باکتروئیدس فراژیلیس، عامل بیماری پریتونیت
باکتروئیدس فراژیلیس (Bacteroides fragilis) یکی از شایع‌ترین گونه‌های باکتری بی‌هوازی جدا شده از نمونه‌های بالینی است که عامل بیماری پریتونیت و سایر التهابات در بدن است. این عامل عفونی می‌تواند سبب درد شکم، مشکل دفع ادرار، التهاب لثه و حفره قلب و یا حتی مرگ بیمار شود.
در این مقاله قصد داریم به بررسی عامل بیماری‌زای این عفونت بپردازیم.
ساختار باکتروئیدس فراژیلیس
باکتری پلئومورفیک چیست؟
باکتری‌هایی که می‌توانند در اشکال و فرم‌های مختلف وجود داشته باشند، باکتری پلئومروفیک نامیده می‌شوند.
باکتروئیدس فراژیلیس (B. fragilis) از نوع باسیل‌های گرم منفی، غیر اسپورساز، غیر متحرک و پلئومورفیک است که معمولا به صورت میله‌های باریک یا کوکوباسیلوس ظاهر می‌شود. این گونه باکتریایی، بی‌هوازی اجباری است. به این معنی که نمی‌تواند در محیط حاوی اکسیژن رشد کند.
B. fragilis شایع‌ترین گونه در روده انسان است. اعضای این باکتری، بخش قابل توجهی از میکروبیوتای طبیعی دستگاه گوارش را تشکیل می‌دهند. (حدود CFU/g 1011 در مدفوع)
بیماری‌زایی باکتروئیدس فراژیلیس
اعضای گروه باکتروئیدس فراژیلیس مسئول انواع عفونت‌های بالینی هستند. برخی از عوامل حدت (عامل بیماری‌زایی) این گونه باکتریایی در ادامه ذکر شده است.
بیماری‌های ناشی از باکتروئیدس فراژیلیس
انتروتوکسیژنیک چیست؟
به ارگانیسمی اطلاق می‌شود که سمومی را در دستگاه گوارش تولید می‌کند و باعث استفراغ، اسهال و سایر علائم مسمومیت غذایی می‌شود.
باکتروئیدس فراژیلیس علاوه بر پریتونیت، باعث آسیب روده و بیماری التهابی لگن (PID) نیز می‌شود. همچنین در عفونت‌های شکمی، آبسه‌های مغزی و آمپیم[4] (تجمع چرک در فضای پلور قفسه سینه) نقش دارد. سویه‌های انتروتوکسیژنیک[5] می‌توانند باعث اسهال شوند.
همانطور که گفته شد، باکتروئیدس فراژیلیس، بخش قابل توجهی از میکروبیوتای طبیعی دستگاه گوارش را تشکیل می‌دهد. بنابراین تروما یا جراحی شکمی باعث ورود این باکتری‌ها به بدن شده و در نتیجه عفونت‌های داخل شکمی رخ می‌دهد.
در موارد نادری، اندوکاردیت (عفونت پوشش داخلی حفره‌های قلب)، مننژیت (نزدیکی التهاب به مغز و نخاع) و آرتریت سپتیک (عفونت مفصلی) نیز در اثر عفونت این باکتری دیده شده است.
شکل 1، مکان‌های مستعد عفونت توسط B. fragilis را نشان می‌هد.
تشخیص آزمایشگاهی باکتروئیدس فراژیلیس
باکتروئیدس فراژیلیس معمولا طی فرایندهای زیر در آزمایشگاه شناسایی می‌شود.
- رنگ آمیزی گرم
- بررسی مورفولوژی کلنی در محیط کشت
- حساسیت آنتی بیوتیکی
- آزمایشات بیوشیمیایی
باکتروئیدس فراژیلیس بی‌هوازی اجباری است و در صورتی که در معرض اکسیژن قرار گیرد، ممکن است از بین برود. بنابراین نمونه‌های بالینی باید به دقت جمع‌آوری شده و مورد آزمایش قرار گیرند. در ادامه به بررسی نمونه‌های مورد نیاز برای تشخیص B. fragilis، روش انتقال نمونه به آزمایشگاه و نحوه بررسی نمونه خواهیم پرداخت.
