روز جهانی ایمونولوژی: بیماری‌های خودایمنی رایج

روز جهانی ایمونولوژی که هرساله در 29 آوریل برگزار می‌شود، فرصت مغتنمی برای افزایش آگاهی جهانی از اهمیت ایمونولوژی در مبارزه با عفونت، بیماری‌های خودایمنی و سرطان است.

روز جهانی ایمونولوژی برای اولین بار در 29 آوریل 2005 برگزار شد. از سال 2005، روز جهانی ایمونولوژی فرصتی برای جمع آوری دانشمندان برای ارائه نظریات و اطلاعات مرتبط با ایمونولوژی به عموم بوده است.

اگرچه علاقه عمومی به مسائل بهداشتی زیاد است، اما افراد بدون پیشینه علمی اغلب از تحقیقات و یافته‌های ایمونولوژیک باخبر نیستند. علاوه بر این، دانشمندان معمولا به دلیل تمرکز روی تحقیقات خود، در انتقال دانش به مخاطبان خارج از جامعه علمی با مشکل مواجه می‌شوند. هدف از برگزاری این روز تقویت آگاهی عموم مردم از ایمونولوژی به عنوان پایه‌ای برای سلامت اجتماعی و ایجاد پلی بین دانشمندان و عموم جامعه  از سیستم ایمنی است.

به همین دلیل ما به مناسبت روز جهانی ایمونولوژی قصد داریم تا در رابطه با بیماری‌های خودایمنی رایج و علائم هریک اطلاعاتی ارائه کنیم. خوشحال می‌شویم در ادامه این مطلب با ما همراه باشید.

بیماری خودایمنی چیست؟

به زبان ساده، بیماری خودایمنی وضعیتی است که در آن سیستم ایمنی بدن شما به اشتباه به بدن شما حمله می‌کند.

سیستم ایمنی به طور معمول در برابر میکروب‌هایی مانند باکتری‌ها و ویروس‌ها از بدن محافظت می‌کند. وقتی این مهاجمان خارجی را احساس می‌کند، ارتشی از سلول‌های جنگنده را برای حمله به آن‌ها می‌فرستد. در حقیقت سیستم ایمنی می‌تواند تفاوت بین سلول‌های خارجی و سلول‌های خود را تشخیص دهد.

اما در فرد مبتلا به بیماری‌های خودایمنی، سیستم ایمنی بخشی از بدن شما مانند مفاصل یا پوست را به عنوان عامل خارجی اشتباه می‌گیرد. در نتیجه پروتئین‌هایی به نام اتوآنتی بادی آزاد می‌کند که به سلول‌های سالم حمله می‌کنند.

برخی از بیماری‌های خودایمنی تنها یک اندام را هدف قرار می‌دهند اما برخی دیگر ممکن است عملکرد تمامی اندام‌های بدن را تحت تاثیر قرار دهند.

چرا سیستم ایمنی به بدن حمله می‌کند؟

پزشکان دقیقاً نمی‌دانند چه چیزی باعث اختلال در سیستم ایمنی می‌شود. اما ژنتیک، رژیم غذایی، عفونت‌ها و قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی ممکن است در این امر دخیل باشند. به همین دلیل برخی افراد بیشتر مستعد ابتلا به بیماری‌های خودایمنی هستند. به طور مثال:

برخی از بیماری‌های خودایمنی در گروه‌های قومی خاص شایع‌تر است. به عنوان مثال، لوپوس (lupus) بیشتر مردم قفقازی، آفریقایی-آمریکایی و اسپانیایی تبار را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

برخی از بیماری‌های خودایمنی، مانند مولتیپل اسکلروزیس (multiple sclerosis) و لوپوس، در اعضای یک خانواده‌ دیده می‌شوند. البته لزوماً همه اعضای خانواده بیماری مشابهی ندارند، اما استعداد ابتلا به یک بیماری خود ایمنی را به ارث می‌برند.

رژیم غذایی نیز یکی دیگر از عوامل خطر مشکوک برای ایجاد بیماری خودایمنی است. به گفته‌ی محققین خوردن غذاهای پرچرب، پرشکر و فرآوری شده می‌تواند باعث التهاب شود و پاسخ سیستم ایمنی را تحریک کند.

یک مطالعه در سال 2015 در رابطه با بیماری‌‌های خودایمنی نشان داد که واکسیناسیون و استفاده از ضد عفونی‌کننده‌ها نیز می‌تواند یکی از عوامل ابتلا به بیماری‌های خودایمنی محسوب شود. به دلیل واکسن‌ها و ضد عفونی کننده‌ها، امروزه کودکان به اندازه گذشته در معرض میکروب‌ها نیستند. این موضوع می‌تواند سیستم ایمنی بدن آن‌ها را مستعد واکنش بیش از حد به مواد بی ضرر کند.

آشنایی با بیماری‌های خودایمنی رایج

تا کنون و تا زمان نگارش این مقاله، بیش از 80 بیماری خودایمنی مختلف در جهان شناخته شده است.  اما از این بین یکسری بیماری‌ها شایع‌تر هستند و احتمال وقوع آن‌‌ها در افراد مختلف بیشتر است. در این قسمت از مطلب قصد داریم به مرور 14 مورد از بیماری‌های خودایمنی رایج بپردازیم.

۱. دیابت نوع اول

احتمالا نام دیابت خیلی به گوشتان خورده است. اما شاید ندانید که دیابت نوع 1، نوعی بیماری خودایمنی به شمار می‌رود. لوزالمعده هورمون انسولین تولید می‌کند که به تنظیم سطح قند خون کمک می‌کند. در دیابت نوع 1، سیستم ایمنی به سلول‌های تولید کننده انسولین در لوزالمعده حمله کرده و آن‌ها را از بین می‌برد. قند خون بالا می‌تواند منجر به آسیب به رگ‌های خونی و همچنین اندام‌هایی مانند قلب، کلیه‌ها، چشم‌ها و اعصاب شود.

۱. آرتریت روماتوئید (RA)

۳. پسوریازیس

یکی دیگر از بیماری‌های خودایمنی رایج، بیماری پسوریازیس است. در یک فرد سالم سلول‌های پوست به طور معمول رشد می‌کنند و زمانی که دیگر مورد نیاز نیستند از بین می‌روند. اما در افراد مبتلا به بیماری پسوریازیس، سلول‌های پوست خیلی سریع تکثیر می‌شوند. در نتیجه سلول‌های اضافی ایجاد شده و لکه‌های قرمز ملتهب را تشکیل می‌دهند که معمولاً با پوسته‌های سفید نقره‌ای به نام پلاک روی پوست مشخص می‌شود.

حدود 30 درصد از افراد مبتلا به پسوریازیس، دچار تورم، سفتی و درد در مفاصل می‌شوند. این شکل از بیماری، آرتریت پسوریاتیک نامیده می‌شود.

۴.  ام.اس

مولتیپل اسکلروزیس که بیشتر با نام اختصاری ام. اس شناخته می‌شود، یک بیماری خودایمنی است که به غلاف میلین^[2] آسیب می‌رساند. غلاف میلین پوشش محافظی است که سلول‌‎های عصبی در سیستم عصبی مرکزی را احاطه کرده است. آسیب به غلاف میلین سرعت انتقال پیام‌ها را بین مغز و نخاع و سایر اندام‌های بدن کند می‌کند.

این آسیب می‌تواند منجر به علائمی مانند بی‌حسی، ضعف، مشکلات تعادلی و مشکل در راه رفتن شود. بیماری ام. اس به اشکال مختلفی ظاهر می‌شود و با سرعت‌های متفاوتی پیشرفت می‌کند.

۵. لوپوس اریتماتوز سیستمیک

لوپوس اریتماتوز سیستمیک^[3] (SLE) یکی از بیماری‌های خودایمنی رایج است.

پزشکان در دهه 1800 برای اولین بار لوپوس را به عنوان یک بیماری پوستی  توصیف کردند که سبب ایجاد بثورات پوستی می‌شود. اما بیماری لوپوس تنها به بثورات پوستی منتهی نمی‌شود. بلکه شکل سیستمیک که شایع‌ترین است، در واقع بسیاری از اندام‌ها از جمله مفاصل، کلیه‌ها، مغز و قلب را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

۶. بیماری التهابی روده

بیماری التهابی روده^[4] (IBD) یک اصطلاح پزشکی برای توصیف شرایطی است که باعث التهاب در پوشش دیواره روده می‌شود. این بیماری که یکی از بیماری‌های خودایمنی رایج است، ممکن است بخش متفاوتی از دستگاه گوارش را تحت تأثیر قرار دهد. به عنوان مثال:

• بیماری کرون می‌تواند هر بخشی از دستگاه گوارش، از دهان تا مقعد را ملتهب کند.
• کولیت اولسراتیو^[5] تنها پوشش داخلی روده بزرگ (کولون) و رکتوم را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

۷. بیماری آدیسون

یکی دیگر از بیماری‌های خود ایمنی رایج، بیماری آدیسون است. بیماری آدیسون غدد آدرنال را تحت تأثیر قرار می‌دهد که هورمون‌های کورتیزول (cortisol)، آلدوسترون (aldosterone) و آندروژن (androgen) را تولید می‌کند.

کورتیزولِ بسیار کم، می‌تواند بر نحوه استفاده و ذخیره کربوهیدرات‌ها و قند (گلوکز) در بدن تأثیر بگذارد.

کمبود آلدوسترون نیز منجر به از دست دادن سدیم و پتاسیم جریان خون می‌شود.

کمبود آندروژن ممکن است تغییرات خلقی و افزایش پرخاشگری، رشد سینه و مشکلات جریان ادرار در مردان را به دنبال داشته باشد.

۸. بیماری گریوز

هورمون‌های تیروئید مصرف انرژی بدن را کنترل می‌کنند. داشتن بیش از حد این هورمون‌ها، فعالیت‌های بدن شما را افزایش می‌دهد و باعث ایجاد علائمی مانند عصبی بودن، ضربان قلب سریع، عدم تحمل گرما و کاهش وزن می‌شود.

بیماری گریوز (Graves’ disease) به غده تیروئید در گردن حمله می‌کند و باعث تولید بیش از حد هورمون‌های آن می‌شود. این بیماری نیز از جمله بیماری‌های خودایمنی رایج است.

یکی از علائم بالقوه این بیماری برآمدگی چشم است که اگزوفتالموس (exophthalmos) یا برون چشمی نامیده می‌شود.

۹. سندرم شوگرن

سندروم شوگرن (Sjögren’s syndrome) یکی دیگر از بیماری‌های خودایمنی رایج است که در آن گلبول‌های سفید به غدد بزاقی حمله می‌کنند. در اثر این حملات ممکن است میزان ترشحات غدد برون ریز، بیش‌تر شده و یا پارگی‌هایی در این غدد ایجاد شود. علائم مشخصه سندرم شوگرن، خشکی چشم و خشکی دهان است، اما ممکن است مفاصل یا پوست را نیز تحت تاثیر قرار دهد.

۱۰. تیروئیدیت هاشیموتو

بیماری هاشیموتو یکی از اختلالات خود ایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن، به غده تیروئید حمله کرده و سبب بروز کم کاری تیروئید می‌شود. به این ترتیب فعالیت های متابولیک بدن کاهش یافته و در نتیجه بیمار دچار افزایش وزن، اختلال در حافظه، ضعف و … می‌‎شود.

۱۱. میاستنی گراویس

میاستنی گراویس (Myasthenia gravis) نوعی بیماری خودایمنی است که ارتباط بین اعصاب و ماهیچه‌های بدن را مختل می‌کند. علت اصلی بروز این بیماری، فعالیت ایمنی بر ضد پروتئین‌های گیرنده‌ی استیل کولین (Acetylcholine) است. وقتی ارتباط اعصاب به ماهیچه‌ها مختل می‌شود، سیگنال‌ها نمی‌توانند ماهیچه‌ها را به سمت انقباض هدایت کنند.

شایع‌ترین علامت میاستنی گراویس ضعف عضلانی است که با فعالیت، بدتر می‌شود و با استراحت بهبود می‌یابد. این بیماری، اغلب عضلاتی را درگیر می‌کند که حرکات چشم، باز شدن پلک، بلع و حرکات صورت را کنترل می‌کنند.

۱۲. واسکولیت خود ایمنی

واسکولیت خودایمنی (Autoimmune vasculitis) زمانی اتفاق می‌افتد که سیستم ایمنی به رگ‌های خونی حمله می‌کند. در نتیجه التهاب ایجاد شده و شریان‌ها و وریدها باریک می‌شوند.

۱۳. کم خونی پرنیشیوز

امروزه اغلب افراد، به ویژه خانم‌ها دچار کم‌خونی هستند که دلایل مختلفی دارد. اما کم‌خونی پرنیشیوز(Pernicious anemia) یکی از بیماری‌های خودایمنی رایج است. این وضعیت باعث کمبود فاکتور ذاتی (intrinsic factor) می‌شود. فاکتور ذاتی پروتئین ساخته شده توسط سلول‌های پوششی معده است که در روده کوچک برای جذب ویتامین B-12 از غذا مورد نیاز است. بدون مقدار کافی این ویتامین، فرد دچار کم خونی می‌شود. کم خونی پرنیشیوز در افراد مسن شایع‌تر است.

۱۴. بیماری سلیاک

افراد مبتلا به بیماری سلیاک نمی‌توانند غذاهای حاوی گلوتن را مصرف کنند. گلوتن نوعی پروتئین است و غلات و غذاهای حاوی گلوتن قسمت عمده‌ای از رژیم‌های غذایی امروزی را تشکیل می‌دهند. در افراد مبتلا به بیماری سلیاک، هنگامی که گلوتن در روده کوچک است، سیستم ایمنی بدن به این قسمت از دستگاه گوارش حمله کرده و باعث التهاب می‌شود.

لازم به ذکر است که برخی افراد ممکن است دچار حساسیت به گلوتن باشد این اختلال با بیماری خودایمنی سلیاک تفاوت دارد اما می‌تواند علائم مشابهی مانند اسهال و درد شکم در فرد ایجاد کند.

علائم بیماری خود ایمنی

همانطور که گفته شد، امروزه بیش از 80 نوع بیماری خودایمنی شناخته شده است. بیماری‌های خودایمنی رایج هریک می‌توانند علائم منحصربه فرد خود را در بدن یک فرد ایجاد کنند. به عنوان مثال، دیابت نوع 1 باعث تشنگی شدید، کاهش وزن و خستگی می‌شود. بیماری التهابی روده باعث درد شکم، نفخ و اسهال می‌شود. در بیماری‌های خودایمنی مانند پسوریازیس یا آرتریت روماتوئید، علائم ممکن است به صورت دوره‌ای ظاهر شوند و از بین بروند.

اما علائم اولیه بسیاری از بیماری‌های خودایمنی بسیار مشابه هستند که در ادامه به مرور آن‌ها خواهیم پرداخت.

• خستگی
• درد عضلات
• تورم و قرمزی پوست و مفاصل
• تب با درجه پایین
• مشکل در تمرکز
• بی‌حسی و گزگز در دست ها و پاها
• ریزش مو
• بثورات پوستی

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

در این مطلب با علائم کلی بیماری‌های خودایمنی و همچنین علائم بیماری‌های خودایمنی رایج آشنا شدید. توصیه می‌شود اگر این علائم را خود مشاهده کردید، به پزشک مراجعه کنید. بسته به نوع بیماری ممکن است نیاز به مراجعه به یک متخصص داشته باشید.

