طراحی فضای آزمایشگاه: فضای باز و بسته در آزمایشگاه به چه معنا است؟

آیا تا به حال به طراحی فضای آزمایشگاه خود توجه کرده‌اید؟

احتمالا نام آزمایشگا باز (open laboratory) و آزمایشگاه بسته (closed laboratory) به گوشتان خورده است.

این دو واژه در واقع نوع طراحی یک آزمایشگاه را نشان می‌دهند که هرکدام ویژگی‌ها و مزایای خود را دارند و برای کاربردهای خاصی مناسب هستند.

بدون شک محیط کار شما، باید از طراحی زیبایی برخوردار باشد. اما در طراحی یک آزمایشگاه تنها زیبایی محیط مطرح نیست. بلکه از آنجایی که آزمایشگاه مکانی برای تجزیه و تحلیل میکروارگانیسم‌ها و یا کار با مواد شیمیایی است، فضای آن باید طراحی خاصی داشته باشد.

به همین دلیل در این مطلب قصد داریم به بررسی طراحی فضای آزمایشگاه بپردازیم و ضمن آن بگوییم که فضای باز و بسته در آزمایشگاه به چه معنا است؟ و کدامیک برای کار شما مناسب‌تر است؟

فضای باز و بسته در آزمایشگاه

امروزه فضای باز و بسته در طراحی فضای یک آزمایشگاه بسیار مطرح است.

به عنوان پرسنل آزمایشگاهی احتمالا با فضای بسته بیشتر آشنا هستید. این طراحی سال‌ها است که در فضای آزمایشگاهی استفاده می‌شود. پلان بسته مبتنی بر ارائه یک فضای کاری آزمایشگاهی جداگانه برای هر محقق است.

در مقابل، پلان باز برای توصیف آزمایشگاهی استفاده می‌شود که از فضاهای بزرگ و باز بهره می‌برد. در این مدل طراحی، استفاده از دیوارها به حداقل رسیده است که منجر به یک فضای کاری باز و تعاملی می‌شود.

شاید پلان باز را در طراحی‌های مدرن فضای اداری دیده باشید. طراحی فضای آزمایشگاه به صورت پلان باز از اواسط دهه 90 پذیرفته شده است. این طراحی بیشتر در آزمایشگاه‌هایی دیده می‌شود که در آن بر کار تیمی چند رشته‌ای و مشارکتی تاکیده شده است.

 در این مدل از طراحی فضای آزمایشگاه، انعطاف پذیری بیشتری وجود دارد. به‌طور مثال می‌توان نیمکت‌های آزمایشگاهی را به‌راحتی جا‌به‌‌جا کرد. به این ترتیب با پیشرفت تحقیقات یا به وجود آمدن پروژه‌ها یا تیم‌های جدید، می‌توان فضای آزمایشگاه را بدون تغییرات ساختاری عمده، به‌روزرسانی کرد.

 مزایای طراحی فضای آزمایشگاه باز

همانطور که در بخش قبلی گفته شد، امروزه استفاده از طراحی باز در فضای آزمایشگاه‌ها زیاد به چشم می‌خورد. اما چرا این مدل طراحی فضای آزمایشگاه تا این حد مورد توجه قرار گرفته است؟

۱. دلیل اول را می‌توان همکاری پرسنل آزمایشگاهی محسوب کرد.

در دهه گذشته، تحقیقات آزمایشگاهی بین‌رشته‌ای‌تر شده است.  به‌عنوان مثال خیلی مواقع لازم است کارشناسان کامپیوتری و بیوانفورماتیک کنار محققین آزمایشگاهی کار کنند تا تجزیه و تحلیل داده‌ها آسان‌تر صورت گیرد.

۲. دلیل دوم، گردآوری تخصص‌های مختلف آزمایشگاهی در یک فضا است.

امروزه مؤسسات و مراکز تحقیقاتی به دنبال راه‌هایی برای افزایش همکاری‌های علمی و گردآوری تخصص‌های مختلف چند رشته‌ای به شیوه‌ای مقرون‌به‌صرفه هستند. آزمایشگاه‌ها با طراحی باز این امکان را فراهم می‌کنند.

