نمونه‌‌های حساس به نور در آزمایشگاه

اگر در یک آزمایشگاه تشخیصی مشغول به کار هستید، بدون شک می‌دانید که نمونه‌های جمع‌آوری شده نیازمند شرایط خاصی برای نگهداری یا انتقال بین بخش‌های مختلف آزمایشگاه هستند.

به‌طور مثال، برخی از آنالیت‌های موجود در نمونه نیاز به محافظت در برابر نور دارند و در صورت قرارگیری در برابر نور، ممکن است دیگر نمونه کیفیت کافی برای دست‌یابی به نتایج دقیق را نداشته باشد. به همین دلیل تولیدکنندگان تجهیزات آزمایشگاهی ظروف مخصوصی برای نگهداری و آزمایش نمونه‌‌های حساس به نور طراحی کرده‌اند که به ظروف کهربایی یا امبر (Amber) معروف هستند.

در ادامه‌ی این مطلب قصد داریم ضمن معرفی نمونه‌های حساس به نور و همچنین آزمایش‌های مرتبط با آن‌ها، به بررسی ظروف آزمایش کهربایی بپردازیم و فواید استفاده از آن‌ها را مطرح کنیم.

پس در ادامه با ما همراه باشید.

مروری بر نمونه‌های حساس به نور

انواع متعددی از معرف‌ها و نمونه‌های حساس به نور در فعالیت‌های روتین آزمایشگاهی مورد استفاده قرار می‌گیرند. طول عمر یا فعالیت این نمونه‌ها، هنگامی که در معرض نور قرار می‌گیرند، به سرعت کاهش یافته و بر نتیجه‌ی آزمایش‌ها  تأثیر منفی می‌گذارد. برای جلوگیری از این مشکلات، معرف‌ها و نمونه‌های حساس به نور باید به گونه‌ای نگهداری شوند که از قرار گرفتن در معرض نور مستقیم محافظت شوند.

 لوله‌ها و ظروف آزمایشگاهی که به رنگ کهربایی ساخته می‌شوند، انتقال نور به نمونه را کاهش می‌دهند یا به طور کامل مسدود می‌کنند و بنابراین امکان ذخیره و نگهداری ایمن نمونه‌های حساس به نور را فراهم می‌کنند.

ظروف کهربایی  در آزمایشگاه

احتمالا در آزمایشگاه خود ظروف کهربایی را دیده‌اید. این ظروف اغلب از جنس شیشه هستند.

شیشه کهربایی حاصل افزودن آهن، گوگرد و کربن به مخلوط مذاب است. این عناصر به شیشه کهربایی رنگ نمادین آن را می‌بخشند. این کار برای محافظت از ترکیبات شیمیایی و نمونه‌های حساس به نور در برابر تغییر اشعه مادون قرمز، نور مرئی و اشعه ماوراء بنفش انجام می شود.

شیشه کهربایی نور UV را کاملاً مسدود می‌کند. همچنین از عبور نور آبی و سایر طول موج‌های نور زیر ۴۵۰ نانومتر به محتوی درون ظرف جلوگیری می‌کند. به همین دلیل ظروف کهربایی آزمایشگاهی برای نگهداری نمونه‌های حساس به نور بسیار ایده‌آل هستند.

هریک از ظروف آزمایشگاهی می‌توانند به صورت کهربایی تولید شوند. به عنوان مثال ارلن‌ها، باتل‌های نگهداری مواد و پودرهای شیمیایی و حتی لوله‌‌های آزمایش.

امروزه، برخلاف قدیم، ظروف کهربایی آزمایشگاهی از جنس پلاستیکی نیز موجود هستند که مزایای زیادی را برای کابران آزمایشگاه فراهم می‌کند. به عنوان مثال خطر شکستن و نشت نمونه در ظروف کهربایی پلاستیکی کمتر از ظروف شیشه‌ای است.

نمونه‌های حساس به نور می‌توانند شامل خون، سرم، پلاسما یا ادرار باشند. در ادامه این مطلب برخی از مهم‌ترین آزمایش‌هایی را بررسی خواهیم کرد که جهت انجام آن‌ها لازم است نمونه دور از نور نگهداری شود.

