مروری سریع بر بیماری دیفتری

تهیه و تنظیم: دکتر محمد قهری

در بین جنس کورینه‌باکتریوم‌، کورینه‌باکتریوم دیفتریه^[1] ایجاد بیماری دیفتری در انسان می‌نماید. هم‌چنین کورینه‌باکتریوم اولسرانس^[2] و کورینه‌باکتریوم سودوتوبرکلوزیس^[3] نیز  بیماری‌زا هستند. سایر کورینه‌باکتریوم که به آنها دیفتروئید^[4] می‌گویند، به‌صورت کومنسال بر روی پوست، دهان و حلق افراد زندگی می‌کنند.

انسان مخزن منحصربه‌فرد كورینه ‌باكتریوم دیفتریه است. در موارد نادر این باکتری از دستگاه تنفس اسب و ماكیان بیمار جدا شده است، اما این موارد نقش مهمی در اپیدمیولوژی دیفتری ندارند. در انسان كورینه‌باكتریوم دیفتریه ممكن است بر روی پوست یا دستگاه تنفس فوقانی (دهان و حلق) حمل شود. میزان حاملین تنفسی در محل‌های مختلف از 2 تا 40 درصد متفاوت است. در نواحی گرمسیری و نیمه‌گرمسیری بسیاری از مردم كورینه‌باكتریوم دیفتریه را بر روی پوست خود حمل می‌كنند. بنابراین كورینه‌باكتریوم دیفتریه هم با تنفس قطرات تنفسی و هم در اثر تماس با پوست آلوده، قابل انتشار است. كورینه‌‌باكتریوم دیفتریه بسیار مقاوم بوده و نشان داده شده است كه در قطعات خشک‌شده غشاء كاذب بیماران مبتلا به دیفتری می‌توانند بیش از 3 ماه زنده بمانند و منبع عفونت برای دیگران باشند.

مهم‌ترین فاکتور بیماری‌زای كورینه‌باكتریوم دیفتریه تولید سم است. سم دیفتری توسط غشای مخاطی جذب می‌شود و تخریب اپی‌تلیوم و پاسخ التهابی سطحی را در پی دارد. اپی‌تلیوم نکروتیک توسط گلبول‌های قرمز و سفید و فیبرین ترشح‌شده احاطه می‌شود و یک غشای کاذب خاکستری رنگ پدید می‌‌آورد که اغلب روی لوزه‌ها، حلق و حنجره ایجاد می‌شود (شکل 1). هر تلاشی جهت برداشتن این غشای کاذب سبب پارگی مویرگ‌ها می‌شود و در نتیجه خونریزی رخ می‌دهد. غدد لنفاوی گردن بزرگ می‌شوند و ممکن است ادم شدید در تمام گردن ایجاد شود. باسیل‌های دیفتری در داخل غشاء فعالانه به تولید سم ادامه می‌دهند. این سم جذب خون می‌گردد و به آسیب توکسیک در مناطق دوردست به‌ویژه دژنراسیون پارانشیمی، ارتشاح چربی، نکروز در عضلة قلبی، کبد، کلیه و آدرنال می‌انجامد و گاهی با خون‌ریزی واضح همراه است. سم موجب آسیب عصبی نیز می‌شود که نتیجة آن، فلج کام نرم، عضلات چشم یا اندام‌ها است. اگرچه تولید توکسین و بیماری‌زایی اغلب یکسان در نظر گرفته می‌شود، ولی غشای کاذب ممکن است حتی در افراد آلوده با سویه‌های غیربیماریزا نیز ایجاد شود.

دیفتری زخم یا پوست عمدتاً در مناطق گرمسیر رخ می‌دهد. ممکن است غشایی روی زخم عفونی ایجاد شود و مانع ترمیم گردد. اگرچه جذب سم معمولاً جزئی بوده، اثرات سیستمیک قابل چشم‌پوشی است. مقدار کمی از سم که طی عفونت پوستی جذب می‌شود به تولید آنتی‌بادی‌های ضدسم می‌انجامد. کورینه‌باکتریوم دیفتریه فعالانه به بافت‌های عمقی حمله نمی‌کند و عملاً هیچ‌وقت وارد خون نمی‌شود.

وقتی التهاب دیفتری در مجرای تنفسی آغاز شود، معمولاً تب و گلودرد ایجاد می‌شود. تنگی نفس به علت انسداد ناشی از غشاء به‌زودی پدید می‌آید. درصورتی‌که این انسداد توسط تراکئوستومی یا انتوباسیون برطرف نشود، می‌تواند خفگی در پی داشته باشد. بی‌نظمی ضربان قلب بیانگر آسیب قلبی است. اختلالات بینایی، تکلم، اختلال بلع و حرکت بازوها یا پاها ممکن است ایجاد شود. همه این تظاهرات خودبه‌خود برطرف می‌شوند. به‌طورکلی نوع گراویس، بیماری شدیدتری نسبت به نوع میتیس ایجاد می‌کند، ولی بیماری مشابهی توسط همه انواع باکتری می‌تواند پدید آید.

واژه‌نامه