۳. دلیل سوم، امکان تغییر فضا با کمترین میزان هزینه است.

با پیشرفت علم و اهداف تحقیقاتی،سازگاری فیزیکی به عنوان یک نیاز ضروری محسوب می‌شود. به این معنا که محققان انتظار دارند که فضای کاری آن‌ها قابل تنظیم باشد. در طراحی فضای آزمایشگاهی به صورت باز، می‌توان تجهیزات و فضای آزمایشگاه را به اشتراک گذاشت و در نتیجه هزینه کلی زیرساخت‌های تحقیقاتی را کاهش داد.

معایب طراحی فضای آزمایشگاه باز

طراحی محیط آزمایشگاه به صورت باز، یکسری جنبه‌های منفی نیز دارد.

به عنوان مثال، برخی از محققان، کار در یک آزمایشگاه با پلان باز را پر سر و صدا و باعث عدم تمرکز می‌دانند.

همچنین مانند هر محل کار دیگری، برخورد با شخصیت‌های مختلف می‌تواند دشوار باشد. برخی پرسنل ممکن است ظروف استفاده شده را نشویند، اقلام را بدون اجازه بردارند و آن را سر جای خود نگذارند.

نگرانی دیگر بحث ایمنی شیمیایی است. در یک آزمایشگاه با پلان باز، که در واقع یک اتاق بزرگ است، محدودیتی برای عوامل خطرناک وجود ندارد. نشت نمونه در یک بخش می‌تواند به سرعت کل فضا را آلوده کند.

آیا طراحی فضای آزمایشگاه به صورت بسته منسوخ شده است؟

آزمایشگاه‌ها با پلان باز دارای ویژگی‌های مثبت بسیاری هستند. با این وجود هنوز شرایط خاصی وجود دارد که یک آزمایشگاه بسته سنتی ضروری است.

 آزمایشگاه‌های بسته برای انواع خاصی از تحقیقات یا استفاده از تجهیزات تخصصی خاص مانند تجهیزات تشدید مغناطیسی هسته‌ای (NMR)، میکروسکوپ‌های الکترونی، آزمایشگاه‌های کشت بافت و اتاق‌های تاریک – که باید در فضاهای جداگانه و اختصاصی قرار گیرند، مورد نیاز می‌باشند.

کدام طراحی فضای آزمایشگاهی مناسب‌تر است؟

در طراحی فضای آزمایشگاه باید جنبه‌های مختلفی را مد نظر قرار داد.

مدیران آزمایشگاهی باید الزامات تحقیقاتی و ترجیحات محقق مانند حریم خصوصی و امنیت فیزیکی را تجزیه و تحلیل کنند.

به‌طور کلی می‌توان گفت که یک طراحی موفق شامل یک فضای آزمایشگاهی باز به همراه آزمایشگاه‌های بسته مجزا است. به طوری که امکان دسترسی به هریک وجود داشته باشد. به این ترتیب هنگامی که یک محقق نیاز به فضای جداگانه دارد، می‌توان از یک آزمایشگاه بسته جداگانه استفاده کرد و زمانی که کار تیمی مفید باشد، از آزمایشگاه اصلی باز استفاده می‌شود.

سخن پایانی

آزمایشگاه‌ها یکی از محیط کارهای پرخطر هستند و به همین دلیل طراحی فضای آزمایشگاه ممکن است کمی چالش برانگیز باشد. خیلی از مدیران آزمایشگاهی همچنان تمایل دارند آزمایشگاه خود را به صورت سنتی و بسته طراحی کنند و ممکن است از مزایای طراحی باز بی‌خبر باشند. در مقابل خیلی از افراد نیز ممکن است شیوه مدرن را ترجیح دهند اما از ضرورت وجود یک فضای بسته برای برخی آزمایشات بی اطلاع باشند.

ما در این مطلب سعی کردیم به جنبه‌های مختلف طراحی آزمایشگاه بپردازیم.

شما به عنوان مدیر یا محقق آزمایشگاهی، کدام را ترجیح می‌دهید؟