اهمیت آزمایش روتین ادرار برای افراد مبتلا به دیابت و فشار خون بالا

بر اساس مطالعه‌ای که توسط محققان دانشکده بهداشت عمومی جانز هاپکینز بلومبرگ ^[1] انجام شده است، علی‌رغم اینکه افراد مبتلا به فشار خون بالا یا دیابت بسیار مستعد ابتلا به بیماری مزمن کلیوی هستند، معمولاً  کمتر نسبت به انجام آزمایش پروتئین ادرار اقدام می‌کنند. در این مطلب قصد داریم به بررسی این موضوع بپردازیم که نادیده گرفتن آزمایش ادرار، خطر ابتلا به بیماری مزمن کلیوی در افراد دیابتی و افراد مبتلا به فشار خون را افزایش می‌دهد.

دیابت و فشار خون بالا چه تاثیری بر عملکرد کلیه دارند؟

پیش از هرچیز، برای درک بیشتر خطر نادیده گرفتن آزمایش ادرار در افراد مستعد، ابتدا باید به این موضوع بپردازیم که دیابت و یا فشار خون بالا چگونه عملکرد کلیه‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهند؟

عوامل مختلفی وجود دارند که می‌توانند منجر به بیماری مزمن کلیوی شوند. اما در این بین ابتلا به دیابت و فشار خون بالا شایع‌ترین عوامل ابتلا به بیماری‌های کلیوی محسوب می‌شوند.

سطح بالای قند خون و فشار خون بالا می‌توانند به رگ‌های خونی در سراسر بدن از جمله عروق کلیه آسیب برسانند. در نتیجه رگ‌های خونی کارآیی کمتری در فیلتر کردن خون و رساندن اکسیژن و مواد مغذی به بافت کلیه خواهند داشت.

۱. تاثیر دیابت

طبق اعلام مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC)، تقریباً از هر ۳ فردی که دیابت دارند، یک نفر به بیماری مزمن کلیوی مبتلا است.

واحدهای کار کلیه که نفرون (nephrons) نامیده می‌شوند، حاوی شبکه‌ای از رگ‌های خونی کوچک هستند که مواد زائد خون را فیلتر می‌کنند. هنگامی که قند در خون بالا است، قندها می‌توانند به پروتئین‌های مختلف در نفرون‌ها متصل شوند و ساختار این پروتئین‌ها را تغییر دهند. در نتیجه عملکرد نفرون کاهش یافته و ممکن است در ادرار فرد پروتئین دیده شود.

۲. تاثیر فشار خون بالا

فشار خون بالا در واقع افزایش نیروی جریان خون به رگ‌های خونی است. عروق کلیه ظریف هستند. در نتیجه بالا بودن فشار خون با گذشت زمان، می‌تواند به عروق کوچک در نفرون‌ها آسیب رساند و منجر به کاهش عملکرد صحیح آن‌ها شود.

نادیده گرفتن آزمایش ادرار، خطر ابتلا به بیماری‌های کلیوی را در افراد مستعد افزایش می‌دهد.

طی یک مطالعه که توسط محققان دانشکده بهداشت عمومی جانز هاپکینز بلومبرگ انجام شد، داده‌های مربوط به تقریباً چهار میلیون بیمار مبتلا به فشار خون بالا و دیابت در سراسر جهان مورد بررسی قرار گرفت. نتایج این مطالعه نشان می‌دهد که از بین این ۴ میلیون نفر:

• تنها حدود ۴ درصد افراد مبتلا به فشار خون بالا، تست آلبومینوری انجام داده‌اند.
• تنها حدود ۳۵ درصد از افراد مبتلا به دیابت، تست آلبومینوری انجام داده‌اند.

در حالی‌که نرخ نسبتاً بالایی از ابتلا به بیماری مزمن کلیوی در بیماران مبتلا به فشار خون بالا و دیابت مشاهده می‌شود. این نتایج نیاز به گسترش آزمایش آلبومینوری برای تشخیص زودهنگام بیماری‌های مزمن کلیه را مشخص می‌کند. به ویژه در حال حاضر که درمان‌های جدید و موثرتری وجود دارد که می‌تواند برای این بیماران مفید باشد.

در ادامه‌ی این مطلب قصد داریم یکی از عوارض مهم نادیده گرفتن آزمایش ادرار را برای بیماران مستعد بیان کنیم.

آلبومینوری چیست؟

بدن شما به پروتئین نیاز دارد. آلبومین نوعی پروتئین است که به طور معمول در خون یافت می‌شود و یک ماده مغذی مهم است که به عضله سازی، ترمیم بافت و مبارزه با عفونت کمک می‌کند. اما آلبومین باید در خون شما باشد نه ادرار. کلیه سالم اجازه نمی‌دهد که آلبومین از خون به ادرار منتقل شود اما زمانی که  کلیه به درستی کار نکرده و آلبومین در ادرار یک فرد وجود داشته باشد، آن شخص به “آلبومینوری” یا “پروتئینوری” مبتلا است.

برای تشخیص آلبومینوری، می‌توانید یک آزمایش ساده ادرار انجام دهید. آزمایش آلبومینوری (albuminuria)، یک آزمایش استاندارد برای اندازه‌گیری پروتئین در ادرار است.

آزمایش آلبومینوری چگونه انجام می‌شود؟

برای انجام آزمایش آلبومینوری، از شما خواسته می‌شود که ادرار خود را درون یک ظرف جمع‌آوری ادرار دفع کنید. توجه داشته باشید که برای دست‌یابی به نتایج صحیح، جمع‌آوری ادرار باید به درستی و با رعایت یکسری نکات انجام شود که معمولا در آزمایشگاه به شما گفته خواهد شد.

اگر نسبت به این نکات کنجکاو هستید می‌توانید به مقاله” جمع‌آوری ادرار ۲۴ ساعته” مراجعه کنید.

مقداری از ادرار بلافاصله با یک نوار پلاستیکی نازک که در ادرار قرار می‌گیرد، آزمایش می‌شود. اما برای اطمینان از نتایج لازم است نمونه ادرار به صورت میکروسکوپی نیز مورد بررسی قرار گیرد. به این منظور نیاز است آزمایشی به نام  ACR (نسبت آلبومین به کراتینین) روی نمونه ادرار انجام شود. ACR نشان می‌دهد که آیا در ادرار خود آلبومین دارید یا خیر.

مقدار طبیعی آلبومین در ادرار کمتر از (mg/g) ۳۰ در صورتی که این مقدار بالاتر از (mg/g) ۳۰ باشد، ممکن است فرد مبتلا به بیماری کلیوی مبتلا باشد. با این وجود افزایش مقدار آلبومین در ادرار ممکن است ناشی از عوامل دیگری مانند عدم نوشیدن آب کافی نیز باشد. به همین دلیل  پزشک معمولا برای اطمینان از نتایج آزمایش آلبومین تکرار می‌کند. سه نتیجه مثبت در طول سه ماه نشانه بیماری کلیوی است.

همچنین برای بررسی عملکرد کلیه ممکن است یک آزمایش خون ساده نیز تجویز شود که به کمک آن می‌توان GFR را برآورد کرد. GFR مخفف نرخ فیلتراسیون گلومرولی (glomerular filtration rate) است و میزان آن به تعیین عملکرد صحیح کلیه‌ها کمک می‌کند.

انجام آزمایش‌های زیر نیز برای اطمینان از صحیح بودن نتیجه آزمایش آلبومینوری ممکن است انجام شود:

• آزمایشات تصویربرداری (شامل سونوگرافی یا سی تی اسکن): این آزمایش تصویری از کلیه‌ها و مجاری ادراری شما ایجاد می‌کند که می‌تواند نشان دهد آیا شما به سنگ کلیه و یا سایر اختلالات کلیوی مبتلا هستید یا خیر.
• بیوپسی کلیه: نمونه‌برداری از بافت کلیه می‌تواند به کشف علت بیماری کلیوی و میزان آسیب به کلیه‌ها کمک کند.

چه کسانی بیشتر مستعد ابتلا به آلبومینوری هستند؟

همانطور که در قسمت مقدمه نیز به آن اشاره شد، افرادی که در معرض خطر بیماری کلیوی هستند باید آزمایش آلبومینوری را به عنوان بخشی از معاینات معمول خود انجام دهند. این افراد شامل گروه‌های زیر هستند:

• کسانی که پیشینه خانوادگی ابتلا به نارسایی کلیه دارند
• افرادی که بالای ۶۵ سال سن دارند
• بیماران مبتلا به دیابت و فشار خون بالا

طبق مطالعات صورت گرفته تعداد زیادی از موارد مزمن بیماری کلیوی تشخیص داده نشده و درمان نمی‌شوند. از سوی دیگر می‌توان گفت که پیامدهای بیماری COVID-19 اغلب برای افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن کلیوی بیشتر است و این منجر به پیچیده شدن شرایط درمان بیماران می‌گردد.

جمع‌بندی

همانطور که مطالعه کردید، بیماری دیابت و فشار خون بالا دو عامل بسیار مهم در ابتلا به بیماری مزمن کلیوی هستند. اما متاسفانه طبق مطالعات صورت گرفته در سراسر جهان، بیمارانی که به این دو عامل مبتلا هستند، توجه چندانی به آزمایش ادرار نداشته و در نتیجه در معرض خطر بالایی از نارسایی کلیوی قرار می‌گیرند. با شیوع بسیار بالای بیماری کووید 19 در سراسر جهان و دشواری درمان آن در بیماران مبتلا به نارسایی‌های کلیوی، اهمیت انجام روتین آزمایش ادرار بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است.

در این مطلب سعی کردیم تا ابتدا مروری بر چگونگی تاثیر دیابت و فشار خون بالا بر بیماری‌های کلیوی داشته و همچنین یکی از آزمایش‌های مهم برای بررسی پروتئینی ادرار در این افراد را بیان کنیم. امیدواریم این مطلب مورد توجه شما واقع شده باشد.

واژه‌نامه