روز جهانی اهدای عضو : حقایقی که باید درباره اهدای عضو بدانیم
آیا تاکنون به اهدای عضو فکر کرده‌اید؟
شعار “اهدای عضو، اهدای زندگی” جمله‌ای است که بارها به گوشمان خورده است. ممکن است همه‌ی ما یکبار در زندگی به اهدای اعضای خود پس از مرگ فکر کرده باشیم و سوالات زیادی در ذهنمان ایجاد شده باشد. اما چرا اهدای عضو تا این حد اهمیت دارد؟
روزانه تعداد زیادی از هم نوعان ما در کشور، جان خود را در اثر نرسیدن به موقع اعضای اهدایی از دست می‌دهند و این در حالی است که هر بیمار مرگ مغزی می‌تواند با اهدای اعضای خود، جان ۸ انسان دیگر را نجات دهد. در واقع، تنها راه ادامه‌ی حیات برای بسیاری از بیماران مبتلا به نارسایی قلبی و کلیوی، افرادی که دچار مشکلات کبد هستند و … اهدای عضو است.
تاریخچه پیوند اعضا در کشور ایران به سال ۱۳۱۴ خورشیدی باز می‌گردد. از آن پس، اهدا عضو در کشور همچنان ادامه یافت اما هنوز هم نیاز است تا این عمل و اهمیت آن در جامعه پررنگ‌تر شود. به همین دلیل، هرساله روز 31 اردیبهشت ماه، به عنوان روز ملی اهدای عضو در کشور جشن گرفته می‌شود.
علاوه‌بر ایران، کشورهای مختلف سراسر جهان نیز با برگزاری روزهای ملی اهدای عضو، سعی در پررنگ کردن اهمیت و جایگاه این عمل انسان دوستانه دارند. روز جهانی اهدای عضو که در تاریخ 13 آگوست (مصادف با 23ام مرداد ماه 1399) گرامی داشته می‌شود نیز حاکی از این امر مهم است. هدف از برگزاری چنین روزی گرامی‌داشت اهداکنندگان اعضا و ایجاد آگاهی نسبت به جمعیت عظیمی است که به دلیل عدم پیوند عضو به موقع، جان خود را از دست می‌دهند.
ما در این مقاله و به مناسبت روز جهانی اهدای عضو سعی داریم تا ابتدا مروری بر تاریخچه اهدای عضو در کشور ایران داشته و سپس اطلاعاتی در رابطه با اهدا عضو ارائه نماییم. در پایان نیز سعی داریم تا به سوالات متداولی که ممکن است در رابطه با این عمل در ذهن شما ایجاد شده باشد، پاسخ دهیم. پس در ادامه با ما همراه باشید.
مروری بر تاریخچه اهدای عضو در ایران
همانطور که در قسمت مقدمه نیز گفته شد، تاریخچه اهدای عضو در ایران به سال 1314 خورشیدی باز می‌گردد که اولین پیوند قرنیه چشم در این سال رخ داد. در ابتدا مردم هنوز با فرهنگ اهدای عضو ناآشنا بودند اما به مرور زمان و به لطف تبلیغات فرهنگی و برگزاری جشن نفس که هرساله به جهت تقدیر از خانواده اهدا کنندگان اعضا برگزار می‌شود، تعداد بیشتری از مردم با عمل اهدای عضو آشنا شده و خواستار دریافت کارت اهدای عضو گردیدند. به این ترتیب امروزه می‌توان از مرگ تعداد زیادی از هموطنان نیازمند پیوند عضو، جلوگیری نمود.
در ادامه اولین پیوند عضوهای انجام شده در کشور ایران ذکر شده‌اند:
- ۱۳۱۴ خورشیدی: نخستین پیوند قرنیه
- ۱۳۴۷ خورشیدی: نخستین پیوند کلیه
- ۱۳۶۹ خورشیدی: نخستین پیوند مغز استخوان
- ۱۳۷۲ خورشیدی: نخستین پیوند قلب و کبد
- ۱۳۷۹ خورشیدی: نخستین پیوند ریه
- ۱۳۸۵ خورشیدی: نخستین پیوند پانکراس و روده
اهدای عضو و پیوند اعضا چه مراحلی دارد؟
به مناسبت روز جهانی اهدای عضو، قصد داریم تا در ادامه این مطلب شما را با مراحلی که برای اهدای عضو طی می‌شود آشنا کنیم.
مرحله 1: شناسایی افراد
اولین مرحله برای اهدای عضو، شناسایی افرادی است که دچار مرگ مغزی شده و دارای شرایط اهدا عضو هستند. این کار معمولاً از سه طریق زیر صورت می‌گیرد:
- معمولاً در هر مرکز درمانی و با هماهنگی ریاست بیمارستان، یک فرد به عنوان سرپرست، این مسئولیت را بر عهده دارد که در صورت داشتن بیمار مرگ مغزی، واحد خود را مطلع سازد و به این ترتیب بیماران مرگ مغزی شناسایی خواهند شد.
- شناسایی بیماران مرگ مغزی از طریق تماس تلفنی با بیمارستان‌ها نیز انجام می‌شود. به این ترتیب که یک هماهنگ کننده، به صورت روزانه با تمامی بیمارستان‌هایی که تحت پوشش او هستند، تماس تلفنی برقرار کرده و آمار بیماران مرگ مغزی را دریافت می‌کند.
- علاوه‌بر تماس تلفنی، ممکن است شناسایی بیماران مرگ مغزی با مراجعه حضوری مسئولین هماهنگی به بیمارستان‌ها نیز صورت گیرد.
مرحله 2: ویزیت اولیه
پس از شناسایی بیماران مرگ مغزی، لازم است تا معاینه‌های اولیه‌ای انجام شود. به همین دلیل افرادی به بیمارستان مبدا اعزام می‌شوند تا وضعیت بیمار مرگ مغزی را بررسی نمایند. چنانچه هیچگونه ممنوعیتی برای اهدای عضو وجود نداشت و وضعیت بیمار مرگ مغزی تایید گردید، گام بعدی گفتگو با خانواده‌ی بیمار مرگ مغزی خواهد بود.
مرحله 3: گرفتن رضایت خانواده بیمار مرگ مغزی
پس از صحبت با خانواده اهداکننده و درصورت رضایت ایشان، یک فرم رضایت توسط همراهان بیمار امضا خواهد شد. سپس بیمار از بیمارستان مبدا ترخيص شده و به بیمارستان دکتر مسیح دانشوری منتقل می‌گردد. پس از این، کار یافتن گیرنده مناسب نیز آغاز خواهد شد. این عمل بر اساس گروه خونی، وضعیت گیرنده و نوبت آن‌ها در لیست انتظار صورت خواهد گرفت.
مرحله 4: انتقال و نگهداری اهدا کننده عضو
پس از انتقال اهداکننده به بیمارستان مسیح دانشوری، وضعیت فرد توسط متخصصین پایدار شده و مراقبت از او آغاز می‌شود. در طول نگهداری از بیمار، وضعیت او توسط یک متخصص بیهوشی و پرستاران مجرب دائما بررسی و کنترل خواهد شد.
مرحله 5: تایید مرگ مغزی و برداشت عضو
در این مرحله از یک متخصص جراحی اعصاب، مغز و اعصاب، داخلی، بیهوشی و پزشکی قانونی درخواست می‌شود تا مرگ مغزی بیمار را تایید کنند. همچنین قانونی بودن کلیه مراحل اهدای عضو نیز بررسی خواهد شد. در ادامه و پس از تائيد نهایی مرگ مغزی توسط هر پنج نفر تائيد کننده، یک جلسه برگزار خواهد شد که در آن مسئول اهدا عضو، مددکار، روانشناس، هماهنگ کننده و خانواده اهدا کننده حضور دارند. در این جلسه ضمن توجيه خانواده بیمار، رضايت نهايی برای اهدای عضو از آن‌ها اخذ می‌شود. همچنین لازم است تا هماهنگی‌های لازم درباره زمان عمل نیز صورت گیرد.
مرحله 6: برداشت عضو و برگزاری مراسم تدفین
در اين مرحله بيمار به اتاق عمل منتقل شده و برداشت عضو انجام می‌شود. نکته‌ای که باید به آن توجه داشت این است که عمل جراحی اهدای عضو هیچگونه تاثیری بر بدن فرد نداشته و محل عمل توسط يکی از جراحان به خوبی ترميم شده و متوفی تحويل سردخانه می‌شود. سپس اقدامات لازم برای برگزاری مراسم تدفین صورت خواهد گرفت. در مراسم تدفین نیز از اهداکننده و خانواده او به جهت انجام این عمل انسان دوستانه تقدیر و تشکر خواهد شد.
لازم به ذکر است که پس از انجام هر عمل برداشت عضو، لازم است تا گزارش چگونگی انجام آن با کليه جزئيات توسط مسئول اهدای عضو نگارش شود.
پاسخ به پرسش‌های متداول شما
ممکن است شما به عنوان فردی که قصد دریافت کارت اهدای عضو را دارد و یا به هر نحوی درگیر پیوند اعضا است، در رابطه با اهدای عضو با پرسش‌هایی مواجه شده باشید. در ادامه به بررسی سوالات متداولی خواهیم پرداخت که اغلب در رابطه با اهدای عضو مطرح می‌شود.
1- چه اعضایی را می‌توان اهدا کرد؟
قلب، ریه، کبد، روده، کلیه و لوزالمعده به طور معمول اعضایی هستند که در فرایند اهدای عضو می‌توان آن‌ها را اهدا نمود. از جمله بافت‌ها و سایر نسوجی که قابل اهدا هستند می‌توان موارد زیر را در نظر گرفت:
- قرنیه چشم
- تاندون و غضروف برای بازسازی اعضای آسیب دیده بیماران
- پیوند استخوان برای جلوگیری از قطع عضو در بیماران مبتلا به سرطان استخوان
- دریچه قلب برای بیمارانی که به طور مادرزادی با اختلالات مربوط به دریچه قلب متولد می‌شوند
- پوست برای بیمارانی که دچار سوختگی‌های شدید شده‌اند
- مغز استخوان برای کمک به بیماران مبتلا به سرطان
معمولا افرادی که دچار مرگ مغزی شده‌اند، پیش از تایید مرگ قطعی و قطع کردن دستگاه‌ها، قادر به اهدای قلب، ریه، کبد، روده، کلیه و لوزالمعده هستند. اما یکی از مزایای مهم اهدای بافت‌هایی مانند قرنیه چشم و غضروف این است که برخلاف عضو، بافت را می‌توان تا 24 و یا حتی 48 ساعت بعد از فوت قطعی فرد نیز اهدا کرد و حتی می‌توان آن را برای مدت‌های طولانی، نگهداری نمود.
2- آیا تنها اعضای بیماران مرگ مغزی را می‌توان اهدا نمود؟
خیر. در بعضی شرایط افراد زنده نیز قادر به اهدای عضو هستند. به طور مثال یک فرد زنده می‌تواند یکی از کلیه‌ها، بخشی از کبد یا ریه و یا قسمتی از روده کوچک خود را اهدا کند. البته برای انجام چنین کاری، مشورت با پزشک الزامی است.
3- در صورت مرگ طبیعی هم می‌توان اهدای عضو انجام داد؟
بله، همانطور که گفته شد قسمت‌هایی از بدن مانند قرنیه، دریچه قلب، غضروف و تاندون‌ها را می‌توان تا 48 ساعت پس از مرگ اهدا نمود.
4- آیا احتمال ابتلا به بیماری هپاتیت و ایدز از طریق اهدای عضو وجود دارد؟
پیش از اهدای عضو، تمامی اهداکنندگان از نظر ابتلا به بیماریهایی که از طریق خون منتقل می‌شوند، مانند هپاتیت، ایدز و … بررسی خواهند شد.
5- آیا داشتن کارت اهدای عضو، برای اهدای اعضا کافی است؟
داشتن کارت اهدای عضو، رضایت قلبی فرد را برای اهدای اعضای خود پس از مرگ نشان می‌دهد اما این کارت جنبه‌ی قانونی ندارد و جهت اهدا عضو رضایت ولی دم الزامی است.
اما داشتن کارت اهدای عضو باعث می‌شود تا نزدیکان فرد از نیت قلبی او آگاه شوند و به این ترتیب با رضایت کامل جهت اهدای اعضای او اقدام نمایند.
6- آیا ارائه کارت اهدای عضو، برای اهدای اعضای یک بیمار ضروری است؟
با توجه به اینکه کارت اهدای عضو تنها رضایت بیمار را برای اهدای اعضا نشان می‌دهد و رضایت اولیای دم برای اهدای عضو الزامی است، به همراه داشتن کارت اهدای عضو هنگام اهدای اعضا ضرورتی ندارد.
7- آیا می‌توان کارت اهدای عضو را باطل کرد
هرچند که برای اهدای اعضا، رضایت ولی دم الزامی است اما در هر زمان که از داشتن کارت اهدای عضو منصرف شدید می‌توانید آن را باطل نمایید.
8- مراسم خاکسپاری فرد اهداکننده چه مدت به تاخیر خواهد افتاد؟
تمامی مراحلی که لازم است جهت اهدای اعضا طی شود، معمولا یک روز طول خواهد کشید.
