت و از سواب دوم برای رنگ‌آمیزی گرم استفاده کنید.
• در صورت ارسال نمونه بافت، آن را به کمک دستگاه میکروتوم آماده کرده و سپس رنگ‌آمیزی گرم را انجام دهید.

اگر آسپیره چرک به آزمایشگاه شما ارسال شده است، با استفاده از یک پیپت استریل یک قطره چرک را روی یک لام میکروسکوپ تمیز قرار دهید. سپس آن‌ را با استفاده از یک لوپ استریل پخش کنید تا یک اسمیر نازک برای رنگ آمیزی گرم ایجاد گردد.

۳. رنگ‌آمیزی گرم

• اسمیر نمونه چرک که در مرحله پیش آماده کرده بودید را به طور مساوی روی یک لام تمیز و بدون چربی پخش کنید.
• اجازه دهید اسمیر در محیط خشک شود.
• نمونه را با حرارت تثبیت کرده و به روش گرم، رنگ آمیزی کنید.
• اسمیر را با استفاده از لنز شیئی 100X بررسی کنید. توجه به موارد زیر را از قلم نیندازید:

باکتری‌های میله‌ای گرم منفی

اگر همچین مواردی را در نمونه‌ چرک مشاهده کردید، باکتری‌های احتمالی می‌توانند موارد زیر باشند:

• E.coli
• Klebsiella pneumonia
• Pseudomonas aeruginosa
• Proteus
• Bacteroides

کوکسی های گرم مثبت

کوکسی‌های گرم مثبت را ممکن است به صورت جفت، زنجیره‌ای یا خوشه‌‎ای مشاهده کنید. در این شرایط پاتوژن‌های احتمالی ممکن است استافیلوکوک اورئوس، استرپتوکوک پیوژنز (Streptococcus pyogenes)، استرپتوکوک بی‌هوازی یا انتروکوک‌ها باشند.

باکتری‌های میله‌ای بزرگ گرم مثبت با انتهای مربع

اگر چنین اشکالی را در نمونه چرک مشاهده کردید، عوامل بیماری‌زای احتمالی ممکن است کلستریدیوم پرفرنجنس (Clostridium perfringens) یا باسیلوس آنتراسیس (Bacillus anthracis) باشند.

باکتری پلئومورف

در مورد نمونه‌ چرک مشکوک به عفونت بی‌هوازی، ممکن است تعداد زیادی باکتری پلئومورف^[1] (مانند استرپتوکوک، باکتری‌های میله‌ای شکل گرم مثبت و گرم منفی با اندازه‌های مختلف و باکتری‌های دوکی شکل) را مشاهده کنید. پلئومورف در واقع وجود اشکال نامنظم و متغیر در یک گونه یا سویه میکروارگانیسم‌ها است. پلئومورفیسم به‌ویژه در گروه‌های خاصی از باکتری‌ها و مخمرها شایع است و کار شناسایی و مطالعه آن‌ها را بسیار پیچیده می کند.

گاهی اوقات ممکن است در نمونه چرک، سلول‌های مخمر گرم مثبت با سودوهیف (Pseudohyphae) دیده شود که می‌تواند نشانه‌ی وجود کاندیدا آلبیکنس (Candida albicans) باشد.

سودوهیف از یک سری سلول‌های مخمر دراز و به هم چسبیده تشکیل شده است.

۴. کشت نمونه چرک

پس از جمع‌آوری نمونه کشت، بررسی آن زیر میکروسکوپ با استفاده از رنگ‌آمیزی گرم ضروری است. اما بررسی آزمایشگاهی نمونه تنها به اینجا ختم نمی‌شود. بلکه در اغلب موارد کشت نمونه نیز لازم است.

نمونه‌ چرک جمع‌آوری‌شده روی سواب‌ یا آسپیره چرک باید روی محیط‌ کشت‌های زیر قرار داده شود:

• آگار خون گوسفند^[2](برای جداسازی استافیلوکوکوس اورئوس و استرپتوکوک پیوژنز یا سایر استرپتوکوک‌ها)
• مکانکی آگار^[3] (برای جداسازی باکتری‌های میله‌ای گرم منفی)

۵. شرایط انکوباسیون

دما: 35 تا 37 درجه سانتی‌گراد

اتمسفر:

• بلاد آگار در اتمسفر غنی شده با دی اکسید کربن (به عنوان مثال انکوباتور CO2)
• مکانکی آگار در هوای محیط (انکوباتور معمولی)

زمان: حداکثر 48 ساعت (بعد از 24 ساعت انکوباسیون پلیت را مشاهده کنید، در صورت مشاهده رشد، مراحل بعدی را انجام دهید و محیط کشت را بیش از این انکوباسیون نکنید.)

بررسی نتایج کشت نمونه

در صورت مشاهده رشد پس از 24 الی 48 ساعت کشت، لازم است بررسی مورفولوژی کلنی و شناسایی کلنی‌های ایزوله انجام شود.

بررسی نتایج کشت نمونه چرک – بلاد آگار

در پلیت حاوی بلاد آگار، به دنبال همولیز باشید. استافیلوکوکوس اورئوس و استرپتوکوک پیوژنز در بلاد آگار، بتا همولیز می‌کنند. البته توجه داشته باشید که برخی از سویه‌‌های استافیلوکوکوس اورئوس ممکن است همولیز را نشان ندهند.

انتروکوک‌ها، کلنی‌های غیر همولیتیک را در بلاد آگار ایجاد می‌کنند.

از آنجایی که هم استافیلوکوک‌ها و  هم استرپتوکوک‌ها در بلاد آگار، بتا همولیز هستند، تفاوت این دو را می‌توان به کمک یکسری تست‌های ساده تشخیص داد.

به عنوان مثال، در تست کاتالاز، استافیلوکوک مثبت و استرپتوکوک منفی است.

همچنین جهت تمایز گونه‌های مختلف و تایید تشخیص، سایر آزمایشات بیوشیمیایی نیز ممکن است روی نمونه چرکِ کشت داده شده صورت گیرد.

به عنوان مثال، برای شناسایی کلنی‌های مشکوک استافیلوکوکوس اورئوس آزمایش کواگولاز را انجام دهید. در این تست،  استافیلوکوک اورئوس، کوآگولاز مثبت و سایر استافیلوکوک‌ها کواگولاز منفی هستند.

در صورت مشکوک بودن به انتروکوک نیز می‌توان آزمایش بایل (صفرا) اسکولین را انجام داد.

بررسی نتایج کشت نمونه چرک – مکانکی آگار

بررسی نتایج در مکانکی آگار از طریق تغییر رنگ محیط کشت صورت می‌گیرد.

کلنی‌های تخمیرکننده لاکتوز، صورتی رنگ و کلنی‌هایی که توانایی تخمیر لاکتوز را ندارند،  بی رنگ ظاهر می‌شوند.

 کلنی‌های تخمیرکننده لاکتوز می‌توانند اشریشیا کلی، کلبسیلا یا انتروباکتر باشند.

 کلنی‌های غیر تخمیرکننده می‌توانند سودوموناس آئروژینوزا، اسینتوباکتر و پروتئوس باشند.

توجه داشته باشید که در مکانکی آگار نیز، مانند بلاد آگار، بررسی‌ها تنها به محیط کشت محدود نمی‌شود، بلکه سایر آزمایشات بیوشیمیایی نیز ممکن است صورت گیرد. به عنوان مثال اعضای خانواده انتروباکتریاسه‌ها را می‌توان با انجام دو آزمایش سریع (تست کاتالاز +ve و تست اکسیداز -ve) از سایر باسیل‌های گرم منفی متمایز کرد. شناسایی باکتری‌های روده‌ای را می‌توان با استفاده از آزمایش‌های بیوشیمیایی مانند آزمایش استفاده از سیترات، آزمایش آگار آهن سه‌گانه (TSI)، تست سولفیت-ایندول-موتیلیتی (SIM) و آزمایش اوره آز انجام داد.

تست حساسیت ضد میکروبی

مرحله آخر برای بررسی نمونه چرک را می‌توان، تست حساسیت ضدمیکروبی محسوب کرد.

برای استرپتوکوک پیوژنز و انتروکوک تست حساسیت ضد میکروبی باید در مولر هینتون آگار که حاوی خون گوسفند است، انجام شود.

برای استافیلوکوک اورئوس و سایر باسیل‌های گرم منفی، مولر-هینتون آگار معمولا به تنهایی کافی است.

جمع‌بندی

آبسه یا چرک ممکن است به دلایل بسیار مختلفی روی پوست ایجاد شود و ارگانیسم‌های متعددی می‌توانند علت آن باشند. گاهی اوقات یک آبسه چرکی خود به خود از بین می‌رود اما گاهی ممکن است بسیار خطرناک شده و حتی عفونت آن به خون منتقل شود و سبب مرگ بیمار گردد. به همین دلیل جمع‌آوری نمونه چرک و بررسی آن از اهمیت زیادی برخوردار است.

در این مطلب سعی کردیم در وهله اول به نحوه‌ صحیح جمع‌آوری نمونه چرک بپردازیم و سپس نحوه بررسی و کشت آن در محیط‌های مختلف را بررسی کنیم. امیدواریم این مطلب مورد توجه شما قرار گرفته باشد.

واژه نامه