آزمایش کشت خون

آزمایش کشت خون (Blood culture) یکی از ساده‌ترین و متداول‌ترین آزمایشات تشخیصی برای تعیین علت عفونت‌های جریان خون (یعنی تشخیص باکتریمی ^[۱]، سپسیس ^[۲] و فانگمیا ^[۳]) است. تشخیص زودهنگام و شناسایی دقیق باکتری‌ها یا قارچ های ایجاد کننده عفونت جریان خون، اطلاعات حیاتی را در اختیار پزشکان قرار می‌دهد تا درمان ضد میکروبی مناسب را شروع کنند.

ارائه به موقع و کافی درمان ضد میکروبی نه تنها مرگ و میر ناشی از عفونت را کاهش می‌دهد، بلکه از میزان خطر ظهور/ گسترش مقاومت دارویی نیز می‌کاهد.

به همین دلیل در این مقاله قصد داریم اطلاعاتی در رابطه با آزمایش کشت خون ارائه کنیم. پس اگر قصد دارید اطلاعات اولیه‌ای در مورد کشت خون به دست آورید در ادامه با ما همراه باشید. اطلاعات این مقاله به گونه‌ای نگارش شده است که پاسخگوی سوالات متداول عموم افراد و دانشجویان باشد.

کشت خون چیست؟

خون یک بافت همبند است که از طریق کانال‌های خود، یعنی همان رگ‌های خونی، در سراسر بدن گردش می‌کند. تمام اعضای بدن توسط رگ‌های خونی به هم مرتبط هستند. این اندام‌های داخلی (مانند کلیه، کبد، مغز، قلب، ریه‌ها) و خود خون عاری از هر گونه موجود زنده (باکتری/ ویروس یا قارچ) هستند.

ارگانیسم‌ها از راه های مختلفی به رگ‌های خونی راه پیدا می‌کنند. این ارگانیسم‌ها می‌توانند از طریق جریان خون حرکت کرده و به اندام‌های مختلفی برسند و سبب عفونت شوند.

در بیشتر مواقع، سلول‌های ایمنی ما دائماً در رگ‌های خونی گشت‌زنی می‌کنند و به دنبال مهاجمان خارجی (ارگانیسم‌ها/پاتوژن‌ها) می‌گردند و آن را از بین می‌برند. اگر سلول‌های ایمنی نتوانند چنین مهاجمانی را بیابند یا آن‌ها را بکشند، این موجودات قادر خواهند بود در برخی از اندام‌ها رشد کرده و در نتیجه باعث کشتن ناخواسته سلول‌های بدن ما شوند. این موضوع عموماً  تب، ضعف و التهاب را به همراه دارد.

آزمایش کشت خون روشی است که پزشک به کمک آن می‌تواند بررسی کند که آیا خون یک بیمار حاوی چنین مهاجمان خارجی است یا خیر.

اگر متخصصین آزمایشگاهی، میکروارگانیسمی را در خون پیدا کنند، باید تشخیص دهند که کدام ارگانیسم است و کدام آنتی بیوتیک یا دارو آن را از بین می‌برد. آزمایشگاه این اطلاعات را به پزشک ارسال می‌کند و پزشک یک یا چند نوع آنتی‌بیوتیک را برای مدت معینی تجویز می‌کند تا مطمئن شود که چنین ارگانیسم‌هایی کشته شده‌اند.

در کشت خون، نمونه خون گرفته شده از بیمار در باتل‌های حاوی محیط کشت مناسب تلقیح می‌شود تا مشخص شود که آیا میکروارگانیسم‌های عفونت‌زا (باکتری یا قارچ) در جریان خون بیمار وجود دارد یا خیر. این آزمایش اغلب به دلایل زیر انجام می‌شود:

• برای تایید وجود میکروارگانیسم‌ها در جریان خون
• برای شناسایی علت عفونت جریان خون
• جهت انتخاب درمان ضد میکروبی مناسب

کشت خون چه زمانی باید انجام شود؟

آزمایش کشت خون در مواقعی تجویز می‌شود که پزشک مشکوک به عفونت جریان خون باشد. برخی از شایع‌ترین علائم بالینی در یک بیمار که ممکن است منجر به سوء ظن عفونت جریان خون شود عبارتند از:

• تب بدون علت (بالای ۳۸ درجه سانتی‌گراد) یا هیپوترمی ^[۴] (پایین بودن دمای بدن در حد کمتر از ۳۶ درجه سانتی‌گراد).
• شوک، لرز، سفتی عضلات
• عفونت‌های موضعی شدید (مننژیت^[۵]، اندوکاردیت^[۶]، ذات الریه^[۷]، پیلونفریت^[۸]، چرک داخل شکمی^[۹] اندوکاردیت عفونی و غیره)

در صورت مشاهده این علائم، در اسرع وقت لازم است بیمار به پزشک مراجعه کرده و پس از معاینه بالینی، آزمایش کشت خون را انجام دهد. همچنین قبل از تجویز درمان ضد میکروبی برای بیمار نیز معمولا انجام آزمایش کشت خون توصیه می‌شود.

برای آزمایش کشت خون چه حجمی از خون باید جمع آوری شود؟

یکی از نکات مهم برای دست‌یابی به نتایج دقیق در آزمایش کشت خون، جمع‌آوری مقدار کافی از نمونه است.

لازم به ذکر است که در آزمایش کشت خون، خون بیمار باید در بطری‌های حاوی محیط کشت جمع‌آوری شود. از آنجایی که ارگانیسم‌های مختلفی ممکن است سبب بیماری شده باشند، خون در دو باتل جمع آوری می‌شود. یکی از این باتل‌ها حاوی محیط کشت بی هوازی و دیگری حاوی محیط کشت هوازی است. به همین دلیل هنگامی که صحبت از مقدار مناسب نمونه برای انجام آزمایش کشت خون می‌شود باید به این نکته توجه داشت.

کشت خون بزرگسالان:

برای یک بزرگسال، حجم توصیه شده خونی که باید در هر کشت خون جمع آوری شود، ۲۰ الی۳۰ میلی لیتر است.

از آنجایی که در آزمایش کشت خون،  یک باتل حاوی محیط کشت هوازی و باتل دیگر حاوی محیط بی‌هوازی است، هر بطری باید با تقریباً ۱۰ میلی لیتر خون تلقیح شود.

کشت خون اطفال:

برای نوزادان و کودکان، حجم خون توصیه شده باید بر اساس وزن بیمار باشد. در اطفال معمولا تنها از یک باتل حاوی محیط کشت هوازی استفاده می‌شود، مگر اینکه پزشک به عفونت بی‌هوازی مشکوک باشد.

گرفتن نمونه زیاد از کودکان، به ویژه نوزادان، ایمن نیست.

باتل‌های مخصوص کشت خون برای کودکان به صورت تجاری در دسترس هستند. این باتل‌ها برای حفظ نسبت معمول خون به آبگوشت (۱:۵ الی ۱:۱۰) طراحی شده‌اند.

برای اطلاعات بیشتر در رابطه با مقدار نمونه مناسب برای کشت خون کودکان به جدول ۱ مراجعه کنید.

جدول ۱. حجم خون پیشنهادی برای کشت از نوزادان و کودکان

چند مجموعه کشت خون باید جمع آوری شود؟

نمونه‌گیری برای کشت خون مانند سایر آزمایشاتی است که به خون‌گیری نیاز دارند. مثل آزمایش خون ساده.

 تنها تفاوت کشت خون این است که معمولاً دو یا سه نمونه خون از رگ‌های مختلف با فاصله یک ساعت گرفته می‌شوند تا احتمال تشخیص باکتری‌ها یا قارچ‌های موجود در جریان خون بالاتر رود.

لازم به ذکر است که زمان کشت خون عامل مهمی در تعیین عفونت‌های جریان خون در نظر گرفته نمی‌شود، اکثر محققان به این نتیجه رسیدند که حجم کلی خون کشت‌شده، بسیار مهم‌تر از زمان‌بندی است.

با این وجود توصیه می‌شود کشت خون در یک دوره زمانی کوتاه (مثلاً در عرض ۱ ساعت) از چندین محل انجام شود.

نکات جمع آوری نمونه برای کشت خون

برای جلوگیری از آلوده شدن نمونه و محیط کشت، خون باید با احتیاط زیاد جمع‌آوری شود. جهت جمع‌آوری نمونه برای کشت خون به نکات زیر توجه کنید:

1. با استفاده از کاف فشار، رگ مناسبی را در بازو پیدا کنید.
2. دستکش بپوشید و محل رگ گیری را کاملا ضد عفونی کنید. به این منظور محل رگ‌گیری را با اتانول ۷۰ درصد، به صورت دایره‌ای به قطر تقریباً ۵ سانتی‌متر تمیز کنید و اجازه دهید  پوست خشک شود.
3. از مرکز دایره شروع کنید و تنتور ید ۲% ^[۱۰] را روی پوست بمالید و ۱ دقیقه صبر کنید تا روی پوست خشک شود. تنتور ید یا محلول ید ضعیف، یک ماده ضد عفونی کننده است.
4. پس از ضدعفونی کردن پوست و محل رگ گیری، دیگر این ناحیه را لمس نکنید.
5. پوشش محافظ را از بالای بطری (های) کشت بردارید. دهانه‌ی بطری را با استفاده از سواب آغشته به اتانول اتر (ethanol-ether) پاک کنید.

*توجه: قبل از استفاده از باتل یا بطری کشت خون، حتما آن را بررسی کنید.

 اگر بطری حاوی محیط کشت آلوده به نظر می‌رسد، یعنی آبگوشت کدر شده است، از آن استفاده نکنید. همچنین اگر بطری حاوی آبگوشت، اکسید شده است نیز نباید از ان استفاده نمود.

6. سوزن استریل را وارد رگ بیمار کرده، بطری حاوی محیط کشت را متصل کرده و نمونه خون را در آن جمع‌آوری کنید. حدود ۲۰ میلی لیتر خون از یک بزرگسال، یا حدود ۲ تا ۵ میلی لیتر از خون یک کودک خردسال را جمع‌آوری کنید.
7. خون جمع‌آوری شده را بلافاصله با آبگوشت مخلوط کنید. خون نباید در محیط کشت لخته شود.
8. پس از برداشتن سوزن مجددا محل خونگیری را با اتانول ۷۰ درصد تمیز کنید زیرا بسیاری از بیماران به ید حساس هستند.
9. نام، شماره بیمار و تاریخ و زمان جمع آوری را به وضوح روی هر بطری برچسب بزنید.
10. در اسرع وقت، محیط تلقیح شده را به آزمایشگاه ارسال کنید. کشت‌ها را از نور مستقیم خورشید دور نگه دارید.
11. توجه داشته باشید که کشت خون را در یخچال قرار ندهید. به طور کلی تا زمان پردازش، کشت باید حداکثر به مدت ۴ ساعت در دمای اتاق نگه داشته شود.

بررسی کشت خون در آزمایشگاه

اگر نمونه خون حاوی میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا باشد، این میکروارگانیسم‌‌ها از مواد مغذی موجود در آبگوشت استفاده کرده و تکثیر می شوند. برای اطمینان از عدم مرگ چنین موجوداتی باید نمونه را در انکوباتور قرار داد. نمونه در دمای ۳۷ درجه سانتی‌گراد (دمای بدن) انکوباسیون می‌شود. توصیه می‌شود در این مرحله از انکوباتورهای شیکردار استفاده شود تا نمونه هم خورده و لخته نشود.

ابزاری که برای انکوباسیون و بررسی نمونه استفاده می‌شود، با توجه به زیرساخت موجود یا استفاده شده در آزمایشگاه‌های مختلف، متفاوت است. در برخی آزمایشگاه‌ها بطری‌های کشت خون معمولی و انکوباتورهای عمومی استفاده می‌شود، اما آزمایشگاه‌های پیشرفته‌تر ممکن است به سیستم‌های کشت خون خودکار دسترسی داشته باشند.

پس از روزهای معین، (به طور کلی ۳-۵ روز) نمونه باید از لحاظ وجود پاتوژن‌های عفونت‌زا مورد بررسی قرار گیرد. اما با توجه به میزان رشد، این زمان ممکن است به ۳۰ روز افزایش یابد.

اگر رشد میکروارگانیسم مشاهده شد، متخصصان آزمایشگاه باید آن نمونه را در محیط مناسب کشت دهند (یا در اصطلاح ساب کالچر ^[۱۱] ایجاد کنند). برای این منظور عموماً از بلاد آگار، چاکلت آگار و مک کانکی آگار استفاده می‌شود.

هنگامی که این موجودات در محیط‌های فوق، رشد کنند، ممکن است تغییراتی را در محیط ایجاد نمایند. متخصصان آزمایشگاه چنین تغییرات و ظاهر چنین موجوداتی را برای شناسایی آن‌ها دنبال می‌کنند. متخصصان آزمایشگاه از تکنیک‌های مختلفی مانند رنگ آمیزی گرم، مطالعه مورفولوژیکی یا آزمایش‌های بیوشیمیایی برای شناسایی میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا در کشت خون استفاده می‌کنند.

ارگانیسم‌های بیماری‌زایی که اغلب از کشت خون جدا می‌شوند، عبارتند از:

• سالمونلا تیفی/پاراتیفی (Salmonella Typhi/ParaTyphi)
• استافیلوکوکوس اورئوس(Staphylococcus aureus)
• استرپتوکوک پنومونیه (Streptococcus pneumoniae)
• اشرشیاکلی (Escherichia coli)
• گونه‌های اسینتوباکتر (Acinetobacter spp)
• گونه‌های سودوموناس(Pseudomonas spp)
• استرپتوکوک پیوژنز (Streptococcus pyogenes)
• گونه‌های انتروکوک (Enterococcus spp)

تست حساسیت آنتی بیوتیکی

هیچ آنتی بیوتیک یا داروی ضد عفونتی قادر به کشتن همه ارگانیسم‌ها نیست. بنابراین آزمایشگاه باید کشف کند که کدام آنتی بیوتیک ممکن است میکروارگانیسم‌های موجود در کشت خون بیمار را از بین ببرد.

از آنجایی که ارگانیسم‌ها در حال تکامل هستند و مقاومت پیدا می‌کنند، آزمایشگاه باید این مورد را به دقت بررسی کند که ارگانیسم یافت شده نسبت به کدام دارو مقاوم یا حساس است. این کار معمولا با استفاده از تست حساسیت آنتی‌بیوتیکی انجام می‌شود.

به این منظور، ارگانیسم را بر اساس ماهیت ارگانیسم در برابر گروهی از آنتی‌بیوتیک‌ها آزمایش می‌کنند.

گزارش آزمایش کشت خون بعد از چند روز آماده خواهد بود؟

پس از تکمیل آزمایشات، آزمایشگاه گزارشی ارائه می‌دهد که در آن ذکر می شود کدام ارگانیسم از کشت خون جدا شده است و کدام آنتی بیوتیک آن ارگانیسم را از بین می‌برد.

به طور کلی، آماده‌سازی گزارش کشت خون شما ۳ تا ۷ روز طول می‌کشد. اما گاهی اوقات ممکن است رشد یک ارگانیسم موجود در کشت خون کند باشد و هفته ها طول بکشد تا وجود ارگانیسم در خون شما رد یا مشخص شود.

جمع‌بندی

عفونت‌های موجود در خون ممکن است خطرات بسیار جدی را برای سلامت یک فرد به همراه داشته باشند. در این مطلب سعی کردیم به بررسی یکی از آزمایش‌های مهم و پرکاربرد جهت تشخیص عفونت خون بپردازیم. همانطور که در قسمت مقدمه نیز گفته شد، به کمک آزمایش کشت خون می‌توان باکتری‌ها یا قارچ های ایجاد کننده عفونت جریان خون را به موقع تشخیص داد و به این طریق از میزان مرگ و میر ناشی از این نوع عفونت کاست. امیدواریم این مقاله مورد توجه شما قرار گرفته باشد.

واژه نامه: