هلیکوباکتر پایلوری، علت دردهای شکمی و زخم معده

درد و مشکلات شکمی معضلی بسیار شایع هستند که هرکسی ممکن است در طول زندگی خود بارها آن را تجربه کند. این دردها به دلایل بسیار مختلفی ایجاد می‌شوند.

یکی از علل ایجاد دردهای شکمی عفونت هلیکوباکتر پایلوری^[1] است. این زمانی اتفاق می‌افتد که باکتری‌ هلیکو پایلوری وارد معده شده و آن‌را آلوده کند. عفونت هلیکوباکتر پایلوری یکی از علل شایع زخم‌های معده است. تخمین زده می‌شود که این باکتری در معده‌ی نیمی از افراد جهان وجود داشته باشد.

از آنجایی که این باکتری یکی از علل شایع دردهای شکمی محسوب می‌شود، در این مقاله قصد داریم تا به بررسی آن بپردازیم. پس اگر در این باره کنجکاو هستید و می‌خواهید راه خلاص شدن از شر این باکتری را بدانید، در ادامه با ما همراه باشید.

عفونت هلیکوباکتر پایلوری چیست؟

عفونت هلیکوباکتر پایلوری که با نام عفونت H. pylori نیز شناخته می‌شود نوعی باکتری است که در دستگاه گوارش رشد می‌کند و تمایل به حمله به مخاط معده دارد. بر اساس بررسی‌های صورت گرفته این باکتری تقریباً درون معده‌ی 60 درصد افراد جهان وجود دارد. گاهی اوقات عفونت‌های هلیکوباکتر پایلوری بی‌ضرر هستند و علائمی در فرد ایجاد نمی‌کنند. اما این باکتری بیشتر مواقع ممکن است سبب بروز زخم در معده و روده‌ی کوچک و ورم معده می‌شود. هلیکوباکتر پایلوری اغلب معده فرد را در دوران کودکی آلوده می‌کند.

هلیکوباکتر پایلوری برای زندگی در محیط سخت و اسیدی معده سازگار شده است. این باکتری‌ها می‌توانند با کاهش اسیدیته معده، محیط اطراف خود را تغییر داده و زنده بمانند. هلیکو به معنی مارپیچ است و به شکل باکتری اشاره دارد. شکل مارپیچی H. pylori به آن اجازه می‌دهد تا به پوشش معده نفوذ کند. به این ترتیب سلول‌های ایمنی بدن قادر به رسیدن به آن‌ها و از بین بردنشان نیستند. این امر می‌تواند منجر به مشکلات معده شود.

چه عواملی باعث بروز عفونت هلیکوباکتر پایلوری می‌شود؟

دلیل گسترش و انتقال عفونت هلیکوباکتر پایلوری هنوز به طور دقیق مشخص نیست. این باکتری‌ها هزاران سال با انسان‌ها همزیستی داشته‌اند. تصور می‌شود که این باکتری از طریق مخاط دهان از یک فرد به فرد دیگر منتقل می‌شود. همچنین ممکن است از طریق مدفوع فرد آلوده نیز به سایرین انتقال یابد. به طور مثال اگر فرد آلوده پس از استفاده از سرویس بهداشتی دست‌های خود را نشوید، با لمس سطوح، آن‌ها را آلوده خواهد کرد و به این ترتیب ممکن است باکتری به سایرین انتقال یابد.

همچنین هلیکوباکتر پایلوری ممکن است از طریق آب یا مواد غذایی آلوده نیز گسترش یابد.

علائم عفونت هلیکوباکتر پایلوری چیست؟

اکثر افرادی که دچار هلیکوباکتر پایلوری هستند معمولا علائمی ندارند اما اگر این باکتری باعث زخم معده یا روده شود، ممکن است فرد دچار دردهای شکمی شود، به ویژه چند ساعت پس از خوردن غذا و یا در طول شب که معده خالی است. این دردها ثابت نیستند به این معنی که گاهی خوب شده و گاهی شدت می‌یابند. اما اگر حس کردید درد شکم بسیار شدید است حتما به پزشک مراجعه کنید.

علاوه‌بر درد شکم، هلیکوباکتر پایلوری ممکن است باعث ایجاد علائم دیگری نیز شود که عبارتند از:

• بادگلوی مکرر
• نفخ
• حالت تهوع
• سوزش سردل
• تب
• کمبود اشتها یا بی‌اشتهایی
• کاهش وزن بدون دلیل

لازم به ذکر است که این علائم می‌توانند در اثر سایر مشکلات سلامتی نیز ایجاد شوند. اما به هرحال در صورت شدت یافتن آن‌ها، مراجعه به پزشک لازم است. توجه داشته باشید که اگر فرد دچار مشکل در بلعیدن و کم خونی شود و یا در مدفوع و استفراغ خود خون مشاهده کند و یا مدفوع بسیار تیره‌رنگی داشته باشد، باید حتما به پزشک مراجعه کند.

چه افرادی در معرض ابتلا به هلیکوباکتر پایلوری هستند؟

خطر ابتلا به این عفونت تا حدودی به محیط و شرایط زندگی فرد بستگی دارد. به طور کلی افراد زیر بیشتر مستعد ابتلا به هلیکوباکتر پایلوری هستند:

• افرادی که در کشورهای درحال توسعه زندگی می‌کنند که در آن به مسائل بهداشتی کمتر توجه می‌شود.
• کسانی که با افراد مبتلا به هلیکوباکتر پایلوری در یک خانه زندگی می‌کنند.
• افرادی که به آب گرم دسترسی ندارند.
• کودکان

عفونت هلیکوباکتر پایلوری چگونه تشخیص داده می‌شود؟

برای بررسی اینکه آیا به هلیکوباکتر پایلوری مبتلا هستید یا خیر، پزشک ابتدا در رابطه با سابقه‌ی ابتلا به این بیماری در اعضای خانواده‌تان سوال خواهد کرد. دقت داشته باشید که حتما پزشک را در رابطه با هرگونه دارویی که مصرف می‌کنید اعم از ویتامین‌ها و مکمل‌ها مطلع سازید.

اگر دچار علائم زخم معده هستید، احتمالاً پزشک از شما در مورد استفاده از داروهای ضد انعقادی غیراستروئیدی^[2] مانند ایبوپروفن^[3] سوال خواهد کرد.

همچنین ممکن است اقدامات زیر نیز برای بررسی بیشتر انجام شود:

1- معاینه فیزیکی

در طول معاینه فیزیکی، پزشک جهت بررسی نفخ، حساسیت یا درد معده، شما را معاینه می‌کند.

2- آزمایش خون

ممکن است پزشک برای بررسی وجود آنتی‌بادی علیه H. pylori درخواست آزمایش خون بدهد. برای انجام آزمایش خون، ارائه دهنده مراقبت‌های بهداشتی مقدار کمی خون از بازو گرفته و سپس خون برای تجزیه و تحلیل به آزمایشگاه ارسال می‌شود.

لازم به ذکر است که آزمایش خون تنها در صورتی مفید خواهد بود که قبلاً تحت درمان هلیکوباکتر پیلوری قرار نگرفته باشید.

3- آزمایش تنفس

یکی دیگر از تست‌هایی که در تشخیص هلیکوباکتر پایلوری بسیار موثر است، انجام تست تنفس است. به این منظور ابتدا باید داروی حاوی اوره^[4] را ببلعید. اگر باکتری‌های H.pylori در بدن وجود داشته باشند، آنزیمی را آزاد می‌کنند که این ترکیب را تجزیه کرده و سبب آزاد شدن دی اکسید کربن می‌شوند. سپس با دمیدن درون یک دستگاه، این دی‌اکسید کربن آزاد شده مشخص خواهد شد.

4- آزمایش مدفوع

برای بررسی علائم H.pylori در مدفوع به یک نمونه مدفوع نیاز است. به این ترتیب لازم است نمونه‌ی مدفوع خود را جمع‌آوری کنید. این کار را می‌توان هم در آزمایشگاه و هم در خانه و با استفاده از قوطی مدفوع (قوطی استول) انجام داد. سپس نمونه برای بررسی به آزمایشگاه ارسال خواهد شد. دقت داشته باشید که پیش از انجام آزمایش مدفوع و آزمایش تنفس، معمولاً لازم است تا مصرف داروهایی مانند آنتی بیوتیک و مهار کننده‌های پمپ پروتون (PPI^[5]) را قطع کنید.

5- آندوسکوپی

برای بررسی وجود هلیکوباکتر پایلوری و همچنین زخم معده ممکن است پزشک آندوسکوپی را تجویز کند. در آندوسکوپی پزشک یک ابزار نازک و بلند به نام آندوسکوپ را از طریق دهان به معده و اثنی‌عشر وارد می‌شود. به این ابزار یک دوربین متصل شده است. به کمک این تصاویر پزشک قادر به بررسی معده خواهد بود.

در صورت لزوم، ابزارهای خاصی با آندوسکوپ استفاده می‌شود که به پزشک امکان نمونه‌برداری از ناحیه مورد نظر را می‌دهد.

عفونت های هلیکوباکترپیلوری چه عوارضی دارند؟

همانطور که گفته شد یکی از دلایل ایجاد زخم معده، عفونت های هلیکوباکتر پایلوری است. اما خودِ زخم معده نیز ممکن است منجر به عوارض جدی‌تری شود که عبارتند از:

1- خونریزی داخلی

زخم معده‌ی ایجاد شده در اثر عفونت هلیکوباکتر پایلوری می‌تواند منجر به خونریزی داخلی شود که  فقر آهن را به دنبال خواهد داشت.

2- انسداد معده

انسداد معده^[6] زمانی اتفاق میفتد که چیزی مانند تومور مانع خروج غذا از معده گردد.

3- سوراخ شدن معده^[7]

زمانی که زخم معده عمیق شود ممکن است باعث ایجاد سوراخ یا حفره گردد.

4- پریتونیت^[8]

پریتونیت همان عفونت صفاق است که منجر به درد و سفتی شکم و حالت تهوع و استفراغ می‌شود.

5- سرطان معده

منابع معتبر نشان می‌دهند که افراد آلوده به هلیکوباکتر پایلوری بیشتر مستعد ابتلا به سرطان معده هستند.

عفونت های هلیکوباکتر پایلوری چگونه درمان می شوند؟

همانطور که گفته شد ابتلا به عفونت هلیکوباکتر پایلوری خطر بروز زخم و سرطان معده را افزایش می‌دهد. به همین دلیل توصیه می‌شود در صورت داشتن علائم این بیماری حتما به پزشک مراجعه کرده و تحت درمان قرار گیرید. مصرف داروهای تجویز شده توسط پزشک و همچنین در پیش گرفتن یک سبک زندگی سالم می‌تواند در برطرف شدن این عفونت موثر واقع گردد.

• مصرف دارو برای درمان هلیکوباکتر پایلوری

به طور معمول برای درمان این عفونت از ترکیب دو آنتی‌بیوتیک مختلف استفاده می‌شود. همچنین ممکن است به همراه آنتی‌بیوتیک، مصرف داروهایی که اسید معده را کاهش می‌دهند نیز تجویز شود. کاهش اسید معده در عملکرد بهتر آنتی‌بیوتیک‌ها موثر خواهد بود. این روش درمانی گاها با نام درمان سه گانه (triple therapy) نیز شناخته می‌شود.

برخی از داروهایی که در درمان سه گانه استفاده می‌شود عبارتند از:

• کلاریترومایسین^[9]
• مهارکننده‌های پمپ پروتون (PPI) (مانند لانزوپرازول^[10]، امپرازول^[11]، پنتوپرازول^[12]، رابپرازول^[13])
• مترونیدازول^[14] (به مدت 7 تا 14 روز)
• آموکسی سیلین^[15] (به مدت 7 تا 14 روز)

انتخاب روش درمان و داروها ممکن است بسته به سابقه پزشکی فرد و حساسیت او به داروهای مختلف متفاوت باشد.

همچنین توجه داشته باشید که پس از درمان، لازم است تا بیماری خود را پیگیری کنید. در بیشتر موارد، فقط یک دور آنتی‌بیوتیک برای پاک‌سازی عفونت مورد نیاز است، اما گاهی نیاز به مصرف داروهای بیشتری است و همچنین لازم است عوارض ایجاد شده در اثر هلیکوباکتر پایلوری نیز تحت درمان قرار گیرند.

• رعایت سبک زندگی سالم برای درمان هلیکوباکتر پایلوری

خوردن غذاهای پُر ادویه، مصرف الکل و استعمال دخانیات ممکن است زخم معده‌ی ایجاد شده توسط هلیکوباکتر پایلوری را بدتر کرده و از بهبود مناسب آن جلوگیری کند. به همین دلیل توصیه می‌شود از مصرف الکل و دخانیات اجتناب کرده و در رابطه با غذاهایی که برای زخم معده بی‌ضرر هستند نیز با پزشک خود مشورت کنید.

چگونه می‌توان میزان انتقال عفونت هلیکوباکتر پایلوری را کاهش داد؟

اقدامات زیر ممکن است به کاهش انتقال باکتری H. pylori کمک کند.

• دست‌های خود را بشویید. این کار به ویژه زمانی که قصد آماده کردن و یا خوردن غذا را دارید اهمیت زیادی دارد.
• از خوردن آب یا غذایی که از بهداشتی بودن آن مطمئن نیستید خودداری کنید.
• اگر علائم عفونت هلیکوباکتر پیلوری را تجربه کردید، حتما به پزشک مراجعه کرده و تحت درمان قرار گیرید تا سایر اعضای خانواده کمتر در معرض ابتلا به این عفونت قرار گیرند.
• در صورت ابتلا به عفونت هلیکوباکتر پایلوری دوره درمانی خود را به صورت کامل بگذرانید.

جمع‌بندی

بر اساس بررسی‌ها و مطالعاتی که اخیرا صورت گرفته است یکی از علل اصلی زخم معده، عفونت هلیکوباکتر پایلوری است. از آنجایی که این عفونت در افراد سراسر جهان بسیار شایع است، در این مقاله سعی کردیم تا به بررسی عفونت هلیکوباکتر پایلوری، علل ایجاد، علائم و روش تشخیص و درمان آن بپردازیم. امیدواریم این مطالب مورد توجه شما قرار گرفته باشد.

لازم به ذکر است که در این مقاله تنها به معرفی عفونت هلیکوباکتر پرداخته شده است و تشخیص این عفونت و درمان آن باید حتما با مشورت پزشک و تحت نظارت او صورت گیرد.

واژه‌نامه: