آشنایی با باکتری انتروکوک فکالیس: مشخصات، بیماری‌زایی و تشخیص آزمایشگاهی

انتروکوک‌ها (Enterococci) کوکسی‌های کاتالاز منفی و گرم مثبت هستند که بصورت زنجیره‌های کوتاه به هم متصل شده‌اند. انتروکوک‌ها بخشی از فلور طبیعی روده هستند که قبلاً به عنوان استرپتوکوک‌های گروه D طبقه بندی می‌شدند اما در حال حاضر گونه‌ای جداگانه در نظر گرفته می‌شوند.

بیش از ۱۷ گونه انتروکوک وجود دارد که در این بین انتروکوک فکالیس (E. faecalis) و انتروکوک فاسیوم (E. faecium)  بیشترین بیماری‌زایی را برای انسان داشته و باعث ایجاد عفونت به ویژه در بیماران بستری می‌شوند. در این مقاله قصد داریم تا در رابطه با انتروکوک فکالیس، مشخصات، بیماری‌زایی و تشخیص آزمایشگاهی آن اطلاعاتی ارائه کنیم. پس در ادامه با ما همراه باشید.

زیستگاه و نحوه انتقال انتروکوک فکالیس

گونه‌های مختلف انتروکوک‌ها در خاک، مواد غذایی و آب یافت شده و همچنین به عنوان فلور معمولی حیوانات، پرندگان و انسان‌ها نیز وجود دارند. انتروکوک فکالیس و انتروکوک فاسیوم فلور طبیعی دستگاه گوارش انسان بوده و در دستگاه تناسلی زنان نیز وجود دارند.

انتقال انتروکوک فکالیس اغلب زمانی اتفاق می‌افتد که سویه‌های اندوژنوس^[۱] به سایر نقاط بدن راه پیدا می‌کنند. به طور مثال، انتروکوک فکالیس ممکن است در حین فعالیت لوله گوارش^[۲] یا دستگاه تناسلی وارد جریان خون شده و قسمت‌های دیگر بدن را آلوده کنند و باعث بروز عفونت‌هایی مانند اندوکاردیت^[۳] شود.

با این وجود انتروکوک فکالیس می‌تواند از فردی به فرد دیگر نیز منتقل شود. این انتقال از طریق تماس مستقیم با افراد و یا استفاده‌ی مشترک از تجهیزات پزشکی آلوده صورت گرفته و اغلب سبب ایجاد سویه‌های مقاوم به چند دارو می‌شود. بیماران دارای نقص ایمنی در معرض خطر بالای ابتلا به عفونت هستند.

فاکتورهای بیماری‌زایی انتروکوک فکالیس

گونه‌های انتروکوک از جمله انتروکوک فکالیس دارای تعدادی فاکتور بیماری‌زایی (Virulence Factors) هستند که در ذیل ذکر شده‌اند:

سیتولیزین ^[۴] / همولیزین^[۵]: انتروکوک‌ها گلبول‌های قرمز گوسفند و انسان را لیز می‌کنند.

تجمع فرمون‌ها^[۶]: انتروکوک فکالیس به تجمع سلول‌های مجاور برای تسهیل تبادل پلاسمیدها و ایجاد مقاومت نسبت به دارو کمک می‌کنند.

پروتئین سطح خارج سلولی^[۷] (ESP): به چسبندگی مخاط مثانه کمک می‌کند.

آنتی ژن اسید لیپوتیکوئیک^[۸] (Common group D): باعث انتشار سیتوکین مانند فاکتور نکروز تومور  (TNF-α) αمی‌شود.

کوکولیزین: کوکولیزین، اندوتلین را غیرفعال می‌کند. اندوتلین‌ها، پپتیدهایی هستند که در بسیاری از اندام‌های بدن اثر دارند. در واقع اندوتلین با منقبض کردن عروق خونی و افزایش فشار خون سبب حفظ شرایط پایدار و ثابت درون بدن می‌شود.

مشخصات بالینی

انتروکوک‌ها باعث عفونت‌های مختلفی می‌شوند. برخی از این عفونت‌ها عبارتند از:

عفونت‌های دستگاه ادراری (مانند سیستیت، اورتریت، پیلونفریت و پروستاتیت).

• باکتریمی و اندوکاردیت دریچه میترال
• عفونت‌های داخل شکمی، لگن و بافت نرم
• عفونت‌های چشم
• مننژیت
• عفونت‌های دستگاه تنفسی

به دلیل مقاومت ذاتی انتروکوک‌ها نسبت به دارو، این باکتری‌ها بیشتر مسئول عفونت‌های بیمارستانی هستند.

