چگونه تماس با بیوآئروسل‌های آزمایشگاهی را کاهش دهیم؟

اگر جزء کاربران آزمایشگاهی هستید، حتما با نام بیوآئروسل آشنایی دارید. بیوآئروسل‌ها نوعی آئروسل هستند که از ذرات بیولوژیکی متنوعی ایجاد می‌شوند. این دسته از آئروسل‌ها می‌توانند هاگ قارچی، دانه گرده، اندوتوکسین‌ها یا ذرات شوره حیوان باشند که کار با آن‌ها در آزمایشگاه امری طبیعی و روزمره است. به همین دلیل است که کاربران آزمایشگاهی جزء افرادی هستند که در ارتباط مستقیم با بیوآئروسل‌های آزمایشگاهی و خطرات ناشی از آن‌ها قرار دارند.

بیو‌آئروسل‌ها حتی در صورت استفاده صحیح از تجهیزات نیز ایجاد خواهند شد. به همین دلیل است که در سراسر جهان، موارد مستند بسیاری از عفونت‌های آزمایشگاهیِ حاصل از تولید و استنشاق بیوآئروسل‌ها وجود دارند و سازمان‌های مختلف روی اقدامات ایمنی برای جلوگیری از استنشاق و انتشار بیوآئروسل‌ها تاکید دارند.

پیش‌تر در مقاله‌ای جامع و با عنوان ” آیا با خطرات بیوآئروسل‌ها آشنا هستید؟” در رابطه با مفهوم بیوآئروسل‌های آزمایشگاهی اطلاعاتی ارائه کردیم. در این مطلب قصد داریم به این موضوع بپردازیم که کدام فعالیت‌های آزمایشگاهی سبب تولید بیوآئروسل می‌شوند و با رعایت چه اقداماتی می‌توان از تولید بیوآئروسل‌های آزمایشگاهی جلوگیری کرد.

چه اقداماتی سبب ایجاد بیوآئروسل‌های آزمایشگاهی می‌شود؟

اگر مروری بر مقاله “خطرات بیوآئروسل‌ها” داشته‌اید، احتمالا می‌دانید که آئروسل‌ها ذرات مایع و جامد معلق در هوا هستند که ابعاد مختلفی دارند. بیوآئروسل‌های آزمایشگاهی با قطر 5 میکرون یا کمتر قادر هستند برای مدت طولانی در هوا باقی مانده، گسترش یافته و به‌راحتی استنشاق شوند. ذرات با قطر بزرگتر از 5 میکرون نیز می‌توانند پوست، سایر سطوح و سیستم‌های تهویه را آلوده کنند.

همانطور که در قسمت مقدمه نیز گفته شد در طول سال‌های اخیر، موارد مستندی از ابتلای کارکنان آزمایشگاه به بیماری‌های عفونی به دلیل کار با عوامل عفونی گزارش شده است. فرض بر این است که تقریباً 80٪ این موارد اساساً مربوط به بیوآئروسل‌های آزمایشگاهی هستند. از همین رو حین کار با عوامل عفونی در آزمایشگاه، لازم است اقدامات مناسبی برای محافظت از کارکنان و محیط انجام شود. اما پیش از بیان این اقدامات محافظتی، بهتر است ابتدا مروری بر فعالیت‌هایی داشته باشیم که سبب ایجاد بیوآئروسل‌های آزمایشگاهی می‌شوند. در ادامه پرتکرارترینِ این فعالیت‌ها را بیان خواهیم کرد:

• درآوردن تجهیزات حفاظت فردی مانند دستکش‌ها
• ریختن مایعات و نمونه‌های آزمایشگاهی روی سطوح
• باز کردن درب تجهیزات و ظروف
• حجم‌برداری با سمپلر یا پیپت
• تکان دادن یا چرخاندن لوله‌ها و ظروف در باز
• شکستن ظروف کشت
• استفاده از لوپ
• قرار دادن لوپ داغ در محیط کشت
• استفاده از سرنگ و سوزن
• مراحل سانتریفیوژ کردن مانند پر کردن لوله‌های سانتریفیوژ، باز کردن درب لوله یا باگت‌ها پس از سانتریفیوژ کردن و شکستن لوله‌ها
• همگن سازی و مخلوط کردن نمونه
• کار با سل سورترها (Cell sorters)
• کار با تجهیزات خلاء
• تلقیح کردن
• تمیز کردن قفس و تغییر مکان حیوانات
• نمونه‌گیری از حیوانات، تخم‌ها و سایر روش‌های ویروس شناسی
• کالبد شکافی حیوانات آلوده

اقدامات ایمن برای به حداقل رساندن میزان بیوآئروسل‌های آزمایشگاهی

همانطور که در قسمت‌ قبلی نیز به آن اشاره شد بسیاری از فعالیت‌های آزمایشگاهی سبب تولید بیوآئروسل‌های آزمایشگاهی می‌شوند. به همین دلیل است که کاربران آزمایشگاهی باید با تجهیزات و فعالیت‌هایی که ممکن است سبب تولید بیوآئروسل شود آشنا بوده و روش‌های صحیح و ایمنی را به کار گیرند. استفاده از تجهیزات ایمنی مناسب به همراه روش‌های ایمن، برای به حداقل رساندن تولید و قرار گرفتن در معرض بیوآئروسل‌های آزمایشگاهی ضروری است. در ادامه به برخی از مهم‌ترین این اقدامات ایمنی اشاره خواهیم داشت.

۱. استفاده از تجهیزات مناسب

همچنین استفاده از سانتریفیوژهای ایمنی با مکانیزم‌های قفل اتوماتیک و باگت‌ها و روتورهای درب‌دار نیز می‌تواند تا حد زیادی از انتشار بیوآئروسل‌های آزمایشگاهی و خطرات ناشی از استنشاق این ذرات جلوگیری کند.

۲. رعایت نکات کار با سانتریفیوژ

کار با سانتریفیوژ یکی از مایع اصلی تولید بیوآئروسل‌های آزمایشگاهی است. به همین دلیل حین کار با این تجهیز، کاربران باید به نکات ایمنی توجه ویژه‌ای داشته باشند. به طور مثال:

• سانتریفیوژ را به طور منظم بررسی کنید تا از عدم نشت نمونه در محفظه سانتریفیوژ اطمینان حاصل کنید.
• از لوله‌های نشکن استفاده کنید.
• لوله‌های سانتریفیوژ را بیش از حد پر نکنید.
• بعد از پر کردن لوله‌، درب لوله‌ها را محکم ببندید و قسمت بیرونی آن‌ها را با مواد ضد عفونی کننده پاک کنید.
• به بالانس بودن چیدمان نمونه‌ها داخل روتور دقت کنید.
• توصیه می‌شود در صورت امکان فرایند سانتریفیوژ کردن را در یک کابینت ایمنی بیولوژیکی انجام دهید. در غیر این صورت حتما از روتورها و باگت‌هایی استفاده کنید که درب آن‌ها به خوبی بسته شود.
• بلافاصله پس از اتمام فرایند، درب سانتریفیوژ یا روتور را باز نکنید. اجازه دهید سانتریفیوژ کاملاً متوقف شود حداقل 30 دقیقه صبر کنید. این کار باعث می‌شود که اگر نشت یا شکستگی در طول سانتریفیوژ رخ داده باشد، آئروسل‌ها ته نشین شوند.
• هرگز از محدوده‌ی سرعت مشخص شده روتور که در دفترچه راهنمای دستگاه، ذکر شده است، فراتر نروید.
• داخل و خارج باگت‌ها را قبل و بعد از استفاده ضد عفونی کنید.
• باگت‌ها و روتور را به طور منظم از نظر خرابی بررسی کنید. در صورت لزوم آن‌ها را جایگزین کنید.
• در صورت امکان، سانتریفیوژ را در یک محوطه‌ی دارای تهویه مخصوص نصب کنید تا هوا از طریق فیلترهایی مانند HEPA از فضا خارج می‌شود.

