بارداری پرخطر چیست؟
یکی از شیرین‌ترین انتظارها برای هر مادر در دوران بارداری، انتظار برای به دنیا آمدن فرزندش است. متاسفانه بعضی از بارداری‌ها به دلیل وجود عوامل گوناگون مانند بیماری‌های زمینه‌ای مادر، سن مادر و … جزو بارداری های پر خطر به حساب می‌آیند.
اگر پزشک شما از اصطلاح بارداری پرخطر برای شما استفاده کرد، این بدان معنی نیست که شما برای به دنیا آوردن فرزندتان دچار اضطراب و نگرانی شوید. بلکه به این معنی است که برای گذراندن دوران بارداری نیاز به مراقبت‌های ویژه‌ای دارید و باید به طور کامل تحت نظر پزشک متخصص قرار بگیرید و به تمام توصیه‌های پزشک عمل کنید تا بتوانید این مرحله را به سلامت پشت سر بگذارید.
برای داشتن یک بارداری سالم و جلوگیری از ایجاد بارداری پرخطر چه باید کرد؟
1- مشورت با پزشک پیش از بارداری:
اگر قصد باردار شدن دارید، بهتر است ابتدا این موضوع را با پزشک خود در میان بگذارید تا وضعیت سلامت جسمی شما را مورد بررسی قرار دهد. ممکن است پیش از بارداری نیاز به مصرف ویتامین‌ها داشته باشید و یا ممکن است پزشک در صورت نیاز فولیک اسید را برای شما تجویز کند تا با مصرف روزانه آن پیش از بارداری به وزن مناسب برسید. در صورت داشتن بیماری زمینه‌ای، ممکن است نظر پزشک این باشد که ابتدا باید بیماری درمان شود و سپس به شما اجازه بارداری را بدهد تا بارداری شما جزو دسته بارداری پرخطر قرار نگیرد.
همچنین ممکن است با بررسی نتایج آزمایش‌هایی که با توصیه پزشک از شما گرفته شده است، مشخص شود که خطر به دنیا آوردن یک کودک با زمینه بیماری‌های ژنتیکی بالا باشد.
مصرف هرگونه دارو در طول دوره بارداری باید با تجویز پزشک صورت گیرد. لازم به ذکر است این مقاله صرفاً جنبه آموزشی داشته و شرکت پل ایده‌آل پارس در این زمینه هیچگونه مسئولیتی را نمی‌پذیرد.
2- چکاپ منظم در طول دوران بارداری:
چکاپ‌های منظم در دوران بارداری به پزشک این امکان را می‌دهد که سلامت شما و کودکتان را تحت نظر داشته باشد و در صورت بروز هرگونه اختلال سریعاً اقدام به برطرف کردن آن نماید.
3- پرهیز از مصرف مواد پرخطر:
در دوران بارداری از کشیدن سیگار و مصرف الکل و داروهای غیرمجاز بپرهیزید. همچنین برای مصرف هرگونه دارو بدون نسخه یا مکمل‌های مختلف در دوران بارداری، باید با پزشک خود مشورت کنید.
یکی از دلایل به وجود آمدن بارداری پرخطر را می‌توان بیماری‌های زمینه‌ای مادر، پیش از بارداری در نظر گرفت. علاوه‌بر آن ممکن است این بیماری‌ها در طول دوران بارداری در مادر یا فرزند به وجود آیند.
چه عواملی احتمال ایجاد یک بارداری پرخطر را افزایش می‌دهد؟
در ادامه 6 عاملی که ممکن است باعث به وجود آمدن یک بارداری پرخطر شوند را ذکر کرده‌ایم:
- سن مادر: خطر ایجاد بارداری پرخطر برای مادران بالای 35 سال و پایین 17 سال بالا‌تر است.
- سبک زندگی: سیگار کشیدن، نوشیدن الکل و مصرف داروهای غیرقانونی می‌تواند ریسک ایجاد بارداری پرخطر را تا چند برابر افزایش دهد.
- بیماری‌های مادر: فشار خون بالا ، چاقی و اضافه وزن، دیابت ، صرع، مشکلات تیروئیدی، ناراحتی‌های قلبی و خونی، تنگی نفس کنترل شده (آسم ضعیف) و عفونت‌های موجود در بدن مادر می‌تواند احتمال ایجاد شرایط بارداری پرخطر را افزایش دهد.
- عوارض بارداری: عوارض مختلفی که در دوران بارداری به وجود می‌آیند، می‌توانند خطراتی را برای مادر ایجاد کنند. به عنوان مثال می‌توان به قرار گرفتن جفت در موقعیتی غیرعادی (جفت سر راهی)، عدم رشد کافی جنین در زمان تعیین شده[1]، ایجاد حساسیت Rh[2] (یک بیماری جدی که زمانی ایجاد می‌شود که خون مادر Rh منفی و خون جنین Rh مثبت باشد.) اشاره کرد.
- بارداری دوقلو یا چندقلو: احتمال ایجاد بارداری پرخطر برای زنانی که دوقلو یا چندقلو دارند، بیش‌تر است.
- سابقه بارداری‌های قبلی: در صورت داشتن سابقه اختلالات فشار خون (مانند پره‌آکلامپسی) در بارداری‌های قبلی، خطر ابتلا به آن در بارداری‌های بعدی بسیار زیاد است. اگر در آخرین بارداری خود یک نوزاد زودرس را به دنیا آورده‌اید یا چندین زایمان زودرس داشته‌اید، احتمال خطر زایمان زودرس برای شما بیش‌تر است. سابقه زایمان‌های گذشته خود را به طور کامل برای پزشکتان شرح دهید.
چه آزمایش‌هایی را باید انجام دهید؟
نسبت به شرایط موجود، پزشک شما انجام یک سری آزمایشات را برای اطمینان از وضعیت شما درخواست می‌کند.
• سونوگرافی تخصصی (Specialized or targeted ultrasound):
این نوع سونوگرافی جنین، مشکلاتی مانند رشد غیرطبیعی را نشان می‌دهد. در این روش تصویر برداری، از امواج صوتی با فرکانس بالا برای مشاهده جنین درون رحم مادر، استفاده می‌شود.
• غربالگری DNA بدون سلول (cfDNA):
در این روش DNA مادر و جنین از نمونه خون مادر استخراج می‌شود و DNA جنین برای بررسی اختلال در کروموزوم‌های 13، 18، 21 و همچنین کروموزوم‌های جنسی X و Y و تعیین ژنوتیپ آزمایش می‌شود. حداقل سن بارداری برای انجام این آزمایش، ده هفته است. بدیهی است که طی انجام این آزمایش جنسیت جنین نیز مشخص خواهد شد.
• غربالگری ژنتیکی:
پزشک شما ممکن است آمنیوسنتز (Amniocentesis) و یا نمونه برداری از پرزهای جفتی (chorionic villus sampling) را توصیه کند که این آزمایش‌ها با یکدیگر تفاوت‌هایی دارند.
در ادامه به بررسی تفاوت میان آمنیوسنتز و نمونه برداری از پرزهای جفتی خواهیم پرداخت:
آمنیوسنتز یک آزمایش تشخیصی است که در آن، از مایع آمنیوتیک رحم، که کودک را احاطه کرده و از آن محافظت می‌کند، نمونه‌ای برداشته می‌شود و مورد آزمایش قرار می‌گیرد و به طور معمول در هفته 16 تا 22 بارداری انجام می‌شود. آمنیوسنتز می‌تواند شرایط ژنتیکی خاص و ناهنجاری‌های جدی در مغز یا نخاع را شناسایی کند (نقص دستگاه عصبی). در صورتی که نمونه برداری از پرزهای جفتی (CVS) بین هفته دهم تا دوازدهم بارداری انجام می‌شود و در این آزمایش از سلول‌های جفت نمونه برداری می‌شود. این آزمایش نیز جزو آزمایش‌های تشخیصی است که در صورت مشاهده مورد مشکوک در سونوگرافی، توسط پزشک توصیه می‌شود تا مشکلاتی مانند اختلالات کروموزومی، تالاسمی و … در جنین تشخیص داده شود.
• سونوگرافی دهانه رحم:
سونوگرافی دهانه رحم به این منظور انجام می‌شود که پزشک با بررسی نتیجه آن طول دهانه رحم را بررسی کند و در صورت مشاهده تغییراتی مانند کوتاه شدن دهانه رحم، اقدامات لازم را انجام دهد. کوتاه بودن دهانه رحم خطر زایمان زودرس را تا چند برابر افزایش می‌دهد. اگر نتیجه سونوگرافی شما کوتاه بودن دهانه رحم را نشان بدهد، پزشک با اقداماتی مانند تجویز پروژسترون جهت شل کردن رحم یا استفاده از بخیه سرکلاژ (cerclage) برای دوختن دهانه رحم، می‌تواند از زایمان زودرس جلوگیری کند.
• تست‌های آزمایشگاهی:
- میزان قند در ادرار: یکی از مواردی که پزشک با دیدن نتیجه آزمایش، آن را مورد بررسی قرار می‌دهد، قند موجود در ادرار است. در طول دوران بارداری وجود مقدار کمی قند در ادرار طبیعی است اما اگر نتیجه آزمایش میزان قند زیادی را نشان دهد، این می‌تواند نشانه‌ای از دیابت بارداری باشد. به همین جهت پزشک آزمایش چالش گلوکوز[3] GCT را جهت اطمینان از این موضوع توصیه می‌کند.
- میزان پروتئین موجود در ادرار: بالا بودن میزان پروتئین در ادرار ممکن است نشان دهنده اختلالات کلیوی یا وجود عفونت‌های مجاری ادراری و موارد دیگر باشد. در حالت طبیعی کلیه‌ها میزانی از پروتئین را دفع می‌کنند اما در دوران بارداری به دلیل این که فشار روی کلیه‌ها دو برابر می‌شود و میزان خون بیش‌تری به آن‌ها وارد می‌شود ممکن است نتوانند به درستی عمل کنند و مقدار بیش از حد نرمال پروتئین دفع کنند. همچنین ممکن است مشکل دفع پروتئین مربوط به عفونت‌های مجاری ادراری باشد. اگر وجود پروتئین در ادرار به همراه فشار خون بالا در هفته‌های آخر بارداری بروز کند، ممکن است به دلیل مسمومیت حاملگی باشد اما اگر فشار خون نرمال باشد و تنها سطح پروتئین ادرار بالا رفته باشد، احتمالا پزشک برای شما آزمایش کشت ادرار را تجویز خواهد کرد.
- کتون در ادرار: اگر در دوران بارداری کاهش وزن و یا حالت تهوع و استفراغ شدید داشته باشید، پزشک شما میزان کتون را در نتیجه آزمایش ادرار شما مورد بررسی قرار می‌دهد. اگر میزان کتون در ادرار زیاد باشد منجر به ایجاد حالت تهوع و استفراغ برای شما خواهد شد و اگر به دلیل وجود این حالت نتوانید غذا و مایعات را به میزان لازم مصرف کنید، به تزریق مایعات و دارو از طریق سرم نیاز دارید.
- میزان گلبول‌های سفید یا باکتری‌ها: وجود گلبول سفید در ادرار می‌تواند نشان دهنده عفونت‌های ادراری باشد. در دوران بارداری به دلیل تغییرات هورمونی که ایجاد می‌شود، دفع ادرار با سختی انجام می‌شود و مقداری از ادرار در مثانه باقی می‌ماند و همین موجب ایجاد عفونت می‌شود. علاوه‌بر آن پزشک معمولا در ابتدای دوره بارداری درخواست آزمایش کشت ادرار می‌دهد تا از نبودن باکتری‌ها که نشان دهنده عفونت‌های مجاری ادرار هستند مطمئن شود.
- آزمایش بیوفیزیکال پروفایل[4]: آزمایش بیوفیزیکال پروفایل یک آزمایش ساده برای بررسی وضعیت کودک است. این آزمایش جهت اطمینان پزشک از این موضوع که جنین به مقدار لازم از رحم اکسیژن دریافت می‌کند یا خیر، انجام می‌شود. این آزمایش در صورتی از شما گرفته می‌شود که از زمان تعیین شده برای زایمان، مدتی گذشته باشد یا بارداری شما از نوع بارداری پرخطر باشد. این آزمایش در سه ماهه دوم بارداری نیز انجام می‌شود.در این آزمایش ممکن است برای بررسی وضعیت جنین فقط سونوگرافی انجام شود اما بسته به وضعیت جنین و نتایج سونوگرافی، پزشک انجام تست بدون استرس (NST) را نیز توصیه می‌کند. انجام به موقع این آزمایش‌های تشخیصی (مانند آمنیوسنتز و نمونه برداری از پرزهای جفتی) و پیگیری آن‌ها در دوران بارداری، خطرات محتمل در دوران بارداری را به حداقل می‌رساند.
در صورت مشاهده چه مواردی باید به پزشک مراجعه کرد؟
همواره پزشک خود را در جریان شرایط و مشکلاتی که در دوران بارداری تجربه می‌کنید قرار دهید و پیش از هرگونه اقدامی با پزشک مشورت کنید و تمامی مراقبت‌های توصیه شده توسط پزشک را برای حفظ سلامت خود و کودکتان انجام دهید.
در صورت مشاهده هرگونه از موارد زیر سریعا با پزشک خود تماس بگیرید:
- خون‌ریزی یا ترشحات آبکی واژن
- سردردهای شدید
- درد یا گرفتگی در زیر شکم
- کاهش فعالیت یا حرکت جنین
- درد و سوزش هنگام دفع ادرار
- تغییر در بینایی مانند تاری دید
- تورم شدید و ناگهانی صورت، دست یا انگشتان
- تب یا لرز
- استفراغ یا حالت تهوع مداوم
- سرگیجه
جمع بندی
در این مطلب سعی داشتیم به بررسی علل به وجود آمدن یک بارداری پرخطر بپردازیم و راه‌های به سلامت گذر کردن از آن را بیان کنیم. همچنین به معرفی انواع سونوگرافی‌ها و تست‌های مختلف در دوران بارداری که به پزشک کمک می‌کند تا از هرگونه تغییر در وضعیت مادر و جنین مطلع شود، پرداختیم. اگر یک بارداری پرخطر را تجربه می‌کنید، با دقت و بردباری به توصیه‌های پزشک خود عمل کنید تا فرزندتان را در آرامش و بدون هیچ مشکلی به دنیا بیاورید.
بارداری پرخطر ممکن است فراز و نشیب‌های زیادی را به دنبال داشته باشد. اما با انرژی مثبت و انگیزه می‌توانید از این مرحله به خوبی گذر کنید و خود و فرزندتان در سلامت کامل به سر ببرید.
واژه‌نامه:
| Glucose Challenge Test | [3] | rhesus (Rh) sensitization | [2] | fetal growth restriction | [1] |
| Biophysical profile | [4] |