روماتولوژیست‌ها بیماری‌های مفصلی مانند آرتریت روماتوئید و همچنین سایر بیماری‌های خودایمنی مانند سندرم شوگرن و لوپوس اریتماتوز سیستمیک را مورد بررسی قرار می‌دهند.

تشخیص بیماری‌های دستگاه گوارش مانند بیماری سلیاک و کرون بر عهده‌ی متخصصان گوارش است.

متخصصان غدد، شرایط غدد، از جمله بیماری گریوز، تیروئیدیت هاشیموتو و بیماری آدیسون را بررسی می‌کنند و متخصصین پوست بیماری‌های پوستی مانند پسوریازیس را درمان می‌کنند.

توجه داشته باشید که هیچ آزمایش واحدی نمی‌تواند بیماری‌های خود ایمنی را تشخیص دهد. بنابراین پزشک از ترکیبی از آزمایش‌ها و بررسی علائم و معاینه فیزیکی برای تشخیص بیماری شما استفاده خواهد کرد.

آزمایش آنتی بادی ضد هسته‌ای (ANA) اغلب یکی از اولین آزمایش‌هایی است که پزشکان برای بررسی و تشخیص بیماری‌های خودایمنی از آن استفاده می‌کنند. یک آزمایش مثبت به این معنی است که شما ممکن است یکی از این بیماری‌ها را داشته باشید، اما این تشخیص قطعی نیست و نوع بیماری نیز دقیقا مشخص نمی‌شود. آزمایشات دیگر به دنبال اتوآنتی بادی‌های خاص تولید شده در برخی بیماری‌های خودایمنی می‌گردند.

آیا بیماری‌های خودایمنی قابل درمان هستند؟

تا به امروز هیچ درمان قطعی برای بیماری‌های خودایمنی یافت نشده است. در واقع درمان‌های حاضر، نمی‌توانند بیماری‌های خودایمنی را درمان کنند، اما می‌توانند پاسخ ایمنی را کنترل کرده و حداقل درد و التهاب را کاهش دهند. داروهای مورد استفاده برای درمان این شرایط عبارتند از:

داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs)، مانند ایبوپروفن (Motrin، Advil) و ناپروکسن (Naprosyn) و داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی

درمان هایی نیز برای تسکین علائمی مانند درد، تورم، خستگی و بثورات پوستی در دسترس هستند.

علاوه براین‌ها، یک رژیم غذایی متعادل و ورزش منظم نیز ممکن است به شما کمک کند احساس بهتری داشته باشید.

جمع‌بندی

روز جهانی ایمونولوژی هرساله در 29 آوریل برگزار می‌شود و فرصت مغتنمی برای افزایش آگاهی جهانی از اهمیت ایمونولوژی است. امروزه بیش از 80 بیماری خودایمنی مختلف در جهان شناخته شده است که اغلب علائم آن‌ها با یکدیگر مشابه است و تشخیص آن‌ها را سخت می‌کند. با توجه به اهمیت موضوع ایمونولوژی و به مناسبت روز جهانی ایمونولوژی در این مطلب به مرور بیماری‌های خودایمنی رایج پرداختیم. همچنین سعی کردیم اطلاعاتی در رابطه با علائم بیماری‌های خودایمنی و نحوه تشخیص و درمان آن‌ها نیز ارائه کنیم. امیدواریم به این طریق توانسته باشیم در راستای اهداف برگزاری روز جهانی ایمونولوژی گامی موثر برداشته باشیم.

خوشحال می‌شویم نظرات و تجربیات خود را در مورد ابتلا به بیماری‌های خودایمنی با ما به اشتراک بگذارید.

واژه نامه