آشنایی با باکتری سراشیا مارسسنس: مشخصات، بیماری‌زایی و تشخیص آزمایشگاهی

سراشیا (Serratia) به عنوان یکی از عوامل ایجاد عفونت‌های بیمارستانی (مانند عفونت‌های مجاری ادراری، عفونت‌های دستگاه تنفسی و عفونت‌ زخم) شناخته می‌شوند. سراشیا در حال حاضر دارای بیش از ۱۵ گونه شناخته شده است که هفت گونه از آن‌ها از نمونه‌های بالینی انسان جدا شده است. سراشیا مارسسنس (S. marcescens) شایع‌ترین گونه‌ای است که در نمونه‌های بالینی مشاهده می‌شود. در این مقاله قصد داریم تا در رابطه با باکتری سراشیا مارسسنس، مشخصات، بیماری‌زایی و تشخیص آزمایشگاهی آن اطلاعاتی ارائه کنیم. پس در ادامه با ما همراه باشید.

مروری بر تاریخچه کشف سراشیا مارسسنس

سراشیا مارسسنس یک پاتوژن فرصت‌طلب و گرم منفی بیمارستانی و متعلق به خانواده انتروباکتریاسیا (Enterobacteriaceae) است. این باکتری اولین بار توسط یک داروساز ایتالیایی به نام Bizio در سال ۱۸۱۹ کشف شد. ابتدا تصور می شد که سراشیا مارسسنس بی ضرر است. این باکتری برای اولین بار در سال ۱۹۰۶ به دلیل ایجاد کلنی‎‌های قرمز رنگی که به راحتی قابل تشخیص بودند، به عنوان نشانگر (مارکر) بیولوژیکی مورد استفاده قرار گرفت.

در اواخر دهه ۱۹۵۰ بود که دولت ایالات متحده آزمایش سراشیا مارسسنس را انجام داد و تأثیرات مضر این باکتری آشکار شد. در این آزمایش از سراشیا مارسسنس در یک سری آزمایش‌های جنگ بیولوژیکی که روی عموم مردم صورت می‌گرفت، استفاده شد. دلیل انتخاب سراشیا مارسسنس رنگدانه‌هایی بود که به راحتی قابل ردیابی بودند.

با این وجود، آمار  پنومونی و عفونت‌های مجاری ادراری  که مدت کوتاهی پس از انجام آزمایش در منطقه گزارش شده بودند، افزایش یافت. سراشیا مارسسنس در دهه ۱۹۶۰ به عنوان عامل بیماری‌زای انسان طبقه بندی شد.

محل زندگی سراشیا مارسسنس و نحوه انتقال آن

سراشیا مارسسنس ممکن است در همه جا وجود داشته باشد. به طور مثال در خاک، بدن گیاهان و حیوانات، آب لوله کشی، واحدهای تهویه مطبوع و تجهیزات پزشکی مانند نبولایزر، برونکوسکوپوپ و کاتتر. این میکروارگانیسم روی نان نیز رشد می‌کند.

تجهیزات پزشکی، فرآورده‌های خونی و سینک‌ها از منابع انتقال سراشیا مارسسنس محسوب می‌شوند.

مشخصه‌های بالینی سراشیا مارسسنس

امروزه سراشیا مارسسنس یکی از عوامل مهم در بروز عفونت‌های بیمارستانی است که دستگاه گوارش، دستگاه تنفسی، مجاری ادراری و ناحیه پرینه نوزادان و پوست کنار ناخن‌ها را تحت تاثیر قرار می‎دهد و سبب بروز مشکلاتی مانند باکتریمی می‌گردد.

علائم سراشیا مارسسنس بستگی به محل عفونت و شدت گسترش آن دارند. به طور مثال اگر یک دست آلوده چشم را لمس کند و سیستم ایمنی طبیعی نتواند از گسترش سراشیا مارسسنس جلوگیری کند، ممکن است ملتحمه، التهاب قرنیه یا عفونت مجاری اشکی ایجاد شود.

همچنین اگر سراشیا مارسسنس وارد جریان خون شود، می‌تواند باعث اندوکاردیت، باکتریمی، مننژیت، استئومیلیت و آرتریت شود.

مشخصات سراشیا مارسسنس

سراشیا مارسسنس  باکتری کوتاه، میله‌ای شکل و بی هوازی اختیاری است. به این معنی که می‌تواند هم در حضور اکسیژن (هوازی) و هم در غیاب اکسیژن (بی‌هوازی) رشد کند.

این باکتری از تخمیر به عنوان راهی برای جمع‌آوری انرژی استفاده می‌کند و دارای آنزیم‌هایی (سوپراکسید دیسموتاز ، کاتالاز یا پراکسید) است که از آن در برابر گونه‌های فعال اکسیژن محافظت می‌کند و به آن اجازه می‌دهد در محیط‌های اکسیژن‌دار زندگی کند.

سراشیا مارسسنس  یک باکتری گرم منفی است. باکتری‌های گرم منفی دارای یک دیواره سلولی نازک هستند که از یک لایه پپتیدوگلیکان (peptidoglycan) ساخته شده است و توسط یک غشای خارجی محصور شده است. پپتیدوگلیکان در استحکام ساختاری دیواره باکتری و همچنین مقابله با فشار اسمزی سیتوپلاسم نقش دارد. غشای خارجی نیز در تنظیم جذب مواد مغذی و دفع سموم موثر است.

سراشیا مارسسنس عضو خانواده انتروباکتریاسیا و متحرک است.

بیماری‌زایی سراشیا مارسسنس

تشکیل بیوفیلم (Biofilm) توسط سراشیا مارسسنس علت اصلی بیماری‌زایی و همچنین مقاومت دارویی این باکتری است. بیوفیلم‌ مجموعه‌ای از یک یا چند نوع میکروارگانیسم است که می‌توانند در سطوح مختلف رشد کنند. باکتری‌هایی که توانایی تشکیل بیوفیلم را دارند به دلیل مقاومت بالا می‌توانند سبب بروز عفونت‌های مزمن شوند.

تشخیص آزمایشگاهی سراشیا مارسسنس

برای تشخیص سراشیا مارسسنس ابتدا رنگ‌آمیزی گرم انجام شده و سپس نمونه کشت داده می‌شود. آزمایش‌های مختلفی برای تعیین این باکتری انجام خواهد شد که در ادامه به بررسی نتایج آن‌ها خواهیم پرداخت.

رنگ‌آمیزی گرم:

از آنجایی که سراشیا مارسسنس باکتری گرم منفی است، در رنگ آمیزی گرم به رنگ قرمز مشاهده خواهد شد.

محیط کشت:

سراشیا مارسسنس در آگار خون (بلاد آگار)، مکانکی آگار و تریپتیک سوی آگار (TSA) به خوبی رشد می‌کند.

برای تمایز سراشیا مارسسنس از سایر کلی فرم‌ها آزمایشات بیوشیمایی انجام می‌شود. در نمودار زیر روش شناسایی و تمایز سراشیا مارسسنس نشان داده شده است.

جمع‌بندی

همانطور که گفته شد، شراشیا مارسسنس یکی از باکتری‌هایی است که می‌تواند سبب بروز عفونت‌های بیمارستانی به ویژه در اطفال و  افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند گردد. به همین دلیل شناخت و شناسایی این باکتری از اهمیت زیادی برخوردار است. در این مقاله سعی کردیم نحوه شناسایی این باکتری را بیان کنیم. امیدواریم این مطلب مورد توجه شما قرار گرفته باشد.