9- اولویت دریافت اعضای اهدایی با چه کسانی است؟
لیست بیمارانی که در انتظار دریافت اعضا هستند در مرکز مدیریت پیوند و بیماری‌های خاص وزارت بهداشت تنظیم می‌شود. اولویت کسانی که در انتظار دریافت اعضای اهدایی هستند از طریق ارزیابی موارد زیر صورت خواهد گرفت:
- سازگاری گروه خونی
- وخیم بودن شرایط بالینی بیمار
- مدت ماندن در لیست انتظار
- فاصله مکانی فرد تا مرکز پیوند اعضا و مدت زمانی که طول می‌کشد تا به این مرکز برسد
10- آیا خانواده اهداکننده پولی بابت اعضای اهدایی دریافت می‌کنند؟
خیر. اعضای اهدایی با رضایت خانواده اهداکننده و بدون دریافت هیچ مبلغی، به صورت هدیه، در اختیار گیرنده قرار می‌گیرد.
11- چقدر احتمال دارد بدن گیرنده عضو پیوندی را رد کند؟
پیوند اعضا اغلب در 70 % موارد موفقیت‌آمیز است اما چنانچه فرد گیرنده به خوبی از خود مراقبت نکند، ممکن است بدن او، عضو اهدایی را رد کند. در موارد بسیار معدودی نیز این احتمال وجود دارد که بدن گیرنده به صورت خود به خودی عضو اهدایی را بیگانه تشخیص داده و آن را رد کند. نکته‌ی حائز اهمیت این است که بیمار پس از پیوند عضو باید به صورت دقیق تحت نظارت قرار گیرد، آزمایشات مربوطه را انجام دهد و داروهای خود را به درستی مصرف کند.
12- آیا جنسیت و نژاد در اهدای عضو تاثیری دارد؟
جنسیت و نژاد متفاوت مانعی برای اهدای اعضا نیست. اما نکته‌ی حائز اهمیت این است که در اهدای عضو موارد زیر حتما باید در نظر گرفته شوند:
- سازگاری گروه خونی
- مطابقت عضو اهدایی از نظر اندازه به ویژه در مورد اهدای ریه
- انطباق بافتی به خصوص در مورد کلیه
13- آیا اهدای عضو شرایط سنی دارد؟
اهدای عضو هیچگونه محدودیت سنی ندارد و تمامی افراد در هر سنی می‌توانند کارت اهدای عضو را دریافت کرده و برای اهدای اعضای خود پیش قدم شوند. اما پیش از اهدا عضو و زمان فوت فرد، لازم است تا شرایط بالینی فرد اهداکننده مورد بررسی قرار گیرد و سلامت اعضای او تایید شود.
14- آیا افرادی که به بیماریهایی مانند دیابت، لوپوس و … مبتلا هستند می‌توانند اعضای خود را اهدا کنند؟
همانطور که در قسمت مراحل اهدای عضو نیز توضیح داده شد، وضعیت سلامت اعضا پیش از پیوند حتما مورد بررسی قرار خواهد گرفت و تنها ابتلا به بیماریهایی که از طرق خون منتقل می‌شوند (مانند ایدز و هپاتیت) و سالم نبودن عضو اهدایی می‌تواند مانع از اهدای عضو شود.
جمع‌بندی
همانطور که گفته شد تعداد زیادی از هم نوعان ما، روزانه جان خود را در اثر نرسیدن اعضای اهدایی از دست می‌دهند. در حالی که با اهدا عضو می‌توان از مرگ انسان‌های زیادی جلوگیری کرد.
تصمیم‌گیری درباره اهدای عضو یک تصمیم شخصی است و هر فرد می‌تواند در هر زمانی از تصمیم خود منصرف شود. اما باید این نکته را در نظر داشت که تنها راه نجات بسیاری از افراد که به بیماری‌های قلبی و کلیوی دچار هستند، پیوند اعضای اهدایی است.
ما در این مقاله و به مناسبت روز جهانی اهدای عضو، سعی کردیم تا بیشتر بر این عمل انسان دوستانه تاکید کنیم و پاسخگوی سوالات متداولی که در این زمینه مطرح است باشیم. امیدواریم این مقاله مورد توجه شما واقع شده باشد.
سلام من شماره کارت عضوم فراموش کردم نه از طریق پیامک نه ایمیل بهم داده نمیشه چه کنم