برخی آنالیت‌های حساس به نور در سرم

۱. بیلی‌روبین توتال سرم

بیلی روبین ماده‌ای است که در اثر تجزیه‌ی گلبول‌های قرمز کهنه در بدن تشکیل ‌می‌شود. اما اگر میزان آن در بدن افزایش یابد، باعث زردی و یرقان می‌گردد. آزمایش بیلی‌روبین توتال سرم جهت ارزیابی عملکرد کبد، بررسی طیف وسیعی از بیماری‌هایی که بر تولید، جذب، ذخیره‌سازی، متابولیسم یا دفع بیلی روبین تأثیر می‌گذارند، انجام می‌شود. بیلی روبین با قرار گرفتن در معرض نور به آرامی اکسید می شود، بنابراین نمونه هایی که برای سطوح بیلی روبین به دست می آیند باید از قرار گرفتن در معرض نور محافظت شوند.

آزمایش بیلی‌روبین ممکن است روی مایع آمنیوتیک^[۱] و یا نمونه ادرار نیز انجام شود. در این شرایط نیز بازهم نمونه‌ی جمع‌آوری شده در دسته‌ی نمونه‌های حساس به نور، قرار می‌گیرد و باید در ظروف مناسب حمل و نگهداری شود.

۲. آزمایش بیوتین

بیوتین یا ویتامین B7 که با نام‌های ویتامین H یا کوآنزیم R نیز شناخته می‌شود، یک ویتامین محلول در آب است. این ویتامین با عملکرد به عنوان کوفاکتور آنزیمی در انتقال دی اکسید کربن در متابولیسم چربی، کربوهیدرات و پروتئین نقش دارد. کمبود این ویتامین ممکن است منجر به درماتیت سبورئیک^[۲] ( نوعی التهاب پوستی)، آلوپسی یا طاسی، میالژی ( درد عضلانی) ورم ملتحمه شود. آزمایش بیوتین جهت بررسی کمبود این ویتامین در بدن صورت می‌گیرد و برای انجام آن لازم است سرم بیمار از نمونه خون جدا شود. از آنجایی که بیوتین نیز از دسته‌ی نمونه‌های حساس به نور است، برای دست‌یابی به نتایج دقیق، باید سرم در لوله‌ آزمایش‌های کهربایی جمع‌آوری و نگهداری شود.

۳. آزمایش بررسی بتاکاروتن

بدن انسان بتا کاروتن را به ویتامین A (رتینول) تبدیل می‌کند. در واقع، بتا کاروتن پیش ساز ویتامین A است. آزمایش بتا کاروتن جهت تشخیص کاروتنودرما تجویز می‌شود. کاروتنودرما به دلیل مصرف بیش از حد میوه و سبزیجات حاوی بتا کاروتن رخ می‌دهد (میوه‌ و سبزیجات رنگ زرد و نارنجی). در این شرایط، لایه بیرونی پوست به رنگ زرد یا نارنجی تغییر می‌کند. جهت انجام این آزمایش نیز به سرم خون نیاز است.

۴. کلردیازپوکساید و متابولیت، سرم

کلردیازپوکساید ^[۳] یک بنزودیازپین^[۴] است که به طور گسترده در درمان اضطراب، علائم ناشی از ترک اعتیاد و به عنوان پیش دارو برای بیهوشی استفاده می‌شود. بنزودیازپین‌ها گروهی از داروها هستند که به‌عنوان داروهای ضداضطراب و آرامبخش شناخته می‌شوند. آزمایش کلردیازپوکساید که جهت نظارت بر میزان مصرف این دارو و بررسی سمیت آن استفاده می‌شود نیز روی سرم بیمار انجام شده و جزء آزمایش‌هایی است که نمونه‌ای حساس به نور دارند.

۵. FibroTest-ActiTest

FibroTest، یک آزمایش نشانگر زیستی است که از نتایج شش آزمایش سرم خون برای ایجاد نمره‌ای استفاده می‌کند که با میزان آسیب کبدی در افراد مبتلا به انواع بیماری‌های کبدی مرتبط است.

برخی آنالیت‌های حساس به نور در پلاسما

۱.  آسکوربیک اسید (ویتامین C) در پلاسما

آزمایش بررسی آسکوربیک اسید (ویتامین C) در پلاسما، جهت تشخیص کمبود ویتامین C و یا بررسی وجود مقادیر بالای ویتامین C در بدن انجام می‌شود. این آزمایش اغلب روی نمونه‌ی پلاسما هپارین (Plasma Heparin) صورت می‌گیرد. جهت انجام این آزمایش لازم است نمونه‌ی خون بیمار در ویال‌‌های کهربایی جمع‌آوری و نگهداری شود.

۲. ویتامین B3 نیاسین در پلاسما

ویتامین B3 که نیاسین (niacin) و اسید نیکوتینیک (nicotinic acid) نیز نامیده می‌شود، یک ویتامین B محلول در آب است که در آزادسازی انرژی از کربوهیدرات‌ها و چربی‌ها، متابولیسم پروتئین‌ها و کمک به تولید برخی هورمون‌ها و تشکیل گلبول‌های قرمز نقش دارد. همچنین تصور می شود نیاسین از دیابت پیشگیری و درمان ‌می‌کند، گردش خون را بهبود می‌بخشد و آرتروز را تسکین می دهد. بررسی سطح این ویتامین روی نمونه‌ی پلاسمای جمع‌آوری شده در لوله‌های حاوی EDTA انجام می‌شود. این ویتامین نیز نوعی آنالیت حساس به نور است و جهت بررسی آن، لازم است نمونه در ظروف کهربایی حمل و نگهداری شود.

۳. آزمایش ویتامین B6

افرادی که دارای اختلالات مزمن و پیشرونده فشار عصبی هستند ممکن است کمبود ویتامین B6 داشته باشند و باید مورد ارزیابی قرار گیرند. کمبود ویتامین B6 با علائم پوسته پوسته شدن پوست، التهاب لثه شدید، ضعف، افسردگی، سرگیجه، نوروپاتی محیطی و تشنج همراه است. آزمایش ویتامین B6 جهت بررسی سطوح بالا یا پایین این ویتامین در بدن صورت می‌گیرد. نمونه‌ی مورد نیاز جهت این آزمایش پلاسمای جمع‌آوری شده در لوله هپارینه است که جزء نمونه‌های حساس به نور بوده و لازم است حین نگهداری آن تمهیدات مناسب برای این دسته نمونه‌ها رعایت شود.

۴. ریبوفلاوین (ویتامین B2)  

کمبود ریبوفلاوین در رژیم غذایی با علائمی مانند گلودرد، کیلوز (ضایعات روی لب) و  لکه‌های پوسته پوسته و چرب روی بینی مشخص می‌شود. کمبود شدید ریبوفلاوین ممکن است بر تبدیل ویتامین B6 به کوآنزیم آن و همچنین تبدیل تریپتوفان به نیاسین تأثیر بگذارد. ویتامین B2 نیز جزء نمونه‌های حساس به نور محسوب شده و لازم است در ظروف کهربایی جمع‌آوری شود.

برخی آنالیت‌های حساس به نور در ادرار

به طور کلی، ظروف جمع‌آوری ادرار شفاف هستند، اما اگر قرار است آزمایش بر روی آنالیت‌های حساس به نور (مانند بیلی روبین، اوروبیلینوژن ^[۵] یا پورفیرین‌ها ^[۶]) انجام شود، ادرار باید در ظروف تیره رنگ و مات جمع‌آوری شود.

جمع‌بندی

همانطور که در این مطلب گفته شد، نمونه‌های حساس به نور بخش مهمی در بسیاری از آزمایش‌های تشخیصی محسوب می‌شوند. نحوه صحیح جمع‌آوری، نگهداری و انتقال این نمونه‌‌ها نیز در دست‌یابی به نتایج صحیح و غیرکاذب از اهمیت بالایی برخوردار است. جهت آسیب ندیدن نمونه‌‌های حساس به نور در گذشته از فویل‌هایی در اطراف ظرف حاوی نمونه استفاده می‌شد. هنوز هم برخی آزمایشگاه‌ها ممکن است از چنین روش‌هایی استفاده کنند. اما از آنجایی که علم و تکنولوژی همواره درحال پیشرفت است، تولیدکنندگان لوازم آزمایشگاهی، امروزه ظروفی را برای نگهداری نمونه‌های حساس به نور عرضه می‌کنند که به ظروف کهربایی یا امبر معروف هستند.

با توجه به اهمیت نگهداری صحیح از نمونه‌های حساس به نور، در این مطلب سعی کردیم ضمن داشتن مروری اجمالی بر این نمونه‌ها و ظروف کهربایی آزمایشگاهی، اطلاعاتی در رابطه با آزمایش‌های رایجی که نیازمند استفاده از چنین ظروفی هستند نیز ارائه کنیم.

لازم به ذکر است تعداد آزمایش‌های تشخیصی که دارای نمونه‌های حساس به نور هستند بسیار بیشتر از چیزی است که در این مطلب گفته شد و شما جهت دریافت اطلاعات بیشتر در زمینه‌ی تست‌های تشخیصی و نمونه‌های لازم برای آن‌ها می‌توانید به بانک ‌جامع اطلاعاتی آزمایش‌های تشخیصی پل‌‌ایده‌آل‌پارس (medpip.com/labtest) مراجعه نمایید.

خوشحال می‌شویم نظرات خود را در رابطه با  استفاده از ظروف کهربایی و مزایای و معایب آن با ما به اشتراک گذارید.

واژه نامه: