آزمایش در بالین بیمار
شاید دیده باشید که گاهی اوقات برخی آزمایشات مانند تست بارداری، تست HIV و تست قند خون در خانه و توسط خود بیمار انجام میشوند. این تستها در گروه آزمایشات در بالین بیمار[1] یا POCT قرار میگیرند.
آزمایش در بالین بیمار تستهایی هستند که نمونهی لازم برای انجام آنها خارج از آزمایشگاههای بالینی بررسی میشود.
با توجه به اینکه امروزه دسترسی سریع به نتیجهی آزمایشات امری بسیار مهم تلقی میشود، موضوع آزمایش در بالین بیمار نیز بسیار مورد توجه قرار گرفته است. به همین دلیل در این مقاله قصد داریم تا به بررسی آزمایشات POCT بپردازیم.
پس اگر به این موضوع علاقهمند هستید و میخواهید بدانید چه آزمایشاتی را میتوان در بالین بیمار انجام داد، در ادامهی این مطلب با ما همراه باشید.
آزمایشات در بالین بیمار به چه نوع آزمایشاتی اطلاق میشود؟
در گذشته آزمایشات بالینی در مراکزی به نام آزمایشگاههای بالینی متمرکز (centralized clinical laboratories) انجام میشد که قادر بودند تعداد زیادی از آزمایشات را با هزینههای کمی انجام دهند. اما به این منظور لازم بود تا نمونههای گرفته شده از بیمار به آزمایشگاهها ارسال شوند و بسته به مسافت، روزها و یا هفتهها طول میکشید تا نتایج آزمایشات در اختیار پزشک قرار گیرد.
اما برخی مواقع و بسته به شرایط بیماری لازم بود پزشک به سرعت نتایج آزمایش را دریافت کرده و نسبت به درمان اقدام نماید. با در نظر گرفتن چنین نیازهایی و با روی کار آمدن دستگاههای تشخیصی قابل حمل، تحولی در حوزهی آزمایشات پزشکی صورت گرفت که به کمک آن میتوان آزمایشات را در همان محلی که بیمار حضور دارد انجام داد و به سرعت به نتایج آزمایشات دست یافت.
به مجموعه آزمایشاتی که میتوان در بالین بیمار (در محلی که مراقبت یا درمان ارائه میشود) و خارج از آزمایشگاههای متمرکز انجام داد، آزمایش در بالین بیمار گفته میشود. آزمایش در بالین بیمار بسیاری از آزمایشات حوزهی پزشکی را در بر میگیرد و ممکن است با نامهای مختلفی مانند آزمایش نزدیک بیمار (near-patient testing)، آزمایش از راه دور (remote testing)، آزمایش ماهوارهای (satellite testing) و تشخیص سریع (rapid diagnostics) شناخته شود.
نتایج این آزمایشها معمولا خیلی سریع در دسترس هستند و به این ترتیب میتوان بدون تأخیر براساس آنها عمل کرد.
آزمایش در بالین بیمار ممکن است در مکانهای مختلفی انجام شود. به طور مثال در خانهی بیمار، مطب پزشک، بخش اورژانس، بخش مهار بیماریهای عفونی، آمبولانسها، صحنه تصادف، بخش رادیولوژی، در یک کشتی تفریحی یا حتی در شاتل فضایی. همچنین طیف گستردهای از افراد از جمله متخصصان آزمایشگاه، کادر بخش اورژانس، رادیولوژیستها، پزشكان، پرستاران، دستیاران پزشک میتوانند این آزمایشات را انجام دهند. حتی ممکن است آزمایش توسط خودِ بیمار نیز صورت گیرد. آزمایش در بالینی که توسط خود بیمار انجام میشود را، گاهی اوقات خودآزمایی (self-tests) یا تست خانگی (home tests) نیز مینامند.
آیا برای انجام آزمایش در بالین بیمار، دستگاه بهخصوصی لازم است؟
دستگاهها و تجهیزاتی که برای انجام POCTها مورد استفاده قرار میگیرند انواع مختلفی دارند. به عنوان مثال، برای انجام برخی آزمایشات، مانند آنالیز ادرار، میتوان از نوارهای دیپ استیک (Dipstick) استفاده کرد. برای آزمایشاتی مانند قند خون از دستگاههای دستی قندخون استفاده میشود و دستگاههای پیچیدهی آزمایشات مولکولی نیز برای برای تشخیص بیماریهای عفونی کاربرد دارند.
ممکن است آزمونگر از یک دستگاه دستی برای انجام آزمایش در بالین بیمار استفاده کند و یا یک نمونه خون از بیمار جمعآوری کرده و نمونه را به اتاقی ببرد که دستگاه آنالیز در آن قرار گرفته است. در هر صورت این آزمایشات در دستهی آزمایش در بالین بیمار قرار میگیرند.
چرا آزمایشات در بالین بیمار در حال توسعه هستند؟
طبق بررسیهای صورت گرفته، آزمایشاتی که در بالین بیمار انجام میشود در سالهای 2013 الی 2018 رشدی 9/3 درصدی داشته است. این روند رشد دلایل زیادی دارد که در ادامه به بررسی دو مورد از مهمترینِ آنها خواهیم پرداخت.
1- سرعت در ارائه نتایج
یکی از دلایل اصلی که باعث شده است آزمایش در بالین بیمار مورد توجه قرار گرفته و توسعه یابد، سرعت آمادهسازی نتایج است. در آزمایشات POCT نتایج به جای اینکه طی چندین ساعت یا چند روز آماده گردند، حین انجام آزمایش یا به اصطلاح در real time ارائه میشوند. بنابراین پزشک قادر است در رابطه با روند درمان سریعتر تصمیمگیری کند. به این ترتیب میتوان بلافاصله درمان را شروع کرد و دیگر نیاز نیست تا بیمار چندین بار به پزشک یا آزمایشگاه مراجعه کند.
به عنوان مثال اگر فردی به پزشک مراجعه کند و بلافاصله یک آزمایش در بالین بیمار انجام شده و آنفلوانزا تشخیص داده شود، پزشک میتواند یک داروی ضد ویروسی را تجویز کرده و به این ترتیب استفاده غیرضروری از آنتی بیوتیک کاهش مییابد. این کار در کاهش مقاوم شدن باکتری به آنتی بیوتیک نیز موثر خواهد بود.
علاوهبر این هنگامی که زمان موضوعی حیاتی محسوب میشود، به عنوان مثال در بخشهای اورژانس یا صحنه تصادف، آزمایش در بالین بیمار اطلاعات فوری را در مورد گازهای شریانی[2]، الکترولیتها[3] یا تروپونین[4] ارائه میدهد.
2- امکان تشخیص به موقع
یکی دیگر از دلایلی که سبب شده است امروزه POCTها مورد توجه قرار گیرند، امکان تشخیص به موقع، مدیریت بیماریهای مزمن و تمرکز بر پیشگیری از شیوع یا پیشرفت بیماریها است.
به عنوان مثال به کمک آزمایش در بالین بیمار در اورژانس، پزشک میتواند تشخیص دهد که آیا فردی با علائمی شبیه آنفلانزا واقعا به بیماری آنفلانزا مبتلا است یا به عفونت خطرناکتری مانند سندرم تنفسی خاورمیانه (MERS) مبتلا شده است. این تشخیص به موقع میتواند در تصمیمگیری در رابطه با روشهای درمانی صحیح و جلوگیری از انتشار بیشتر عفونتها موثر باشد.
همچنین در مطب پزشک، آزمایش سریع استرپتوکوک امکان درمان زودرس گلو درد استرپتوکوکی را فراهم میکند و خطر عوارض ناشی از عدم درمان آن را کاهش میدهد.
در خانه نیز، بررسی قند خون به افراد دیابتی اجازه میدهد میزان تزریق انسولین خود را تنظیم کنند.
مزایای استفاده از تستهای POCT چیست؟
در بخش قبلی علل توسعهی آزمایش در بالین بیمار بررسی شد. اما در این قسمت از مقاله قصد داریم بیشتر به موضوع فواید تستهای POCT بپردازیم.
1- بهبود کیفیت خودآزمایی
انجام آزمایش POCT در خانه این امکان را در اختیار بیمار قرار میدهد تا آزمایشات مرتبط با سلامتی خود را به صورت مکرر انجام دهد، بدون اینکه نیاز باشد به صورت مداوم به آزمایشگاه مراجعه کند. به این ترتیب وضعیت سلامتی بیمار به طور مناسبتری پیگیری خواهد شد و بیماران کمتر در معرض عوارض ناشی از بیماریهای مختلف قرار خواهند گرفت.
2- تسهیل روند عمل جراحی و رسیدگی به تروما
آزمایش POCT در شرایط اضطراری و در اتاق عمل نیز بسیار مهم و حیاتی است. اگر شخصی سکته کرده باشد، ارائه دهندهی مراقبتهای پزشکی یا پزشک باید قبل از استفاده از داروهای سکته مغزی، زمان انعقاد خون را به کمک آزمایش زمان پروترومبین/نسبت نرمال شدهی بین المللی (PT/INR) را اندازهگیری کند. به این منظور میتوان از آزمایش در بالین بیمار استفاده کرد. همچنین در حین جراحی قلب باز و پیوند اعضا نیز برای اندازهگیری زمان انعقاد خون، از تستهای POCT استفاده میشود.
3- کاهش هزینههای بیمار و جلوگیری از ازدحام در مراکز درمانی
همانطور که گفته شد، آزمایش در بالین بیمار سبب میشود تا نتایج آزمایشات خیلی سریع در اختیار پزشک قرار گیرد. این سرعت آمادهسازی نتایج، کوتاه شدن مدت اقامت بیمار در مراکز درمانی و کاهش ازدحام اتاقهای اورژانس را در پی دارد. همچنین در صورت بروز حوادث عظیمی مانند طوفان یا سیل که قطعی برق و آب را به دنبال دارند، استفاده از تستهای POCT مفید خواهد بود.
4- کاهش مراجعات، بهبود رسیدگی به بیمار
استفاده از آزمایش در بالین بیمار در مطبهای پزشکی میتواند در کاهش مراجعات بعدی بیمار و یا تماسهای تلفنی موثر باشد. بر اساس مطالعات صورت گرفته، انجام آزمایشات معمول هموگلوبین A1c، تست هموگلوبین و آزمایش چربی در مطب پزشک در کاهش 89 درصدی تماسهای تلفنی و کاهش 61 درصدی مراجعه مجدد بیمار به مطب پزشک موثر بوده است. این امر در کاهش هزینه و صرفهجویی در وقت تاثیر زیادی دارد.
5- افزایش بازگشت مراجعین برای پیگیری بیماریها
یکی از دغدغههای حوزهی پزشکی و آزمایشگاهی این است که اگر فردی مجبور باشد پس از انجام آزمایش به خانه برود و مدت زمانی منتظر آماده شدن نتایج بماند، ممکن است دیگر برای معالجه به پزشک مراجعه نکند. آزمایش در بالین بیمار به رفع این مشکل کمک زیادی کرده است.
6- امکان تشخیص بیماریها دور از آزمایشگاههای متمرکز
آزمایش در بالین بیمار میتواند در بررسی سریع نتایج آزمایشات پزشکی در مکانهایی که آزمایشگاههای بالینی وجود ندارد یا خیلی دور از دسترس هستند، مانند کشورهای در حال توسعه، مناطق روستایی یا حتی امکان انجام تست در فرودگاهها موثر باشد.
به طورکلی میتوان گفت که اگر آزمایش در بالین بیمار به درستی صورت گیرد، میتواند به درمانهای پزشکی کارآمدتر و بهبود کیفیت مراقبتهای پزشکی منجر شود.
آیا هنگام انجام تستهای POCT رعایت احتیاط لازم است؟
بسیاری از آزمایشات در بالین بیمار به گونهای طراحی شدهاند که بسیار ساده و تا حد امکان کم خطر باشند. با این وجود باز هم احتمال بروز خطا وجود دارد. به همین دلیل رعایت احتیاط در انجام این تستها بسیار مهم است. افرادی که از تستهای POCT استفاده میکنند، حتی پزشکان، باید به دقت دستورالعملهای صحیح برای انجام آزمایش را دنبال کنند و کاملا با روند انجام آزمایش آشنا باشند. بعضی از مراحل آزمایش در بالین بیمار، مانند آزمایشاتی که برای تنظیم دوز داروها استفاده میشود، در صورتی که به درستی انجام نشود، ممکن است عواقبی جدی را برای سلامتی فرد به دنبال داشته باشد. اهمیت این مسئله آنچنان بالا است که بسیاری از بیمارستانهای بزرگ، تیمهای هماهنگی دارند تا اطمینان حاصل کنند که مراحل آزمایش به درستی دنبال میشود.
موضوع دیگر در رابطه با انجام تستهای POCT این است که سهولت انجام اینگونه آزمایشات، نباید کاربران را وسوسه کند که از این تستها فراتر از هدفی که برای آن طراحی شدهاند استفاده نمایند. به عنوان مثال، دستگاههای قند خون و آزمایشات مراقبت از هموگلوبین A1c فقط برای نظارت بر دیابت طراحی شدهاند و نباید از آنها برای تشخیص بیماری دیابت استفاده کرد.
علاوهبر این هنگام بررسی نتایج نیز باید محتاط بود. همانطور که نتایج آزمایش ممکن است از آزمایشگاهی به آزمایشگاه دیگر کمی متفاوت باشد، ممکن است بین روشهای انجام آزمایشات POCT و نتایج ارائه شده نیز تفاوتهایی وجود داشته باشد. به همین دلیل اگر این آزمایشات را در خانه انجام میدهید، توصیه میشود تا از راهنماییهای پزشک خود نیز استفاده کنید. به عنوان مثال، اگر دارویی مانند وارفارین مصرف میکنید، یک اشتباه ممکن است منجر به لخته شدن خون یا خونریزی داخلی شود. بنابراین برای جلوگیری از بروز چنین مشکلاتی قبل از انجام آزمایش در منزل برای انجام صحیح آزمایشات با پزشک خود مشورت کنید. همچنین به منظور اینکه مطمئن شوید روش آزمایشی که استفاده میکنید صحیح است، به صورت دورهای با پزشک صحبت کرده و و نتیجه آزمایشات را با او در میان بگذارید.
دقت داشته باشید مهم است که نتایج POCT توسط پزشک در پرونده پزشکی شما گنجانده شود.
آیا نتایج آزمایش در بالین بیمار قابل اطمینان است؟
لازم به ذکر است که آزمایشات خانگی اغلب حساسیت کمتری دارند. به طور کلی، میتوان گفت که آزمایشاتی که در بالین بیمار انجام میشوند باید به عنوان ابزاری ارزشمند برای آزمایشات پزشکی مورد استفاده قرار گیرند. اما دقت داشته باشید که این آزمایشات اغلب جنبهی تشخیصی ندارند و توصیه میشود بیشتر برای نظارت بر شرایط پزشکی یک بیمار مورد استفاده قرار گیرند. برای درک این موضوع به مثالهای زیر توجه کنید:
• به طور مثال آزمایشات POCT که در خانه و یا کلینیکها برای تشخیص HIV مورد استفاده قرار میگیرند، اغلب تنها وجود آنتی بادی HIV را در بدن بررسی میکنند. درصورتی که بررسی وجود آنتی ژن HIV در بدن نیز امری ضروری است و میتواند در تشخیص اولیه HIV موثر باشد. اگرچه آزمایشهای خانگی اچ.آی.وی میتوانند سرعت ارائه نتایج و راحتی بیمار را بهبود بخشیده و به حفظ حریم خصوصی او کمک نماید، اما مهم است افرادی که از این تستها استفاده میکنند به دنبال مراقبتهای پزشکی نیز باشند و به صورت خودسرانه عمل نکنند.
• همچنین باید توجه داشت که انواع مختلفی از آزمایشهای تشخیصی سریع آنفلوانزا (RIDT[5]) وجود دارد که برای افتراق (تمایز) آنفلوآنزا از سایر عفونتها با علائم مشابه مورد استفاده قرار میگیرد. بسته به روش، این تستها ممکن است در عرض کمتر از 15 دقیقه در مطب پزشک انجام شود و یا نمونهی بیمار به آزمایشگاه ارسال شده و نتایج ظرف چند روز در اختیار پزشک قرار گیرد.
اما همه آزمایشهای تشخیصی سریع آنفلوانزا حساسیت یکسانی در تشخیص آنفلوانزا ندارند. به کمک برخی از این آزمایشات تنها میتوان آنفلوانزای نوع A را تشخیص داد در حالی که برخی دیگر هم آنفلوانزای A و هم آنفلوانزای B را تشخیص میدهند. با این وجود باز هم این احتمال وجود دارد که جدیدترین نوع آنفلوانزا که به دلیل تغییرات ویروس ایجاد شده است، تشخیص داده نشود. بنابراین، شاید در لحظه انجام یک تست POCT ضروری تلقی شود اما لازم است نتایج یک آزمایش که در بالین بیمار انجام شده است، به کمک آزمایشاتی که در آزمایشگاههای مرکزی صورت میگیرد پیگیری شده و بیشتر مورد بررسی قرار گیرد.
چه آیندهای در انتظار آزمایش در بالین بیمار است؟
طی دو دهه گذشته، تلاشهای زیادی برای توسعه فنآوریهای جدید و ارائهی آزمایشات مراقبت از راه دور با حساسیت و کارایی بیشتر انجام شده است. این موضوع که تستهای POCT در آینده چگونه مورد تغییر و تحول قرار میگیرند را میتوان از جوانب مختلفی بررسی کرد. در ادامه میخواهیم به بررسی این موضوع بپردازیم.
• در بعضی از شرایط مرتبط با سلامتی مانند دیابت، آزمایشات POCT به شدت نحوهی مراقبت از بیماران و نظارت بر بیماری را تحت تاثیر قرار دادهاند و پیشبینی میشود در آینده نیز گسترش این گونه تستها، همچنان به تغییر نحوه ارائه مراقبتهای بهداشتی منجر گردد.
• از طرفی به نظر میرسد آزمایشهای مراقبت از دور که ممکن است در آینده پدیدار شوند شامل فناوریهای جدیدی باشند که برای نظارت بر وضعیت سلامتی بیماران در اورژانس و یا تحت عمل جراحی انجام میشوند. (به عنوان مثال آزمایش شمارش کامل خون یا آزمایش مصرف بیش از حد دارو). همچنین احتمال دارد آزمایشهای جدیدی برای تشخیص زودهنگام سرطانهایی مانند سرطان دهانه رحم ایجاد شود.
• تستهای مراقبت از دوری که برای بررسی بیماریهای عفونی مورد استفاده قرار میگیرند سریعترین رشد را در زمینه آزمایش در بالین بیمار داشتهاند. این آزمایشات برای تشخیص سریع عفونتها، اقدام به درمان به موفق و کاهش شیوع عفونت مورد استفاده قرار میگیرند. آزمایش بیماری لایم[6]، آنفلوانزای مرغی[7]، ویروس چیکونگونیا[8] و باکتریهای مقاوم به دارو مانند استافیلوکوکوس اورئوس مقاوم به متیسیلین (MRSA) از این قبیل آزمایشات هستند.
• همچنین پیشبینی میشود در کشورهای در حال توسعه و مناطق دورافتاده روستایی، استفاده از آزمایشات مراقبت از دور افزایش یابد. این آزمایشات گزینهی مناسب و مقرون به صرفهای برای بررسی بیماریهایی مانند مالاریا، اچ.آی.وی و سل هستند. در کشورهای پیشرفته نیز پیشبینی میشود انجام آزمایشات POCT برای بررسی عفونتهای تنفسی و مقاربتی مورد بیشتر مورد استفاده قرار گیرد.
• یکی دیگر از حوزههایی که احتمال دارد آزمایش در بالین بیمار در آن توسعه یابد، سیستمهای آزمایشگاهی روی تراشه[9] است. این واژه به فرایندی اطلاق میشود که در آن به کمک یک دستگاه میتوان چندین عملیات آزمایشگاهی را تنها بر روی یک تراشهی کوچک انجام داد.
مثالهایی از تست در بالین بیمار
همانطور که گفته شد پیشبینی میشود در آینده نیز آزمایشات POCT بخش مهمی از مراقبتهای پزشکی هر فردی را تشکیل دهند. در این قسمت از مقاله و در جدول زیر چند نمونه از این آزمایشات که ممکن است در طول زندگی خود با آن مواجه شوید را ذکر کردهایم.
نام تست | دلیل انجام تست | محل آزمایش | آزمونگر |
آزمایش گلوکز | غربالگری و کنترل دیابت | خانه یا مراکز بهداشتی | خود بیمار و یا ارائه دهنده مراقبتهای بهداشتی |
زمان لخته شدن فعال | نظارت بر داروی هپارین | اتاق عمل | ارائه دهنده مراقبتهای بهداشتی |
اشباع اکسیژن | ارزیابی میزان اکسیژنرسانی در بدن | اتاق عمل، کلینیک یا بیمارستان | ارائه دهنده مراقبتهای بهداشتی |
آزمایش گازهای خون و الکترولیتها | ارزیابی تبادل گاز خون شریانی، اختلالات الکترولیت ، اختلال اسید و باز | اتاق عمل، بخش مراقبتهای ویژه، بخش اورژانس | ارائه دهنده مراقبتهای بهداشتی |
هموگلوبین/هماتوکریت | غربالگری کم خونی | درمانگاه ، بیمارستان | ارائه دهنده مراقبتهای بهداشتی |
تشخیص سریع HIV | غربالگری HIV | خانه، درمانگاه، بیمارستان | خود بیمار و یا ارائه دهنده مراقبتهای بهداشتی |
هورمون تحریک کننده تیروئید (TSH) | غربالگری کم کاری تیروئید | خانه، درمانگاه، بیمارستان | خود بیمار و یا ارائه دهنده مراقبتهای بهداشتی |
hCG | آزمایش بارداری | خانه، رادیولوژی، بخش اورژانس، کلینیک | خود بیمار و یا ارائه دهنده مراقبتهای بهداشتی |
کراتینین | ارزیابی ریسک برای ایجاد کنتراست نفروپاتی (CIN) | رادیولوژی | ارائه دهنده مراقبتهای بهداشتی |
آزمایش پروفایل چربی | غربالگری و تشخیص کلسترول بالا ، ارزیابی خطر قلبی عروقی ، نظارت طولانی مدت بر بیمارانی که تحت درمان هستند | درمانگاه، بیمارستان | ارائه دهنده مراقبتهای بهداشتی |
خون پنهان مدفوع | غربالگری سرطان روده بزرگ | خانه، درمانگاه | خود بیمار و یا ارائه دهنده مراقبتهای بهداشتی |
آنالیز ادرار با استفاده از کاغذ دیپ استیک | نظارت بر کلیهها و مجاری ادراری و تشخیص عفونتهای دستگاه ادراری | خانه، درمانگا، بیمارستان | خود بیمار و یا ارائه دهنده مراقبتهای بهداشتی |
تست سریع استرپ | گلودرد استرپتوکوکی | درمانگاه، بیمارستان | ارائه دهنده مراقبتهای بهداشتی |
زمان پروترومبین/ نسبت نرمال بین المللی (PT/INR) | نظارت بر درمان وارفارین (ضد انعقاد) | خانه درمانگاه، بیمارستان | ارائه دهنده مراقبتهای بهداشتی |
جمعبندی
امروزه تمرکز مراکز بهداشتی بر راحتی بیمار بسیار بیشتر شده است. همچنین تسهیل پروسهی تشخیص و نظارت بر بیماری نیز یک نیاز ضروری محسوب میشود. به طوری که حتی در برخی موارد ترجیح داده میشود تا استفاده از فناوریهای پیچیده متوقف شده و به جای آن از دستگاههای تست کوچکتر و قابل حملی که کاربری راحتتری دارند استفاده شود. به همین دلیل است که امروزه آزمایش در بالین بیمار گسترش زیادی در حوزهی آزمایشگاهی یافته است.
در این مقاله سعی کردیم تا مروری بر آزمایش در بالین بیمار و مزایای آن داشته باشیم. امیدواریم این مقاله مورد توجه شما قرار گرفته باشد.
توجه داشته باشید که تست POCT هرگز جایگزین آزمایشاتی که در آزمایشگاههای بالینی صورت میگیرند نمیشود. با این حال، در آینده و با تکامل فناوری این آزمایشات همچنان بخشی از مراقبتهای بهداشتی شما خواهند بود.
خوشحال میشویم اگر تجربهای در رابطه با آزمایش در بالین بیمار دارید، آن را با ما به اشتراک بگذارید.
واژهنامه:
electrolytes | [3] | blood gases | [2] | Point-of-Care Testing | [1] |
Lyme disease | [6] | rapid influenza diagnostic tests | [5] | troponin | [4] |
lab-on-a-chip systems | [9] | chikungunya virus | [8] | bird flu | [7] |