۳. رعایت نکات کار با همزن آزمایشگاهی

هم‌زدن و مخلوط کردن نمونه‌های آزمایشگاهی یکی از فعالیت‌های مهم و پرکاربرد در آزمایشگاه‌ها محسوب می‌شود که البته یکی از منابع تولید بیوآئروسل‌های آزمایشگاهی نیز هست. به همین دلیل کاربران حین کار با همزن‌های آزمایشگاهی باید به نکات زیر توجه داشته باشند:

• همزن را در یک کابینت ایمنی بیولوژیکی قرار دهید. در غیر این صورت توصیه می‌شود یک حوله آغشته به مواد ضد عفونی کننده را در بالای همزن قرار دهید.
• به طور مرتب همزن را از نظر نشت بررسی کنید.
• قبل از باز کردن درب همزن یا لوله ها حداقل 5 دقیقه صبر کنید تا آئروسل‌ها ته نشین شوند.
• همزن را به طور مرتب از نظر خرابی بررسی کنید.
• قبل و بعد از استفاده، تمام سطوح دستگاه را ضد عفونی کنید.

۴. رعایت نکات کار با سمپلر و پیپت آزمایشگاهی

حجم‌برداری نیز در کنار استفاده از سانتریفیوژ و همزن‌های آزمایشگاهی، یکی از فعالیت‌های روزمره در اغلب آزمایشگاه‌ها است. حجم‌‌برداری نیز می‌تواند سبب تولید بیوآئروسل‌های آزمایشگاهی شود. به همین دلیل کاربران باید حین استفاده از سمپلرها به نکات زیر توجه داشته باشند:

• هرگز نمونه را با اعمال فشار بیش از حد به دکمه سمپلر تخلیه نکنید. حین تخلیه نمونه نوک سمپلر را به دیواره داخلی ظرف تماس دهید.
• نوک سمپلرهای مصرف شده را درون سیفتی باکس دفع کنید تا تشکیل آئروسل به حداقل برسد.
• در صورت حجم‌برداری از مواد خطرناک مانند نمونه‌های بیولوژیکی، رادیواکتیو و یا سمی، سمپلرها را حتما اتوکلاو کنید.
• برای پرکردن پیپت‌پاستورها از پیت پر کن استفاده کنید.
• به جای پیپت‌های TC از پیپت‌های TD استفاده کنید. زیرا در اندازه‌گیری‌ها آخرین قطرات موجود در پیپت TD نیازی به دفع یا دمیدن ندارند.

سایر اقدامات احتیاطی

• برای دفع لوپ از سیفتی باکس استفاده کرده و درب آن را کامل ببندید.
• اگر حین کار با مواد و نمونه‌های آزمایشگاهی نشتی رخ داد، منطقه را ترک کرده، درب بخش را ببندید، ۳۰ الی ۶۰ دقیقه صبر کنید تا آئروسل‌ها ته نشین شوند.

جمع‌بندی

بیوآئروسل‌های آزمایشگاهی یکی از معضلات و مخاطرات جدی برای سلامت کارکنان یک آزمایشگاه محسوب می‌شوند. از آنجایی که بسیاری از فعالیت‌های روزمره آزمایشگاهی از جمله سانتریفیوژ کردن و حجم‌برداری سبب تولید بیوآئروسل‌های آزمایشگاهی می‌شوند، توجه به اقدامات ایمنی برای کاهش تولید بیوآئروسل‌ها بسیار اهمیت دارد. در این مطلب سعی کردیم تا مروری بر منابع اصلی‌ تولید بیوآئروسل‌های آزمایشگاهی داشته و اقدامات لازم برای کاهش خطر این ذرات را بیان کنیم.

امیدواریم این مطلب مورد توجه شما قرار گرفته باشد.