تفاوت‌های بین سرم خون و پلاسمای خون

تهیه و تنظیم: دکتر محمد قهری

در آزمایش‌های تجزیه خون، خون کامل (Whole Blood)، سرم و پلاسما استفاده می‌شود. خون کامل همان‌طور که از نامش پیداست، از دو بخش مایع (که پلاسما نامیده می‌شود) و بخش یا اجزای سلولی شامل (گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها)، تشکیل شده‌است. برای به‌دست آوردن خون کامل، لازم است از ظرفی که محتوی ماده‌ی ضد انعقاد است؛ استفاده شود. بعد ‌از خون‌گیری و اضافه‌کردن خون به ظرف محتوی ماده‌ی ضد انعقاد، بلافاصله باید آن را به مقدار کافی تکان داد تا فاکتور‌های لخته کننده‌ی خون مهار شوند. چنین نمونه‌ خونی، موقعی که در یک محل ثابت قرار می‌گیرد، اجزای سلولی به سمت پایین ظرف رسوب کرده و یک لایه زرد رنگ شفاف در بالا باقی می‌ماند که به آن پلاسمای خون می‌گویند.

 اگر ظرف فاقد ماده‌ی ضد انعقاد باشد، فاکتور‌های لخته کننده‌ی خون فعال شده و موجب تشکیل لخته‌ای می‌شوند که سلول‌ها را دربر می‌گیرد. لخته به داخل یک تور (که از مولکول‌های بزرگ پروتئینی فیبرینوژن تشکیل شده‌اند)، قرار می‌گیرد و مایع باقی‌مانده، سرم خون نامیده می‌شود. بنابراین سرم، بخش آبی (مایع) خون است که بعد از انعقاد باقی می‌ماند و نمونه انتخابی برای بسیاری از آزمایشات تجزیه‌ای؛ از‌جمله تست‌های غربالگری بیماری‌های ویروسی و الکتروفورز پروتئین است.

پلاسما، جزء غیر‌سلولی خون لخته نشده است و برای تست‌های شیمی کاربرد روزافزونی از جهت کاهش زمان آزمایش دارد. نمونه‌ی پلاسما و خون کامل برای انجام آزمایشات تشخیصی مولکولی، نمونه‌های انتخابی هستند.

به‌طور کلی اکثر تست‌های آزمایشگاهی برروی نمونه‌های سرم و پلاسما انجام می‌گیرند. تفاوت عمده سرم خون و پلاسمای خون در این است که سرم فاقد فیبرینوژن است (بنابراین در سرم مقدار پروتئین، کمتر از پلاسما است) و مقداری پتاسیم نیز درجریان لخته شدن از پلاکت‌ها آزاد می‌شود، در نتیجه پتاسیم سرم خون کمی بالاتر از پتاسیم پلاسمای خون می‌باشد.

مسئله‌ی مهم این است که باید قبل از سانتریفیوژ اجازه داد که نمونه‌های سرم، از خونی که به‌طور کامل لخته شده‌است، جدا شود. تقریبا ۲۰ دقیقه باید منتظر ماند تا خون کاملا لخته شود، بعد از این مدت برای جداسازی صحیح و کامل سرم خون از لخته باید سانتریفیوژ صورت گیرد. نمونه‌های پلاسما نیز لازم است سانتریفیوژ شوند اما نیازی به صبر کردن برای پروسه لخته شدن وجود ندارد و بنابراین استفاده از پلاسمای خون، زمان جواب‌دهی آزمایشاتی را که قابل انجام بر روی این نوع نمونه هستند، کوتاه می‌کند. سانتریفیوژ نمونه، برای جداسازی پلاسما از بخش سلولی خون، صورت می‌گیرد و در این‌حال باید عمل سانتریفیوژ تقریباً به‌مدت ۱۰ دقیقه با نیروی RCFءgء۱۰۰۰ الی gء۲۰۰۰ انجام شود. باید از تحریک مکانیکی گلبول‌های قرمز اجتناب شود تا موجب آزاد‌شدن هموگلوبین و درنتیجه به‌دست‌آمدن نمونه‌ی همولیز نشود.