همه چیز درباره‌ی بارداری و تولد فرزند (بررسی اجمالی جهت ارتقاء آگاهی درباره‌ی بارداری)

مقدمه

به دنیا آوردن فرزند یکی از هیجان انگیزترین تجربیات زندگی است. دوره نه ماهه بارداری برای بسیاری از زنان و شریک زندگی‌شان دوره هیجان‌انگیزی است. شادی، ترس و نگرانی از احساساتی است که در این دوران تجربه خواهید کرد. نگرانی از این که آیا همه چیز خوب پیش می‌رود. آیا تمام اقداماتی که برای یک بارداری سالم نیاز است را انجام داده‌ایم؟ بعد از تولد فرزندمان، زندگی چگونه خواهد بود؟ و مواردی از این قبیل.

به مناسبت هفته ملی ارتقاء آگاهی درباره‌ی بارداری با هدف کاهش اضطراب‌ها و نگرانی‌ها در  این دوران، لازم دانستیم مطالبی را در این مورد آماده کنیم. با ما همراه باشید تا با بارداری و شرایط حاکم در این دوران بیش‌تر آشنا شوید.

بارداری چیست؟ در طول دوره بارداری چه تغییراتی در بدن ایجاد می‌شود؟

بدن یک زن از زمان لقاح تا تولد فرزند، تغییرات شگفت‌انگیزی را پشت‌ سر می‌گذارد زیرا قرار است برای حمل یک نوزاد آماده شود و یک زندگی جدید را شروع کند.

ابتدا یک اندام جدید به نام “جفت^[1] ” در بدن ایجاد می‌شود تا تمامی شرایط را برای نگهداری جنین در بدن فراهم کند. در این دوران بدن آب بیش‌تری را در خود نگه‌می‌دارد و حجم خون در گردش نیز در بدن نسبت به قبل بیش‌تر خواهد بود. این تغییرات در ابتدای بارداری به شکل افزایش وزن بدن، نمایان می‌شود. غده‌های پستانی که در سینه‌ها قرار دارند برای تولید شیر آماده می‌شوند.

در اواخر این دوران نیز بافت همبند، رباط‌ها، تاندون‌ها و عضلات نیز انعطاف‌پذیرتر می‌شوند تا امکان زایمان طبیعی را فراهم کنند. تمامی این تغییرات به وسیله هورمون‌ها هدایت شده و ادامه پیدا می‌کنند به گونه‌ای که بدن در دوران بارداری بیش‌تر از هر زمان دیگری هورمون تولید می‌کند.

در سه ماهه اول، دوم و سوم بارداری با چه مسائلی روبه‌رو هستید؟

در اوایل بارداری (سه ماهه اول)، تغییرات فیزیکی بدن به سختی قابل مشاهده است اما با این وجود برخی از مادران باردار در همان روزهای اول متوجه می‌شوند که در بدنشان تغییراتی در حال رخ دادن است.

ممکن است پوست بدن به دلیل افزایش گردش خون، برافروخته و گلگون به نظر برسد. تغییر اشتها، احساس خستگی زودهنگام، حساس شدن سینه‌ها و حالت تهوع هنگام صبح نیز از علائم بارداری است.

تغییرات هورمونی به خصوص در سه ماهه اول بارداری بر احساسات فرد تاثیر می‌گذارد. زنان در این دوران حساس‌تر می‌شوند و ممکن است نسبت به مسائل مختلف واکنش‌های غیر قابل پیش‌بینی نشان دهند و نظرشان در رابطه با مسائل مختلف تغییر کند.

سازگاری با چالش‌های جدید پیش رو، همیشه کار آسانی نیست به خصوص اگر بارداری از قبل برنامه‌ریزی نشده باشد و کاملا غیر منتظره اتفاق افتاده باشد.

سه ماهه دوم بارداری اغلب دوران خوشایندتری است. در این دوران بدن کاملا با شرایط بارداری سازگار شده است اما هنوز وزن بدن و اندازه شکم اختلالی در زندگی روزمره به وجود نمی‌آورد. اکثر زنان در این دوران مجددا به یک تعادل عاطفی می‌رسند و برخی از آن‌ها یک انرژی خاص پیدا می‌کنند و در بدن خود احساس خوبی دارند.

در این مرحله از بارداری معمولا حرکات کودک قابل توجه است و به طور کامل حس می‌شود.

