آشنایی با باکتری موراکسلا کاتارالیس
باکتری موراکسلا کاتارالیس (Moraxella catarrhalis) یک باکتری دیپلوکوک [1]، غیر متحرک، گرم منفی، هوازی و اکسیداز مثبت است که یکی از علل عفونت سیستم تنفسی، گوش میانی، چشم، سیستم عصبی مرکزی و مفاصل انسان به شمار می‌رود. این باکتری در گذشته به عنوان فلور طبیعی سیستم تنفسی انسان در نظر گرفته می‌شد، اما تحقیقات اخیر نشان داده است که موراکسلا کاتارالیس گاهی اوقات می‌تواند باعث ایجاد عفونت شود. در این مطلب قصد داریم به معرفی این باکتری و آزمایش‌هایی که جهت شناسایی آن صورت می‌گیرد بپردازیم. پس در ادامه با ما همراه باشید.
مروری بر باکتری موراکسلا کاتارالیس
همانطور که در قسمت مقدمه نیز گفته شد، موراکسلا کاتارالیس میکروارگانیسمی است که در گذشته به عنوان فلور طبیعی دستگاه تنفسی محسوب می‌شد. این باکتری با نام‌های نایسریا کاتارالیس (Neisseria catarrhalis) و برانهملا كاتاراليس (Branhamella catarrhalis) نیز شناخته می‌شود.
مورفولوژی این باکتری در رنگ‌آمیزی گرم، به شکل دیپلوکوک است یعنی باکتری‌های کروی یا بیضی شکل که پس از تقسیم سلول به طور معمول دو به دو به هم می‌چسبند. اما سایر گونه‌های موراکسلا به صورت کوکوباسیل [2] هستند و این امر موراکسلا کاتارالیس را از سایر موراکسلا‌ها جدا می‌کند.
نام موراکسلا برگرفته از نام ویکتور موراکس (Victor Morax)، چشم پزشک سوئیسی است که اولین بار این جنس باکتری را شناسایی کرد. کاتارالیس نیز بر گرفته از یک واژه یونانی به معنای از “پایین آمدن” است که ترشحات زیاد از چشم و بینی در اثر عفونت ناشی از این باکتری را توصیف می‌کند.
کلنی‌های این میکروارگانیسم ممکن است سطح ناهمواری داشته و از نظر قوام شکننده باشند. این کلنی‌ها معمولا رنگ قهوه ای مایل به صورتی و مات دارند. سویه های موراکسلا کاتارالیس قادر هستند در دمای پایین زنده بمانند و در دمای 28 درجه سانتی‌گراد به خوبی رشد می‌کنند.
محل زندگی و نحوه انتقال موراکسلا کاتارالیس
موراکسلا کاتارالیس در دستگاه تنفسی فوقانی و دستگاه تناسلی انسان یافت می‌شود. این باکتری از طریق آئروسل تنفسی منتقل شده و می‌تواند باعث عفونت‌های فرصت طلب دستگاه تنفسی شود.
موراکسلا کاتارالیس سبب بروز چه عفونت‌هایی در انسان می‌شود؟
این ارگانیسم ممکن است در هر فردی با هر سنی سبب ایجاد عفونت شود اما عفونت ناشی از آن اغلب در افرادی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی ضعیفی دارند و یا دچار بیماری‌های زمینه‌ای هستند.
موراکسلا معمولا سبب ایجاد عفونت‌های زیر می‌شود:
عفونت گوش میانی
این باکتری یکی از علل شایع عفونت گوش میانی حاد شناخته می‌شود. بسیاری از کودکان خردسال این باکتری را در بینی خود دارند و گاهی اوقات ممکن است باکتری به گوش میانی منتقل شده و باعث عفونت گردد.
پنومونی
ذات الریه یا پنومونی نوعی عفونت ریه است که اغلب توسط باکتری‌ها ایجاد می‌شود. موراکسلا می‌تواند در افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی داشته و یا به بیماری‌های زمینه‌ای مبتلا هستند، ذات الریه ایجاد کند. افراد مبتلا به بیماری ریوی که زمان زیادی را در بیمارستان‌ها می‌گذرانند، بیشتر مستعد ابتلا به ذات الریه در اثر موراکسلا کاتارالیس هستند.
برونشیت
برونشیت یک التهاب ریه است که معمولاً توسط یک ویروس ایجاد می‌شود و باکتری‌ها کمتر در بروز ان دخیل هستند. اما موراکسلا کاتارالیس یکی از باکتری‌هایی است که می‌تواند باعث برونشیت شود.
عفونت سینوس
موراکسلا کاتارالیس می‌تواند باعث عفونت سینوس شود که اغلب در کودکان شایع است.
ملتحمه
ورم ملتحمه که با نام “چشمان صورتی” نیز شناخته می‌شود، در واقع عفونت لایه بیرونی چشم است. موراکسلا کاتارالیس می تواند باعث این عارضه در کودکان و نوزادان شود.
مننژیت
موراکسلا کاتارالیس در موارد بسیار نادر می‌تواند مننژیت ایجاد کند. به ویژه در نوزادان.
شناسایی آزمایشگاهی
اولین قدم در شناسایی باکتری‌ها، رنگ‌آمیزی گرم است. موراکسلا کاتارالیس نیز از این قاعده مستثنی نیست. پس از رنگ‌آمیزی گرم، آزمایش‌های دیگری روی کشت نمونه باکتری انجام خواهد شد که به تشخیص یا رد موراکسلا کاتارالیس کمک خواهد کرد. در ادامه به بررسی این آزمایش‌ها خواهیم پرداخت.
رنگ‌آمیزی گرم
موراکسلا کاتارالیس در رنگ‌آمیزی گرم اسمیر خلط به صورت دیپلوکوک‌های گرم منفی به ابعاد mm 1-0.6 دیده می‌شوند که ممکن است گاهی با سلول‌های چرکی (داخل سلولی) باشند.
مشخصه‌های کلنی
مشخصات کلنی‌های این باکتری در آگار خون (blood agar) و چاکلت آگار (chocolate agar) به صورت زیر است:
- رنگ: خاکستری متمایل به سفید
- ابعاد: متوسط تا بزرگ
- برجسته یا گنبدی شکل
- خشک و شکننده
یکی از نکات مهم در تشخیص و شناسایی این باکتری، تفکیک آن از گونه‌های نایسریا است. برای این کار از آزمایش‌های بیوشیمیایی مختلفی استفاده می‌شود که در جدول 1 ذکر شده‌اند.
جدول 1. آزمایش‌های بیوشیمیایی برای تمایز موراکسلا کاتارالیس از گونه‌های نایسریا
| نام فارسی | نام انگلیسی | موراکسلا کاتارالیس | نایسریا گونوره‌آ | شکل مرتبط |
| رنگ آمیزی گرم | Gram Stain | دیپلوکوک گرم منفی | دیپلوکوک گرم منفی | |
| رشد در دمای 35 درجه سانتی‌گراد روی آگار پایه | Growth of basic agar media at 35°C | Yes | No | |
| سوبسترا | Enzyme Substrate | بدون واکنش | هیدروکسی پرولین آمینوپپتیداز مثبت | |
| _ | GLUT
(δ-glutamyl-aminopeptidase) |
منفی | منفی | |
| _ | DNase | مثبت | منفی | شکل 5 |
| آزمایش کاتالاز | Catalase test | مثبت | مثبت | شکل 7 |
| آزمایش بوتیرات | Butyrate test | مثبت | منفی | |
| پلی ساکارید از ساکارز | Polysaccharide from sucrose | منفی | منفی | شکل 4 |
| اسید از گلوکز | Acid from glucose | منفی | مثبت | شکل 6 |
| اسید از مالتوز | Acid from maltose | منفی | مثبت | |
| اسید از لاکتوز | Acid from lactose | منفی | مثبت | |
| اسید از ساکارز | Acid from sucrose | منفی | مثبت | |
| کاهش نیترات | Nitrate reduction | مثبت | منفی | |
| رنگدانه | Pigment | منفی | منفی | شکل 2 |
| حساسیت به کولیستین | Colistin susceptibility | اکثر سویه‌ها حساس هستند | مقاوم | شکل 3 |
| _ | Superoxol (30% H2O2) | Strain variable
(1+4+) |
Strong 4+ “explosive” | شکل 8 |
در ادامه می‌توانید تصاویر مرتبط با اکثر آزمایش‌های مطرح شده در جدول 1 را بررسی کنید.
جهت بزرگنمایی تصاویر فوق می‌توانید روی آن‌ها کلیک کنید.
همانطور که گفته شد باکتری Moraxella catarrhalis یک باکتری دیپلوکوک، غیر متحرک، گرم منفی، هوازی و اکسیداز مثبت است که در ایجاد عفونت‌های سیستم تنفسی نقش دارد. در این مطلب سعی کردیم تا شما را با انواع عفونت‌های ناشی از موراکسلا کاتارالیس و تست هایی که جهت تشخیص این باکتری از سایر گونه‌های باکتریایی انجام می‌شود آشنا کنیم. امیدواریم این مطلب مورد توجه شما قرار گرفته باشد.
جمع‌بندی
واژه نامه
| coccobacilli | [2] | diplococcus | [1] |
