روش‌های مختلف آلودگی‌زدایی از سمپلر متناسب با نوع آلودگی

کار در آزمایشگاه معمولا به معنی کار با نمونه‌ها و مایعات عفونی، بیماری‌زا و خطرناک است. این مواد بر حسب میزان مخاطراتی که برای انسان و محیط زیست دارند، در گروه‌های خطر مختلفی قرار می‌گیرند که در مقاله‌ی گروه‌های خطر و سطوح ایمنی زیستی در آزمایشگاه‌ها به تفصیل به آن پرداخته‌ایم.

حجم‌برداری از این مایعات خطرناک و عفونی با استفاده از سمپلر، علاوه‌بر آلودگی نوک سمپلر، باعث آلودگی بدنه‌ی خارجی سمپلر و در بعضی از موارد، باعث آلودگی اجزای داخلی سمپلر می‌شود که چنانچه به صورت مناسب آلودگی‌زدایی نشوند، نه تنها موجب اشتباه شدن نتایج آزمایش‌ها می‌شوند، بلکه ممکن است سلامت کاربر را نیز با خطر مواجه سازند.

در این مقاله قصد داریم تا در ابتدا انواع راه‌های انتقال آلودگی به سمپلرها را شرح دهیم و سپس روش‌های مناسب آلودگی‌زدایی و سترون‌سازی آن‌ها را توضیح دهیم. در ادامه با ما همراه باشید.

راه‌های انتقال آلودگی به سمپلرها

نمونه‌ها و مایعات موجود در آزمایشگاه‌ها، اغلب عفونی، سمی و خطرناک هستند که هنگام حجم‌برداری از آن‌ها، ممکن است سمپلر را نیز آلوده نمایند. در اکثر موارد تنها نوک سمپلر با نمونه تماس پیدا می‌کند اما گاهی اوقات کاربر نیاز دارد تا سمپلر را تا عمق بیشتری در ظرف نمونه فرو ببرد که در این صورت ممکن است قسمت‌های انتهایی سمپلر با ظرف نمونه تماس پیدا کرده و آلوده شوند. در این صورت چنانچه همان سمپلر به‌منظور حجم‌برداری از یک مایع دیگر مورد استفاده قرار گیرد، حتی اگر از نوک سمپلر جدید هم استفاده شود، ممکن است که آلودگی به مایع جدید نیز منتقل شود.

علاوه‌بر مورد ذکر شده در بالا، چنانچه دستکش کاربر با نمونه‌ی مورد آزمایش آلوده شده باشد، به هنگام در دست گرفتن سمپلر، آلودگی به دسته‌ و بدنه‌ی سمپلر نیز انتقال پیدا کرده و باعث آلودگی قسمت خارجی سمپلر می‌شود.

بدترین حالت آن است که آلودگی به قسمت‌های داخلی سمپلر نفوذ پیدا نماید. این اتفاق زمانی حادث می‌شود که کاربر بیشتر از ظرفیت نوک سمپلر، از نمونه حجم‌برداری نماید. همچنین در صورت وارونه‌کردن سمپلر، در زمانی که داخل نوک سمپلر نمونه وجود داشته باشد و یا حتی قرار دادن سمپلر به صورت افقی بر روی میز، نمونه به داخل سمپلر وارد شده و باعث آلودگی قسمت‌های داخلی آن می‌شود.

 مشکل بزرگ دیگر تشکیل آئروسل به هنگام حجم‌برداری است. قطرات کوچک نمونه که ممکن است شامل ویروس، دی.ان.ای^[۱]، آر.ان.ای^[۲] و یا باکتری باشند، به صورت طبیعی تبخیر شده و وارد قسمت‌های داخلی سمپلر می‌شوند.

آلودگی قسمت‌های داخلی سمپلر می‌تواند موجب ایجاد آلودگی متقاطع میان نمونه‌های مختلف شده و نتایج تمام آزمایش‌ها را با مشکل مواجه سازد.

زمانی که سمپلر شما دچار آلودگی شد، مهم است که به سرعت و با روش مناسب نسبت به آلودگی‌زدایی از آن اقدام نمایید تا نتایج آزمایش‌هایتان با مشکل مواجه نشود. همچنین مهم است که به صورت منظم و مکرر، سمپلر خود را تمیز نمایید تا از هرگونه آلودگی احتمالی پاک گردد.

نکته‌ای که به هنگام خرید یک سمپلر باید در نظر داشته باشید، آن است که سمپلر باید نسبت به مواد تمیزکننده‌ی متداول و همچنین محلول‌های تمیزکننده‌ی دی.ان.ای و آر.ان.ای مقاوم باشد که در صورت بروز آلودگی بتوان آن‌ها را به صورت موثری آلودگی‌زدایی نمود. اکثر موارد آلودگی را میتوان با شستن و آلودگی‌زدایی برطرف نمود اما گاهی اوقات نیاز است تا سمپلر استریل شود، بنابراین مهم است که سمپلری را برای خرید انتخاب نمایید که قابل اتوکلاوشدن نیز باشد.

روش‌های جلوگیری از انتقال آلودگی

۱- انتقال آلودگی از نمونه به سمپلر^[۳]

این نوع از آلودگی زمانی اتفاق می‌افتد که نمونه و یا آئروسل‌های حاصل از نمونه به داخل بدنه‌ی سمپلر ورود پیدا کنند و اجزای داخلی سمپلر را آلوده نمایند. به‌منظور به حداقل رساندن احتمال انتقال آلودگی از نمونه به سمپلر، رعایت موارد زیر توصیه می‌شود:

• همواره دکمه‌ی حجم‌برداری سمپلر را به آرامی رها کنید تا از تشکیل آئروسل و پاشش نمونه در داخل نوک سمپلر جلوگیری شود.
• در صورت نیاز از نوک سمپلرهای فیلتردار استفاده نمایید تا از ورود آئروسل به داخل سمپلر جلوگیری شود.
• به‌منظور جلوگیری از آلوده‌شدن سمپلر با نمونه، هرگز سمپلر را به وارونه نکنید و همواره آن را به صورت عمودی نگه دارید. رعایت این نکته مخصوصا در زمانی که داخل نوک سمپلر نمونه وجود دارد، ضروری است. پس از انجام حجم‌برداری نیز حتما سمپلر را به صورت عمودی بر روی پایه سمپلر قرار دهید.
• هرگز بیش از ظرفیت نوک سمپلر، از نمونه حجم‌برداری نکنید.

۲- انتقال آلودگی از سمپلر به نمونه^[۴] 

این نوع آلودگی زمانی به وقوع می‌پیوندد که یک سمپلر آلوده و یا یک نوک سمپلر آلوده، باعث آلوده شدن نمونه شود. به عنوان مثال تصور نمایید که اجزای داخلی یک سمپلر، توسط آئروسل‌های حاصل از یک نمونه، آلوده شده باشد. حال چنانچه از این سمپلر برای حجم‌برداری از نمونه‌ای دیگر استفاده شود، آلودگی سمپلر به نمونه سرایت کرده و باعث آلوده‌شدن آن می‌شود.

با رعایت موارد زیر، می‌توانید از انتقال آلودگی از سمپلر به نمونه جلوگیری نمایید:

• هموراه برای حجم‌برداری از یک نمونه‌، از نوک سمپلر جدید استفاده نمایید تا از وقوع آلودگی متقاطع^[۵] جلوگیری شود.
• در جایی که نیاز است، از نوک سمپلر استریل استفاده نمایید.
• به صورت منظم سمپلر را تمیز نمایید و قسمت‌هایی از سمپلر که ممکن است دچار آلودگی شده باشند را آلودگی‌زدایی کنید.
• همواره سمپلر را به صورت عمودی بر پایه سمپلر قرار دهید. مخصوصا هنگامی که در نوک سمپلر، نمونه وجود دارد، هرگز سمپلر را به صورت افقی بر روی میز قرار ندهید و یا هرگز سمپلر را وارونه نکنید.
• به هنگام خارج‌کردن نوک سمپلر، این کار را درون ظروف مخصوص انجام دهید.
• به منظور تمیزکردن سمپلر، از پروتکل آزمایشگاه خود پیروی نمایید.

۳- انتقال آلودگی از نمونه به نمونه^[۶] (Carry-over Contamination)

انتقال آلودگی از نمونه به نمونه، به حالتی می‌گویند که ذرات آئروسل و یا باقی‌مانده‌ی یک نمونه، به نمونه‌ی دیگر منتقل شود. این نوع از انتقال آلودگی زمانی به وقوع می‌پیوندد که از یک نوک سمپلر برای حجم‌برداری از نمونه‌های مختلف استفاده شود و یا یک سمپلر آلوده شده به یک نمونه، برای حجم‌برداری از نمونه‌ای دیگر مورد استفاده قرار گیرد. به‌منظور اجتناب از این نوع آلودگی، رعایت موارد زیر الزامی است:

• از نوک سمپلرهای فیلتردار استفاده نمایید تا از انتقال آئروسل‌ها به داخل سمپلر و از داخل سمپلر به داخل نمونه‌ی بعدی جلوگیری شود.

• پس از حجم‌برداری از هر نمونه، حتما نوک سمپلر را تعویض نمایید.
• در صورت آلوده‌شدن سمپلر، در اسرع وقت و بر طبق دستورالعمل‌های ارائه شده، نسبت به آلودگی‌زدایی سمپلر خود اقدام نمایید.

حال که با روش‌های جلوگیری از انتقال آلودگی آشنا شدید، قصد داریم تا واژه‌های مختلفی که برای ضدعفونی‌کردن و استریلیزاسیون به کار می‌روند را معرفی‌کرده و سپس روش‌های آلودگی‌زدایی از سمپلر را شرح دهیم.

تعاریف واژه‌های مختلف ضدعفونی و استریلیزاسیون

در این قسمت رایج‌ترین واژه‌هایی که برای ضدعفونی‌کردن و استریلیزاسیون تجهیزات پزشکی و آزمایشگاهی مورد استفاده قرار می‌گیرند را معرفی خواهیم کرد و تعریف استاندارد هر کدام را ارائه خواهیم نمود.

ضدمیکروبی (Antimicrobial): ماده‌ای است که میکروارگانیسم‌ها را از بین می‌برد و یا از رشد و تکثیر آن‌ها جلوگیری می‌کند.

گندزدا (Antiseptic): گندزداها موادی هستند که  رشد و نمو میکروارگانیسم‌ها را سرکوب می‌کنند بدون آن‌که ضرورتا آن‌ها را بکشند. از گندزداها معمولا برای ضدعفونی‌کردن سطح بدن استفاده می‌کنند.

کشنده زیستی (Biocide): یک واژه‌ی عمومی است که معمولا برای هر ماده‌ای که ارگانیسم‌ها را می‌کشد، استفاده می‌شود.

میکروب‌کش شیمیایی (Chemical germicide): یک ماده‌ی شیمیایی و یا مخلوطی از مواد شیمیایی است که به‌منظور کشتن میکروارگانیسم‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

آلودگی‌زدایی (Decontamination): به هر فرآیندی که برای حذف و یا کشتن میکروارگانیسم‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد، آلودگی‌زدایی گفته می‌شود. همچنین از این واژه به‌منظور حذف و یا خنثی‌سازی مواد رادیواکتیو و یا مواد شیمیایی خطرناک استفاده می‌شود.

ضدعفونی‌کننده (Disinfectant): یک ماده‌ی شیمیایی و یا مخلوطی از مواد شیمیایی که به‌منظور از بین بردن میکروارگانسیم‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما لزوما بر اسپور تاثیر ندارد. ضدعفونی‌کننده‌ها معمولا برای سطوح و مواد بی‌جان مورد استفاده قرار می‌گیرد.

ضدعفونی (Disinfection): به روش‌های فیزیکی و یا شیمیایی گفته می‌شود که به‌منظور کشتن میکروارگانیسم‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند اما لزوما بر اسپورها تاثیری ندارند.

میکروب‌کُش (Microbicide): یک ماده‌ی شیمیایی و یا ترکیبی از مواد شیمیایی که برای کشتن میکروارگانیسم‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. این واژه به عنوان مترادف کلمه‌های “کشنده زیستی”، “میکروب کش شیمیایی” و “ضد میکروب” مورد استفاده قرار می‌گیرد.

کشنده اسپور (Sporocide): یک ماده‌ی شیمیایی و یا ترکیبی از مواد شیمیایی که برای کشتن میکروارگانیسم‌ها و اسپورها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

استریلیزاسیون (Sterilization): فرآیندی که کلیه‌ی میکروارگانیسم‌ها و یا اسپورها را می‌کشد و یا از بین می‌برد.

روش‌های آلودگی‌زدایی سمپلر

پس از آشنایی با انواع روش‌های انتقال آلودگی و نحوه‌ی جلوگیری از بروز آن‌ها، در این قسمت از مقاله قصد داریم تا شما را با انواع آلودگی‌هایی که ممکن است برای سمپلر شما پیش آید، آشنا کرده و روش مناسب برای آلودگی‌زدایی هر کدام را نیز، شرح دهیم.

توجه داشته باشید که قبل از انجام آلودگی‌زدایی، حتما نسبت به تطابق سمپلرتان با روش‌های ذکر شده در این جدول، اطمینان حاصل فرمایید.

اتوکلاو کردن سمپلرهای .P.I.P

2- مراحل اتوکلاوکردن سمپلر

• سمپلر را در دمای ۱۲۱ درجه‌ی سانتی‌گراد، تحت فشار یک اتمسفر و به مدت ۲۰ دقیقه اتوکلاو کنید.
• به‌منظور خشک شدن سمپلر، آن‌را در دمای محیط قرار دهید.

جمع‌بندی

اطمینان از عدم وجود آلودگی در سمپلر، یکی از مهمترین نکات برای بدست‌آوردن نتایج دقیق و قابل اطمینان در آزمایش‌ها است. بنابراین مهم است تا پرسنل آزمایشگاهی از منابع ایجاد آلودگی، راه‌های انتقال آن‌ها و همچنین روش‌های آلودگی‌زدایی از سمپلر آگاه باشند تا در درجه‌ی اول از آلوده شدن سمپلر جلوگیری نمایند و در درجه‌ی دوم بتوانند با روش مناسب سمپلر را آلودگی‌زدایی کنند.

شما از چه روشی به منظور آلودگی‌زدایی از سمپلر خود استفاده می‌کنید؟ نظرات و تجربیات خود را با دیگر خوانندگان ما در میان بگذارید.

معیارهای ارزیابی عملکرد سمپلر: آیا سمپلر شما از دقت و درستی مطلوبی برخوردار است؟

سمپلر آزمایشگاهی چیست؟

واژه‌نامه