در سه ماه آخر بارداری، جنین به سرعت بالغ شده و بزرگ‌تر و سنگین‌تر می‌شود. همچنین در اواخر بارداری اکثر زنان به دلیل شکم در حال رشد خود به تدریج در انجام دادن کارهای روزمره با مشکل مواجه می‌شوند.

در ماه نهم تمام توجه بارداری روی تولد فرزند متمرکز می‌شود و ممکن است هیجان بیش‌تری برای اتفاقی که در حال وقوع است، وجود داشته باشد و در عین حال میزان دلهره‌ها و اضطراب‌ها برای پدر و مادر بیش‌تر باشد.

بارداری چه تاثیری در زندگی روزمره خواهد داشت؟

بدیهی است که زندگی روزمره شما در طول دوره بارداری دستخوش تغییراتی شود. به همین دلیل لازم است خود را برای تغییرات احتمالی آتی آماده کنید. اکثر زنان باردار برای انجام فعالیت‌های روزمره خود احتیاج به زمانی بیش‌تر از حد معمول دارند به همین دلیل زنان شاغل در اواخر بارداری به مرخصی زایمان احتیاج پیدا می‌کنند.

در این دوران لازم است بیش‌تر از گذشته به سلامت خود توجه کنید. به عنوان مثال پاسخ به سوالاتی در رابطه با تغذیه و ورزش ” مانند: آیا باید مکمل غذایی مصرف کنم؟ افزایش وزن تا چه اندازه مجاز است؟ آیا می‌توانم به ورزش ادامه دهم و اگر ورزش کردن مانعی ندارد، باید چه مسائلی را در نظر بگیرم؟ ” می‌تواند تاثیر بسزایی در سالم گذراندن دوران بارداری بگذارد.

همچنین مصرف الکل و نیکوتین می‌تواند آسیب جدی به جنین وارد کند. به همین دلیل اغلب زنان در دوران بارداری از مصرف الکل و از استعمال دخانیات پرهیز می‌کنند.

مشکلات دوران بارداری

دوران بارداری ممکن است عوارض و مشکلاتی را به همراه داشته باشد با این وجود برخی از زنان در دوران بارداری احساس سلامت کامل دارند و حتی سالم‌تر از همیشه هستند. اما بسیاری از زنان باردار وضعیت جسمانی‌شان تغییر می‌کند. حالت تهوع یکی از مشکلات رایج در اوایل دوران بارداری است. طی گذشت زمان و با افزایش وزن ممکن است مشکلاتی مانند کمر درد، سوزش سر دل، احتباس آب در بدن (مثلا در پاها)، واریس، تکرر ادرار و مدفوع و حتی مشکلات خواب نیز برای فرد به وجود آید.

از آنجایی که این مشکلات معمولا بدون درمان از بین می‌روند، اکثر زنان باردار به خوبی با آن‌ها کنار می‌آیند.

ابتلا به بیماری‌ در دوران بارداری

ابتلا به بیماری‌ها در دوران بارداری همیشه یکی از نگرانی‌های اصلی مادران باردار است زیرا مصرف دارو در این دوران با محدودیت‌هایی مواجه است. این موضوع در مورد برخی از بیماری‌های عفونی که ممکن است به جنین سرایت کند نیز صادق است.

برخی شرایط پزشکی مانند پره اکلامپسی (اختلالات فشار خون) ^[2]، فقط در دوران بارداری ایجاد می‌شوند. زنانی که دیابت بارداری دارند بیش‌تر در معرض ابتلا به پره اکلامپسی قرار دارند. همچنین افرادی که مبتلا به بیماری‌های مزمنی مانند آسم یا دیابت هستند در دوران بارداری نیز می‌توانند به مصرف داروهای خود ادامه دهند زیرا مصرف این داروها ضروری هستند. به عنوان مثال نرسیدن اکسیژن کافی در زمان بارداری برای جنین خطرناک‌تر از عوارض جانبی و احتمالی دارو است. پیش از مصرف هرگونه دارو در دوران بارداری با پزشک خود مشورت کنید.

جهت کسب اطلاعات بیش‌تر در رابطه با بارداری‌های پرخطر، می‌توانید مقاله “بارداری پرخطر” را  مطالعه فرمایید.

معاینات پیشگیرانه قبل از تولد

امروزه زنان باردار تحت مراقبت‌های پزشکی وسیعی قرار می‌گیرند. معاینات پیشگیرانه معمولی برای اطمینان از سلامت مادر و بررسی روند طبیعی رشد کودک انجام می‌شود.

پزشک برای افرادی که در شرایط نرمال بوده و هیچ‌گونه فاکتور خطر خاصی در دوران بارداری نداشته باشند، معمولا سه آزمایش سونوگرافی توصیه می‌کند. در صورت ایجاد هرگونه اختلال در طول دوران بارداری ممکن است لازم باشد سونوگرافی‌های بیش‌تری انجام شود.

در دوران بارداری معمولا علاوه‌بر سونوگرافی، آزمایش خون، آزمایش ادرار و تست دیابت نیز انجام می‌شود. آزمایشات دیگری نیز وجود دارد که در صورت وجود اختلال و بی‌نظمی در روند بارداری توسط پزشک توصیه می‌شود اما انجام دادن آن‌ها ضروری نیست (مانند: تست‌های تشخیص جنسیت پیش از زایمان و یا سونوگرافی‌های سه بعدی).

یکی دیگر از آزمایش‌های غربالگری که برای زنان باردار توصیه می‌شود، تست HIV (ایدز) است. اگر یک فرد باردار به این بیماری مبتلا باشد، در صورت تشخیص به موقع می‌توان از ابتلای کودک به این بیماری (HIV) جلوگیری کرد.

شرایط حاکم و نگرانی‌های پیش از تولد نوزاد

در آخرین روزهای بارداری انتظار تولد فرزند بیش‌ از هر زمان دیگری وجود دارد و سعی بر آن است که همه چیز از قبل تحت کنترل باشد اما گاهی ممکن است همه چیز طبق برنامه پیش نرود. طبیعی است که در روزهای آخر بارداری کمی احساس ترس و استرس داشته باشید و سوالاتی مانند: ” زایمان چقدر طول می‌کشد؟ میزان دردی که قرار است تحمل کنم چقدر است؟ بعد از زایمان چه عوارضی در انتظار من است؟ ” ذهن شما را درگیر کند.

امروزه روش‌های مختلفی برای تسکین درد زایمان وجود دارد. در صورت وجود دردهای شدید می‌توان با مصرف داروها و بی‌حس‌کننده‌های موضعی -که از موثرترین راه‌های کاهش درد زایمان است- میزان درد زایمان را به حداقل رساند.

در صورت تشخیص پزشک ممکن است زایمان سزارین نسبت به زایمان طبیعی برای شما مناسب‌تر باشد.

در صورتی که از موعد تعیین شده برای زایمان گذشته باشد، انتظار برای زایمان به یک آزمون سنجش صبر تبدیل می‌شود. چنانچه این تاخیر یک تا دو هفته باشد، جای نگرانی نیست اما اگر بیش‌تر از دو هفته از موعد مقرر زایمان بگذرد، ممکن است سلامت کودک به خطر بیافتد. به طور کلی زایمان طبیعی معمولا حداکثر دو هفته پس از موعد مقرر انجام می‌شود.

چنانچه پزشک بعد از بررسی‌های لازم تشخیص دهد که شانس زنده ماندن و سلامت نوزاد در صورتی فراهم می‌شود که زودتر از موعد به دنیا بیاید، نوزاد را قبل از تکمیل مراحل رشد، از رحم مادر بیرون می‌آورند و سپس نوزاد تحت مراقبت‌های ویژه قرار می‌گیرد. به عنوان مثال با استفاده از داروهای خاص به تکمیل رشد ریه‌های نوزادین زودرس کمک می‌کنند.

بعد از تولد نوزاد شرایط مادر چگونه است؟

پس از تولد نوزاد بدن مادر به تدریج بهبود می‌یابد با این حال مدتی طول می‌کشد تا رحم به حالت طبیعی برگردد. هیدروتراپی یکی از روش‌های موثر برای کاهش درد بعد از زایمان است. یکی از تجهیزاتی که برای هیدروتراپی استفاده می‌شود سیتزبث است. در ادامه مطلب به معرفی سیتزبث و نحوه استفاده از آن خواهیم پرداخت.

بعد از وضع حمل، بدن با نوسانات هورمونی، محرومیت از خواب و نقاهت بعد از زایمان مواجه است. در این دوران ممکن است بخندید، گریه کنید، ناامید یا هیجان‌زده باشید و بسیاری از احساسات دیگر را طی چند ساعت یا چند دقیقه تجربه کنید. تا مدت‌ها بعد از زایمان، بسیاری از زنان وزن بیش‌تری نسبت به قبل دارند و معمولا ۵ تا ۶ ماه طول می‌کشد تا به وزن اولیه خود برگردند. اما ممکن است اضافه وزن در برخی افراد از بین نرود و این مسئله در آینده برای آن‌ها به یک مشکل جدی تبدیل شود. بهتر است در چند ماه اول بعد از زایمان از انجام ورزش‌های شدید بپرهیزید. با گذشت زمان می‌توانید با ترکیب تغییر رژیم غذایی و ورزش روزانه، برای کاهش وزن اقدام کنید.

اکثر مادران بعد از زایمان به “بیبی بلوز ^[3]” مبتلا می‌شوند. بیبی بلوز نوسانات خلقی و احساس غم و اندوه، گریه، اضطراب و مشکلات خواب است که ممکن است با افسردگی پس از زایمان اشتباه گرفته شود. بیبی بلوز موقتی است و معمولا در دو سه روز بعد از زایمان آغاز می‌شود و تا یک یا دو هفته طول می‌کشد اما به شکل شدیدتر و طولانی‌تر این نوسانات خلقی افسردگی پس از زایمان گویند. در برخی موارد چنانچه مادر بعد از تولد فرزند حمایت کافی را از همسر و اطرافیان خود دریافت نکند و یا نوسانات خلقی، غم و اضطراب او ادامه پیدا کند، این تغییرات هورمونی پس از زایمان می‌تواند به افسردگی پس از زایمان تبدیل شود. در این صورت بهتر است مادر جهت بهبود شرایط روحی تحت نظر پزشک قرار گیرد.

به طور کلی بهتر است در روزهای اول بعد از زایمان موارد زیر را رعایت فرمایید:

– هر نوسان خلقی را به افسردگی بعد از زایمان ربط ندهید و از تلقین کردن بپرهیزید.

– پیشنهادهای کمک اطرافیانتان را بپذیرید و سعی نکنید تمام کارهای روزمره را خودتان به تنهایی انجام دهید.

– سعی کنید روز اول بعد از زایمان را بخوابید و استراحت کافی داشته باشید تا خسته و عصبانی نباشید.

– ممکن است در روزهای اول گریه نوزاد برای شما عجیب و آزاردهنده به نظر برسد. آرام و خونسرد باشید تا به مرور یاد بگیرید چگونه او را آرام کنید.

سیتزبث و کاهش درد پس از زایمان

سیتزبث (لگن هموروئید) تجهیزی است که جهت آب درمانی لگن و ناحیه‌ی تناسلی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این تجهیز باعث بهبود درد و التهاب در این ناحیه می‌شود به همین دلیل استفاده از سیتزبث برای افرادی که به به تازگی زایمان طبیعی یا سزارین داشته‌اند، توصیه می‌شود.

سیتزبث جایگزین داروها و روش‌های درمانی دیگر  نیست اما می‌تواند تا حد زیادی در آرامش عضلات لگن و کاهش درد و گرفتگی عضلات و تسریع بهبود زخم‌های ایجاد شده در ناحیه پرینه موثر باشد.

نحوه استفاده از سیتزبث بسیار ساده است. ابتدا آن را با مواد شوینده مناسب تمیز کنید. سپس می‌توانید سیتزبث را روی انواع توالت فرنگی‌های استاندارد قرار داده و درون آن را با آب گرم پر کنید و به مدت ۱۵ تا ۲۰ دقیقه از آن استفاده کنید.

توجه داشته باشید که بعد از تخلیه سیتزبث باید آن را با مواد شوینده شسته و سپس خشک کنید تا برای استفاده بعدی آماده باشد. در صورت امکان بهتر است توالت فرنگی را نیز با مواد شوینده تمیز کنید.

هنگامی که سیتزبث را با آب گرم پر می‌کنید و روی آن می‌نشینید، گرمای آب باعث افزایش جریان خون در ناحیه پرینه می‌شود و از این طریق باعث افزایش سرعت روند بهبود خواهد شد.

استفاده از سیتزبث برای همه مادرانی که به تازگی درد زایمان را تجربه کرده‌اند، توصیه می‌شود. این تجهیز باعث کاهش درد، ایجاد آرامش و تسریع روند بهبود در دوران بعد از زایمان می‌شود اما لازم است پیش از استفاده از سیتزبث با پزشک خود مشورت کنید. گاهی در صورت تشخیص پزشک می‌توانید گیاهان دارویی را به آب داخل سیتزبث اضافه کنید تا تاثیر خود را در کاهش درد و تسریع روند بهبود شما بگذارد.

بعد از تولد نوزاد چه چکاپ‌هایی انجام می‌شود؟

اگرچه اکثر نوزادان سالم به دنیا می‌آیند، اما جهت اطمینان از سلامت عمومی نوزاد در بدو تولد برخی از آزمایش‌های چکاپ برای نوزاد انجام می‌شود. این آزمایشات شامل بررسی صدای قلب نوزاد و بررسی ریتم نبض نوزاد است. همچنین غربالگری بدو تولد^[4] برای تشخیص بیماری‌های نوزادان انجام می‌شود و یکی از مهم‌ترین اقدامات بعد از تولد نوزاد است.

انجام این آزمایشات و پیگیری نتایج آن‌‌ها می‌تواند از عوارض جبران‌ناپذیری مانند کند شدن رشد جسمی، عقب‌ماندگی ذهنی و حتی مرگ نوزاد جلوگیری کند.

در ایران تمامی نوزادان از نظر مبتلا بودن به کم‌کاری تیروئید^[5]، فنیل کتونوری^[6]، فاویسم^[7]، افزایش گالاکتوز^[8] و بیماری شربت افرا^[9] تحت غربالگری قرار می‌گیرند. همچنین آزمایش‌‌های غربالگری همگانی دیگر شامل بینایی سنجی، شنوایی‌سنجی و غربالگری بیماری‌های متابولیک است در میان روزهای سوم تا پنجم بعد از تولد انجام می‌شود.

لازم به ذکر است که مثبت بودن نتیجه هر کدام از این آزمایش‌ها به معنای بیمار بودن نوزاد نیست بلکه به این معناست که نوزاد به بررسی‌ها و انجام آزمایش‌های دقیق‌تری نیاز دارد.

معاینات ضروری کودک شامل چه مواردی است؟

کودک شما بعد از تولد باید تحت نظر پزشک باشد و مراحل رشد جسمی و ذهنی آن به طور مکرر بررسی شود تا در صورت بروز هرگونه اختلال، بتوان اقدامات لازم را انجام داد. این معاینه‌های فیزیکی عبارتند از:

• معاینه سر
• گوش‌ها
• چشم‌ها
• دهان
• پوست
• قلب و ریه‌ها
• شکم
• باسن و پاها
• دستگاه تناسلی

تغذیه کودک در اولین سال رشد به چه شکل است؟

همان‌طور که گفته شد، رشد طبیعی کودک بعد از به دنیا آمدن تا یک سال به وسیله‌ی آزمایش‌های مختلف بررسی می‌شود. یکی از مسائل اصلی که از اهمیت بالایی برخوردار است، تغذیه کودک است.

شیر مادر یک ماده غذایی کامل است که نقش بسیار مهمی در تکامل کودک بر عهده دارد و لازم است تا زمانی که بدن کودک به این ماده غذایی نیاز دارد، به او شیر داده شود (طبق نظر اکثر پزشکان، لازم است کودک تا ۲ سالگی از شیر مادر تغذیه کند). گاهی به دلایل مختلف نیاز است از شیر خشک به جای شیر مادر استفاده شود. در ماه‌ه‌های اولیه نوزادان خیلی سریع رشد کرده و وزن اضافه می‌کنند به همین نسبت لازم است میزان غذای زیادی را نیز دریافت ‌کنند. از آن‌جا که در چند ماهه اول، معده نوزاد هنوز به طور کامل رشد نکرده است، ممکن است شیر و غذا را پس زده و اضافی آن را برگرداند. این موضوع برای مادران کمی آزاردهنده است اما یک واکنش طبیعی است و جای نگرانی نیست.

جمع‌بندی

لحظه به دنیا آمدن فرزند یکی از زیباترین و ماندگارترین لحظات زندگی است. این موهبت الهی از به یادماندنی‌ترین و ارزشمندترین مراحل زندگی پدر و مادر به حساب می‌آید. دوره نه ماهه بارداری یک دوره حساس و توأم با اضطراب و نگرانی است. به همین دلیل افزایش آگاهی در رابطه با بارداری، مراقبت‌ها و اتفاقات پیش رو در این ۹ ماه و شرایط ایجاد شده بعد از زایمان، می‌تواند تا حد زیادی به اضطراب‌ها و نگرانی‌ها پایان دهد و به شما کمک کند تا در شرایط مختلف، عاقلانه‌تر رفتار کنید.

این مطلب جهت ارتقاء آگاهی درباره‌ی بارداری آماده شده بود که امیدواریم برای شما مفید واقع شده باشد.

برای مطالعه مقالات بیش‌تر با موضوع بارداری به مجله پل ایده‌آل پارس مراجعه فرمایید.

واژه‌نامه