سیاتیک چیست؟ (فاکتورهای خطر، روش‌های پیشگیری و درمان و…)

شاید شما دردی را تجربه کرده باشید که از ناحیه باسن تا ساق پا ادامه داشته باشد. همچنین ممکن است در این ناحیه بی‌حسی یا گزگز ایجاد شود. این مشکلات ممکن است به خاطر فشار روی بخشی از عصب سیاتیک ایجاد شده باشد. درد سیاتیک چیست و از کجا منشا می‌گیرد؟ عوارض آن چیست و از چه روش‌های مراقبتی و درمانی می‌توان استفاده کرد؟

در ادامه از جنبه‌های مختلف به بررسی درد سیاتیک خواهیم پرداخت.

سیاتیک چیست؟

سیاتیک دردی است که در طول مسیر عصب سیاتیک منتشر می‌شود. این درد از کمر شروع می‌شود، تا باسن ادامه پیدا می‌کند و از باسن به پشت ران و سپس تا ساق پا کشیده می‌شود. در حالت عادی درد سیاتیک تنها یک طرف بدن شما را درگیر می‌کند اما ممکن است این درد در دو طرف بدن نیز ایجاد شود.

درد سیاتیک در اغلب موارد در نتیجه پارگی، بیرون‌زدگی یا فتق دیسک کمر (تنگی نخاع)^[1] ایجاد می‌شود. در این شرایط ستون فقرات بخشی از عصب سیاتیک را فشرده می‌کند که این موضوع باعث التهاب، درد و بی‌حسی در پا می‌شود. دردی که به دنبال آسیب دیدن عصب سیاتیک ایجاد می‌شود را به اختصار سیاتیک می‌نامند.

سیاتیک ممکن است شدید باشد اما در بیش‌تر مواقع بدون نیاز به جراحی و با سایر درمان‌ها برطرف می‌شود. چنانچه سیاتیک با ضعف قابل توجه پاها و یا مشکلات روده و مثانه همراه باشد، ممکن است برای درمان آن به جراحی نیاز داشته باشید.

علائم سیاتیک

همان طور که گفته شد، دردی که از پایین ستون فقرات (کمر) تا باسن و پایین ساق پای شما منتشر می‌شود، نشان‌دهنده‌ی سیاتیک است. ممکن است این درد در تمام مسیر عصبی به خصوص از کمر تا باسن و پشت ران و ساق پا حس شود.

نوع دردی که احساس می‌شود ممکن است از یک احساس سوزش تا دردهای طاقت فرسا متفاوت باشد.

همچنین ممکن است به صورت تیر کشیدن ناگهانی باشد و هنگام عطسه و سرفه بدتر شود.

برخی افراد نیز ممکن است دچار بی‌حسی، گزگز یا ضعف عضلانی پا شوند. این علائم ممکن است در قسمتی از پا به صورت درد نمایان شود و در قسمتی دیگر درد ایجاد کند.

نشستن طولانی‌ مدت می‌تواند این علائم را تشدید کند.

چه زمان باید به پزشک مراجعه کرد؟

سیاتیک خفیف معمولا با گذشت زمان برطرف می‌شود. اگر استراحت و مراقبت‌های خانگی باعث کاهش علائم نشد یا اگر درد شما بیش‌تر از یک هفته طول کشید و شدت آن به تدریج بیش‌تر شد، به پزشک مراجعه کنید. علاوه بر علائم ذکر شده، در صورت مشاهده موارد زیر نیز لازم است به پزشک مراجعه کنید:

• درد شدید و ناگهانی در ناحیه کمر یا ساق پا و بی‌حسی یا ضعف عضلانی در ساق پا
• دردی که به دنبال یک آسیب شدید مانند تصادف رانندگی ایجاد شده باشد
• عدم کنترل روده و مثانه (بی‌اختیاری در دفع ادرار و مدفوع)

چه عواملی خطر ابتلا به سیاتیک را افزایش می‌دهند؟

سن: تغییرات مرتبط با افزایش سن در ستون فقرات مانند فتق دیسک و خار استخوان (استئوفیت)، شایع‌ترین علل بروز سیاتیک هستند.

اضافه وزن: با افزایش وزن، فشار وارد شده به ستون فقرات نیز افزایش می‌یابد. وزن اضافی بدن می‌تواند منجر به ایجاد تغییر در ستون فقرات و بیش‌تر شدن احتمال درد سیاتیک شود.

شغل: مشاغلی که در آن‌ها فرد ملزم به حمل بارهای سنگین یا رانندگی طولانی مدت است و از وسایل نقلیه‌ای مانند موتور استفاده می‌کند، احتمال ابتلا به درد سیاتیک را افزایش می‌دهند.

نشستن طولانی مدت: افرادی که برای مدت طولانی می‌نشینند یا سبک زندگی کم‌تحرکی دارند بیش‌تر از افراد فعال در معرض ابتلا به سیاتیک هستند.

دیابت: بیماری دیابت بر نحوه استفاده بدن از قند خون تاثیر می‌گذارد که این موضوع خطر آسیب‌ به عصب را افزایش می‌دهد.

عوارض ابتلا به سیاتیک

اگرچه اکثر افرادی که به سیاتیک مبتلا هستند، با استراحت و بدون هیچ درمانی بهبود می‌یابند اما سیاتیک به طور بالقوه می‌تواند باعث ایجاد آسیب‌های دائمی در اعصاب بدن شوند. در صورتی که هرکدام از علائم زیر را داشتید، فورا به پزشک مراجعه کنید:

• از دست دادن احساس در پاها
• احساس ضعف در پا
• اختلال و از دست دادن عملکرد روده یا مثانه

راه‌های پیشگیری از ابتلا به سیاتیک

همیشه نمی‌توان از ابتلا به سیاتیک جلوگیری کرد اما موارد زیر می‌تواند نقش کلیدی در محافظت از مهره‌ها و دیسک‌های کمر داشته باشد:

• به طور منظم ورزش کنید: یکی از راه‌های جلوگیری از ابتلا به سیاتیک، انجام حرکات تمرینی جهت قوی نگه‌داشتن عضلات کمر و شکم است. ماهیچه‌های شکم و کمر باعث تراز نگه‌داشتن ستون فقرات می‌شوند و از حرکت دیسک‌ها جلوگیری می‌کنند و به این ترتیب از احتمال بروز درد سیاتیک می‌کاهند. از پزشک خود بخواهید حرکات تمرینی مناسب را به شما آموزش دهد.
• هنگام نشستن، حالت مناسب خود را حفظ کنید: صندلی که برای نشستن انتخاب می‌کنید باید ارگونومی باشد به این شکل که دارای یک پشتی مناسب بوده و همچنین دسته و پایه‌های چرخان داشته باشد. برای حفظ انحنای طبیعی ستون فقرات یک بالش کوچک در قسمت پشت صندلی خود قرار دهید. سعی کنید زانوها و باسن را در یک سطح نگه‌دارید.
• مدت طولانی سرپا نایستید و اگر مجبور به ایستادن در زمان طولانی هستید، هر چند وقت یک‌بار به پاهای خود استراحت دهید.
• هنگام بلند کردن اجسام سنگین، اجازه دهید فشار روی اندام‌های تحتانی شما باشد. به عبارت دیگر هنگام بلند کردن بار، کمر خود را صاف نگه‌دارید و فقط زانوهای خود را خم کنید.
• از بلند کردن اجسام سنگین خودداری کنید و یا برای بلند کردن این اجسام از کسی کمک بگیرید.
• از بلند کردن و چرخاندن همزمان اجسام خودداری کنید.

سیاتیک چگونه توسط پزشک تشخیص داده می‌شود؟

ابتدا پزشک در رابطه با سوابق پزشکی و خانوادگی شما سوال می‌کند. سپس سراغ معاینات فیزیکی می‌رود.

در طول این معاینات پزشک از شما می‌خواهد که راه بروید تا متوجه شود که ستون فقرات شما چگونه وزن بدنتان را تحمل می‌کند. ممکن است از شما بخواهد روی پنجه و پاشنه پا راه بروید تا قدرت عضلات ساق پای شما را بررسی کند.

یکی دیگر از تست‌ها به این شکل است: پزشک از شما می‌خواهد دراز بکشید و پای خود را در حالت صاف بلند کنید. سپس پزشک به آرامی پای شما را بالا می‌آورد تا متوجه شود که در کدام نقطه شما احساس درد می‌کنید. این تست به تشخیص دقیق محل آسیب دیده عصب کمک می‌کند و تعیین می‌کند که آیا مشکلی در دیسک‌های کمر شما وجود دارد یا خیر.

با توجه به نتیجه این تست‌ها مشخص می‌شود که تصویربرداری از ستون فقرات و یا تست‌های دیگر انجام شود.

استراحت مطلق، موثرترین روش درمان سیاتیک

همان‌طور که گفته شد همه‌ی بیرون زدگی‌های دیسک نیاز به عمل جراحی ندارند و اکثر افرادی که به سیاتیک مبتلا می‌شوند با مدتی استراحت، کاملا بهبود می‌یابند. احتمالا بعد از مراجعه به پزشک و انجام معاینات جهت تشخیص محل آسیب دیده در ستون فقرات، پزشک به شما توصیه کند که برای مدتی استراحت مطلق داشته باشید.

در حقیقت هدف از استراحت مطلق در بیرون‌زدگی دیسک کمر آن است که با کم‌تر کردن فشار به دیسک آسیب دیده، به آن فرصت ترمیم داده شود. زیرا با استراحت حرکت ستون فقرات کم‌تر می‌شود. به خصوص در حالتی که بیمار به صورت درازکش قرار می‌گیرد، فشار داخل دیسک کم‌تر شده و روند بهبود آن تسریع پیدا می‌کند. استراحت مطلق در زمانی که بیرون‌زدگی دیسک تازه به وجود آمده باشد، بسیار تاثیرگذار و حائز اهمیت است.

وضعیت بیمار در طول دوران استراحت مطلق چگونه است؟

زمان استراحت مطلق لازم است بیمار به طور کامل در بستر باشد، غذا را در حالت نیمه نشسته بخورد و برای دفع ادرار و مدفوع از لگن‌های بهداشتی استفاده کند.

• لگن بهداشتی چیست؟

لگن‌های بهداشتی تجهیزاتی هستند که توسط افرادی که باید استراحت مطلق داشته باشند و یا امکان رفتن به سرویس بهداشتی را به هر دلیلی ندارند مورد استفاده قرار می‌گیرند. لگن‌ها عموما از پلاستیک و یا فلز ساخته شده‌اند و طراحی آن‌ها به اوایل قرن بیستم برمی‌گردد یعنی زمانی بیش از صد سال پیش.

البته طراحی  قدیمی و ناکارآمد بودن طراحی متداول این تجهیزات باعث شده است تا همواره مشکلاتی را برای بیمار و همراهان و مراقبین آن‌ها ایجاد کند. اما امروزه لگن‌های بهداشتی جدیدی طراحی و ساخته شده‌اند که مزایای قابل توجهی هم برای بیمار و هم برای مراقبین و اطرافیان بیمار دارند.

ساختار لگن‌های معمولی و قدیمی به‌گونه‌ای است که وزن بیمار توسط سطح کوچکی تحمل می‌شود و فشار موضعی زیادی را بر پشت بیمار وارد می‌کند که می‌تواند باعث ايجاد زخم بستر شود. اما در لگن‌های بهداشتی بیمار جدید مانند لگن بیمار PIP با داشتن سطحی 3.5 برابر بزرگتر از سایر لگن ها، بیشترین راحتی را برای بیمار فراهم می کند. اين وسيله با داشتن سطحی گسترده، وزن بیمار را به طور مطلوب و بهینه توزیع می نماید. کاهش فشار متمرکز روشی مؤثر برای جلوگیری از زخم بستر است. وجود فرورفتگی بر روی این وسیله در قسمت ستون فقرات، باعث ایمنی بیشتر و جلوگیری از درد حتی بعد از عمل جراحی می شود.

از سوی دیگر لگن‌های معمولی، نه می‌توانند پوشش بصری ایجاد کنند و نه از انتشار بوهای ناخوشایند جلوگیری کنند؛ همچنین بیمار مجبور است عریان و بدون پوشش بر روی لگن دراز بکشد. وجود پوشش (سرپوش) برای اعضای تناسلی در اين لگن علاوه بر مخفی نگه داشتن اعضای بدن باعث کاهش انتشار بوهای ناخوشایند می شود.

 از دیگر مزایای این وسیله وجود دو دستگیره در طرفین و یک دستگیره در انتها میباشد که علاوه بر افزایش کنترل و تعادل بیمار، موجب تسهیل در قرار دادن لگن در زیر بیمار و حمل آسان لگن می شود.

سایر نکاتی که باید در طول استراحت مطلق رعایت کنید عبارتند از:

• روی کمر (طاق‌باز) بخوابید و بالش کوتاه زیر زانوهایتان قرار دهید.

• به پهلو بخوابید و بالش را بین دو زانو قرار دهید.

• زانو را به داخل شکم جمع کنید (حالت جنینی) و به پهلو بخوابید.

• توجه داشته باشید که هرگز روی شکم نخوابید زیرا این کار باعث صدمه دیدن دیسک خواهد شد.

جمع‌بندی

سیاتیک یکی از دردهای آزاردهنده و شایع است که از ناحیه باسن تا امتداد ساق پا کشیده می‌شود و باعث سوزش، بی‌حسی و گزگز در این ناحیه می‌شود. بیش‌تر افرادی که به این درد مبتلا می‌شوند با استراحت مطلق می‌توانند مجددا بهبودی خود را به دست آورند اما در برخی موارد که آسیب به عصب سیاتیک شدید باشد، لازم است جراحی انجام شود.

هدف از نگارش این مطلب آشنایی بیش‌تر با سیاتیک، علل بروز، مراقبت‌ها و راه‌های پیشگیری از ابتلا به آن بود. امیدواریم این مطلب مورد توجه شما قرار گرفته باشد.

واژه‌نامه