۱. نمونه‌های قابل قبول
- بیوپسی بافت
- بافت مرده یا نکروز شده
- آسپیره مایعات بدن
- نمونه چرک
۲. نمونه‌های غیر قابل قبول
- نمونه گرفته شده بعد از شست و شوی معده
- سواب نمونه (توجه داشته باشید که در صورت جمع‌آوری نمونه چرک، باید از سرنگ استفاده شود. سواب قابل قبول نیست)
- ادرار میانی
- ترشحات پروستات جمع‌آوری شده از طریق مجرای ادراری
- مدفوع
- نمونه گرفته شده از گلو، بینی یا سایر نمونه‌های اوروفارنکس (به استثنای نمونه‌هایی که از بافت عمیق در طی جراحی دهان به دست می‌آیند)
- نمونه گرفته شده از سطح پوست
۳. حمل و نقل نمونه
نمونه‌ها باید فوراً در RCM براث[6] یا سایر محیط‌های انتقال بی‌هوازی قرار داده شوند و در اسرع وقت به آزمایشگاه ارسال گردند.
۴. رنگ‌آمیزی گرم
تمام نمونه‌های بالینی مشکوک به عفونت باید تحت رنگ‌آمیزی گرم قرار گیرند و از لحاظ مورفولوژیک بررسی شوند. باکتروئیدس فراژیلیس گرم منفی است و در رنگ‌آمیزی گرم به رنگ قرمز مشاهده می‌شود.
در بسیاری از موارد در آزمایشگاه‌های بالینی، باسیل‌های گرم منفی بی‌هوازی که در محیط‌های انتخابی Bacteroides fragilis (مانند Bacteroides bile esculin) رشد می‌کنند، ممکن است به‌عنوان B. fragilis، تشخیص داده می‌شوند. بنابراین دشوار است که بدانیم برخی از اعضای دیگر باکتروئیدس تا چه اندازه در بروز عفونت‌ها دخیل هستند. با افزایش استفاده از روش‌های مولکولی در آینده، می‌توان انتظار داشت که محققین بتوانند به طور دقیق‌ترس تعیین کنند که چه گونه‌هایی واقعاً در عفونت‌های بالینی دخیل هستند.
۵. کشت نمونه
نمونه‌ها باید بلافاصله تحت شرایط بی‌هوازی، در محیط کشت‌های مختلفی که به این منظور طراحی شده است، پردازش شوند.
توجه داشته باشید که کشت‌های بی‌هوازی باید روی بافت‌ها یا آسپیره چرک انجام شود. توصیه می‌شود کشت‌های بی‌هوازی را روی نمونه‌هایی که از فلور مخاطی یا مدفوع گرفته شده است، انجام ندهید.
برای جداسازی بی‌هوازی‌ها می‌توان از محیط‌های کشت مختلفی استفاده کرد. رایج‌ترینِ آن‌ها در جدول 1 ذکر شده است.
جدول 1. محیط‌های کشت مختلف برای باکتروئیدس فراژیلیس
| آگار | نام انگلیسی | کلنی |
| آگار خون نئومایسین | Neomycin blood agar | کلنی‌های خاکستری رنگ |
| BBE یا اسکولین آگار صفراوی | Bacterioides bile esculin agar | اعضای گروه B. fragilis به صورت کلنی‌های قهوه‌ای تا سیاه رشد می‌کنند |
| _ | Bacteroides fragilis selective (BFS) medium | کلنی‌های زرد بزرگ (تخمیر گلوکز) همراه با سیاه شدن محیط اطراف (هیدرولیز اسکولین) |
۶. حساسیت ضد میکروبی
کلنی‌های باکتروئیدس فراژیلیس، بتالاکتاماز تولید می‌کنند و در نتیجه به پنیسیلین (آمپی سیلین، آموکسی سیلین) و اکثر سفالوسپورین‌ها و همچنین کلیندامایسین مقاوم هستند. اما معمولاً به آمپی سیلین-سولباکتام و پیپراسیلین-تازوباکتام، مترونیدازول و کارباپنم حساس هستند.
تست‌های بیو شیمیایی برای تشخیص باکتروئیدس فراژیلیس
تشخیص باکتروئیدس فراژیلیس مانند هر میکروارگانیسم دیگری، علاوه بر کشت، نیازمند انجام آزمای‍ش‌های بیوشیمیایی نیز هست. جداول 2 الی 4 تست‌های بیوشیمیایی مهم و ویژگی‌های باکتروئیدس فراژیلیس در هریک را نشان می‌دهند.
جدول 2. مخشصه های اصلی باکتروئیدس فراژیلیس
| Basic Characteristics | Properties (Bacteroides fragilis) |
| Capsule | Positive (+ve) |
| Catalase | Positive (+ve) |
| Flagella | Negative (-ve) |
| Gelatin Hydrolysis | Weakly Positive (+ve) |
| Gram Staining | Gram-negative (-ve) |
| Growth in Bile (20%) | Positive (+ve) |
| Hemolysis | Negative (-ve) |
| Indole | Variable |
| Motility | Negative (-ve) |
| Nitrate Reduction | Negative (-ve) |
| Oxidase | Variable |
| Pigment | Negative (-ve) |
| Shape | Rod-shaped cells with rounded ends. |
| Spore | Negative (-ve) |
| Thioglycolate with bile | Positive (+ve) |
| Urease | Negative (-ve) |
جدول 3. تست های تخمیری باکتروئیدس فراژیلیس
| Fermentation of | |
| Arabinose | Negative (-ve) |
| Cellobiose | Variable |
| Glucose | Positive(+ve) |
| Glycogen | Positive(+ve) |
| Inositol | Negative (-ve) |
| Lactose | Positive(+ve) |
| Maltose | Positive(+ve) |
| Mannitol | Negative (-ve) |
| Mannose | Positive(+ve) |
| Melibiose | Weakly Positive (+ve) |
| Raffinose | Positive(+ve) |
| Rhamnose | Negative (-ve) |
| Ribose | Negative (-ve) |
| Salicin | Negative (-ve) |
| Starch | Positive (+ve) |
| Sucrose | Positive (+ve) |
| Trehalose | Negative (-ve) |
| Xylan | Negative (-ve) |
| Xylose | Positive (+ve) |
جدول 4. تست‌های آنزیمی باکتروئیدس فراژیلیس
|
Enzymatic Reactions |
|
| Alanine arylamidase | Positive (+ve) |
| Esculin Hydrolysis | Positive (+ve) |
| Glutamic acid decarboxylase | Positive (+ve) |
| Glycine arylamidase | Negative (-ve) |
| Leucine arylamidase | Positive (+ve) |
| Leucyl glycine arylamidase | Positive (+ve) |
| N-Acety1- b-glucosaminidase | Positive (+ve) |
| ONPG (β-galactosidase) | Positive (+ve) |
جمعبندی
باکتروئیدس فراژیلیس یکی از شایع‌ترین گونه‌های باکتریایی است که در روده انسان وجود دارد. در صورت ضربه به شکم و یا عمل جراحی ممکن است این باکتری به شکم وارد شده و سبب التهاب و عفونت شود.
عفونت ناشی از باکتروئیدس فراژیلیس می‌تواند مخاطرات زیادی را برای سلامت یک فرد به همراه داشته باشد. از همین رو تشخیص به موقع آن اهمیت زیادی دارد.
در این مطلب سعی کردیم ضمن معرفی باکتروئیدس فراژیلیس و بیماری‌زایی آن، مروری بر نحوه بررسی آزمایشگاهی این میکروارگانیسم داشته باشیم.
امیدواریم این مطلب مورد توجه شما قرار گرفته باشد.
واژه نامه:
| histiocytic enzymes | [3] | fimbriae | [2] | agglutinins | [1] |
| Robertson’s Cooked Meat (RCM) medium | [6] | Enterotoxigenic Strain | [5] | empyema | [4] |