شناسایی آزمایشگاهی

گونه‌های انتروکوک از جمله انتروکوک فکالیس در محیط کشت های مختلف و فرایند رنگ‌آمیزی گرم دارای مشخصات زیر هستند:

• گرم مثبت
• آگار خون: انتروکوک‌‌ها روی آگار خون کلنی‌های شفاف صاف، خاکستری و غیر همولیتیک تولید می‌کند (به ندرت همولیز α یا β ایجاد می‌کنند).
• مکانکی آگار: انتروکوک فکالیس روی مکانکی اگار کلنی‌های صورتی یا سرخابی کوچک تولید می‌کند.
• آگار مغذی: گونه‌های انتروکوک روی آگار مغذی رشد ضعیفی دارند.

توانایی رشد در:

• NaCl 6.5%
• pH 9.6
• دمای ۶۰ درجه سانتیگراد
• توانایی هیدرولیز اسکولین ^[۹] در حضور صفرا ۴۰%^[۱۰]
• آزمایش سرولوژی در شناسایی انتروکوک فکالیس موثر نیست.
• گروه‌بندی: انتروکوک‌ها را می توان بر اساس تخمیر مانیتول و هیدرولیز آرژنین ^[۱۱]
•  به پنج گروه I تا V تقسیم بندی کرد. faecalis و E. faecium متعلق به گروه II هستند. انتروکوک فکالیس را می‌توان با چندین ویژگی بیوشیمیایی متمایز کرد که در ادامه بیان شده‌اند.

آزمایش‌های بیوشیمیایی برای تمایز انتروکوک فکالیس

جدول ۱ آزمایش‌های بیوشیمیایی را نشان می‌دهد که برای تمایز و شناسایی انتروکوک فکالیس از اهمیت بالایی برخوردار هستند.

جدول ۱. آزمایش‌های بیوشیمیایی برای تمایز انتروکوک فکالیس

رفتار انتروکوک فکالیس در برابر داروها

انتروکوک‌ها مقاومت بالایی در برابر سفالوسپورین‌ها و کوتریموکسازول نشان می‌دهند. اکثر سویه‌های انتروکوک نسبت به پنی سیلین‌ها، آمینوگلیکوزیدها و سولفونامیدها مقاوم هستند.

در مواردی که عفونت‌های انتروکوکی تهدید کننده زندگی هستند، درمان عفونت اغلب از طریق درمان ترکیبی با پنی‌سیلین (یا آمپی سیلین) و آمینوگلیکوزید انجام می‌شود. آمینوگلیکوزید به تنهایی روی انتروکوک‌ها بی‌اثر است زیرا نمی‌تواند به درون سلول باکتریایی نفوذ کند. پنی سیلین یا ونکومایسین دیواره سلولی را ضعیف می‌کند و باعث می‌شود آمینوگلیکوزید به سلول نفوذ کرده و عفونت درمان شود.

وانکومایسین معمولاً در موارد عفونت‌های انتروکوکی مقاوم به دارو موثر است اما در مواردی مقاومت به ونکومایسین نیز گزارش شده است. در صورت بروز مقاومت به ونکومایسین ممکن است لینزولید تجویز شود.

معمولا برای جلوگیری از ابتلای بیماران بستری به عفونت‌های انتروکوکی، به ویژه انتروکوک فکالیس، به بیمارانی که مبتلا به اختلالات دریچه قلب هستند، قبل از عمل روده یا مجاری ادراری پنی‌سیلین و جنتامایسین داده می‌شود. در حال حاضر واکسنی برای جلوگیری از ابتلا به عفونت ناشی از انتروکوک فکالیس در دسترس نیست.

جمع‌بندی

باکتری‌ها میکروارگانیسم‌هایی هستند که گونه‌ها، اشکال و چینش‌های مختلفی دارند. شناخت گونه‌های مختلف باکتریایی می‌تواند تاثیر بسزایی در شناخت و تشخیص بیماری‌ها و عفونت‌های مختلف داشته باشد. همانطور که در قسمت مقدمه نیز ذکر شد انتروکوک‌ها بخشی از فلور طبیعی هستند که بصورت زنجیره‌های کوتاه به هم متصل شده‌اند و می‌توانند در بروز عفونت‌های بیمارستانی تاثیر زیادی داشته باشند. در این مطلب سعی کردیم اطلاعاتی برای شناخت بیشتر انتروکوک‌ها به ویژه انتروکوک فکالیس ارائه کنیم. امیدواریم این مقاله مورد توجه شما واقع گردیده باشد.

واژه نامه