روز ملی فیزیوتراپی: بهبود کیفیت دوران سالمندی با فیزیوتراپی سالمندان

هر ساله روز دوم مرداد به عنوان روز فیزیوتراپی در ایران تکریم می‌شود. این روز فرصت مغتنمی برای قدردانی از زحمات یکی از مهم‌ترین بخش‌های سلامت در ایران است. انتخاب این روز به عنوان روز ملی فیزیوتراپی علاوه بر نشان دادن اهمیت این حرفه، حاکی از سیر صعودی پیشرفت این شاخه از پزشکی، جهت بهبود کیفیت زندگی افراد و بالابردن سلامت جامعه است.

همچنین لازم است تا به مناسبت این روز ملی، از متخصصین فیزیوتراپی نیز قدردانی و تشکر شود. این افراد نقشی اساسی در شناخت عواملی موثر در عدم توانایی افراد و یا عدم استقلال شخصی آن‌ها جهت انجام فعالیت‌های روزمره دارند و پس از شناخت این عوامل، راه‌هکارهایی برای غلبه بر ناتوانی افراد و به‌ویژه سالمندان ارائه می‌کنند.

باید به این مسئله توجه داشت که تعداد افراد سالمند در جهان به‌سرعت رو به افزایش است و این پدیده‌ی جهانی، کشورهای توسعه‌یافته و همچنین در حال توسعه را به شدت تحت تاثیر قرار می‌دهد. روند پیری با بروز مشکلاتی برای افراد سالمند همراه است که ناتوانی جزء شاخص‌ترین آن‌ها است. بنابراین، توجه به وضعیت سالمندان می‌تواند یکی از موضوعات بسیار مهمی باشد که باید به آن پرداخته شود. در این نوشته و به مناسبت روز ملی فیزیوتراپی قصد داریم تا اهمیت این حرفه را از نقطه نظر فیزیوتراپی سالمندان^[1] مورد بررسی قرار دهیم. در ادامه با ما همراه باشید.

لازم به ذکر است که با آغاز دوره‌ی سالمندی مشکلات و بیماری‌های بیش‌تری، سلامت افراد را تهدید می‌کند و ممکن است سالمندان به مدت طولانی در بیمارستان‌ها بستری شوند و یا نیاز به عمل‌های جراحی متعددی داشته باشند که این مسائل اهمیت مراقبت از آن‌ها را بسیار بیش‌تر می‌کند. عدم توانایی در انجام کارهای روزانه یکی دیگر از مشکلاتی‌است که سالمندان با آن دست و پنجه نرم می‌کنند و این محدودیت، تاثیر به‌سزایی در زندگی روزمره آن‌ها خواهد داشت. فیزیوتراپی سالمندان یکی از شاخه‌های علم فیزیوتراپی است که در بهبود کیفیت زندگی و همچنین عملکرد فیزیکی این افراد بسیار موثر است.

اگرچه فیزیوتراپی سالمندان نمی‌تواند روند پیری را متوقف کند، اما قادر است تا اثر مشکلاتی که افزایش سن بر بدن و زندگی افراد دارد را کاهش دهد.

فواید فیزیوتراپی سالمندان در بهبود عملکرد حرکتی

با افزایش سن، بدن به‌ناچار دچار تغییرات فیزیکی بسیاری می‌شود. این تغییرات طبیعی که مرتبط با افزایش سن هستند می‌توانند شامل کاهش تراکم استخوانی (پوکی استخوان)، کاهش قدرت عضلانی، افزایش چربی بدن، ضعف هماهنگی اندام‌های بدن و خشکی مفاصل شوند. این‌گونه مسائل معمولا تحرک سالمندان را دچار مشکل کرده و منجر به عدم تعادل آن‌ها می‌شوند که زمین‌خوردن و شکستگی استخوان‌ها را به دنبال خواهد داشت.

علاوه بر این‌، افراد سالمند ممکن است از بیماری‌ها و شرایط دشوار زیادی رنج ببرند و همین مسئله اهمیت فیزیوتراپی سالمندان را بسیار بیش‌تر می‌کند. این مشکلات عموما شامل مشکلات مغز و اعصاب مانند سکته‌ی مغزی و یا بیماری پارکینسون^[2]، مشکلات عروقی مانند بیماری‌های قلبی و آنژین (درد در ناحیه‌ی قفسه‌ی سینه)، زمین خوردن، شکستگی‌، پوکی استخوان، آرتروز و دردهای ناشی از آن، زوال عقل و ضعف و ناتوانی می‌شود. فیزیوتراپی سالمندان می‌تواند در بسیاری از این موارد باعث بهبود شرایط فرد سالمند شود.

به طور مثال، بیماری پارکینسون که در اثر از بین رفتن سلول‌های قسمتی از مغز ایجاد می‌شود، بسیار در سالمندان شایع است. این سلول‌ها وظیفه‌ی کنترل حرکات بدن را بر عهده دارند. علائم رایج این بیماری شامل لرزش بدن، سفت شدن عضلات، کندی حرکات و از بین رفتن حس و حالت صورت است. فیزیوتراپی سالمندان مبتلا به پارکینسون، باعث بهبود وضعیت بدنی، عملکرد دست‌ها و حفظ تعادل آن‌ها هنگام راه رفتن می‌شود.

همچنین با افزایش جمعیت سالمند در جهان، تعداد افرادی که به ضعف، ناتوانی و زوال عقل مبتلا هستند افزایش می‌یابد. فیزیوتراپی سالمندان می‌تواند برای این دسته از افراد نیز مفید باشد.

فیزیوتراپی سالمندان باعث احیای مجدد شکستگی‌ها می‌شود

یکی دیگر از دلایلی که لازم است تا فیزیوتراپی سالمندان انجام شود، نداشتن قدرت بدنی و تعادل کافی حین انجام کارهای روزمره است. سالمندان عموما به دلیل ترس از زمین خوردن، از انجام ورزش و سایر فعالیت‌های فیزیکی خودداری می‌کنند. انجام فیزیوتراپی سالمندان، می‌تواند موثرترین روش برای افزایش و بازسازی قدرت بدنی و همچنین جلوگیری از خطر زمین خوردن این افراد باشد. این امر باعث می‌شود تا سالمندان بتوانند بدون ترس از زمین خورن در بیرون از منزل از زندگی خود لذت ببرند.

فیزیوتراپی در کنار حفظ توانایی فیزیکی و برگرداندن قدرت بدنی سالمندان، تاثیر به‌سزایی در احیای مجدد بعد از شکستگی‌ها نیز دارد. افراد سالمند عموما پس از بستری شدن طولانی مدت در بیمارستان‌ها به دلیل شکستگی و یا مشکلات دیگر، دچار خشکی مفاصل می‌شوند. انجام فیزیوتراپی در این شرایط به آن‌ها کمک می‌کند تا قدرت فیزیکی و تحرک بدنی خود را باز گردانند. علاوه‌ بر این، یادگرفتن تمرینات و تکنیک‌های فیزیوتراپی و انجام آن‌ها باعث برگرداندن تعادل بدنی شده و از زمین خوردن سالمندان تا حد امکان جلوگیری می‌کند.

پوکی استخوان و ایجاد شکستگی به‌خصوص در ناحیه‌ی لگن، یکی دیگر از  مشکلاتی است که سالمندان با آن دست و پنجه نرم می‌کنند. فیزیوتراپی در این موارد می‌تواند به تقویت عضلات کمر و پشت و افزایش تراکم استخوانی کمک ‌کند.

توان‌بخشی سالمندان= کاهش دردها

لازم است به این نکته توجه شود که بسیاری از دردهایی که سالمندان از آن رنج می‌برند مانند درد کمر و یا گردن، عموما ناشی از گردش خون ضعیف و خشک شدن مفاصل است که به دلیل نداشتن تحرک کافی ایجاد می‌شود. اکثر این دردها با فیزیوتراپی قابل درمان خواهند بود. فیزیوتراپی سالمندان در واقع بهترین روش جهت بهبود گردش خون و بالابردن انرژی در این افراد و در نتیجه کاهش دردها می‌باشد.

باید توجه شود که بیماری آرتروز نیز یکی از شایع ترین مشکلاتی است که بروز آن ارتباط تنگاتنگی با افزایش سن دارد. این بیماری باعث ایجاد دردهای شدیدی در مفاصل و به ویژه زانو می‌شود و معمولا هرچه دردهای ناشی از این بیماری بیش‌تر باشند، شخص سالمند تمایل کم‌تری نسبت به انجام فعالیت‌های فیزیکی نشان می‌دهد. فیزیوتراپی در سالمندان می‌تواند در کاهش دردهای ناشی از آرتروز موثر باشد.

فیزیوتراپی سالمندان، قبل و بعد از عمل جراحی

 انجام فیزیوتراپی‌ سالمندان، قبل و یا بعد از عمل‌های جراحی، به روند بهبود آن‌ها کمک بسیار زیادی خواهد کرد. فیزیوتراپی قبل از عمل جراحی باعث می‌شود تا بدن فرد انعطاف‌پذیری لازم را جهت انجام عمل جراحی داشته باشد و این اطمینان را به پزشک می‌دهد که بدن شخص سالمند، کاملا آماده جراحی است. این عمل به افزایش گردش خون کمک می‌کند و باعث می‌شود تا مقدار کافی از مواد مغذی و اکسیژن به سلول‌ها و بافت‌های بدن برسد.

 بعد از عمل جراحی، بیمار در دوره‌ی نقاهت خود به بازیابی قدرت بدنی نیاز دارد. فیزیوتراپی به سالمندان کمک می‌کند تا در این دوره به آرامی تحرک خود را بالا برده و قدرت بدنی خود را به‌دست آورند.

لازم به ذکر است که در دوره‌ی نقاهت، افراد سالمند عموما به دلیل انجام عمل جراحی، توانایی بسیار کمتری برای انجام کارهای روزمره‌ی خود دارند. بنابراین معمولا قادر به استفاده از سرویس بهداشتی نیستند. به همین منظور لگن‌های بهداشتی‌ای طراحی شده‌اند که روش مناسبی برای جمع‌آوری ادرار و مدفوع بیماران سالمند هستند.

در همین راستا باید توجه شود که طراحی قدیمی لگن‌هایی که عموما مورد استفاده قرار می‌گیرند، سبب بروز مشکلات زیادی برای سالمند و پرستار شده و ممکن است باعث وخیم شدن شرایط بیمار و حتی ایجاد زخم بستر گردد. بنابراین باید در انتخاب آن‌ها دقت کرد.

شرکت پل ایده‌آل پارس به منظور حذف معایب ذکر شده، اقدام به تولید لگن بهداشتی نمود که استفاده از آن بسیار آسان‌تر و خوشایند‌تر است و از طراحی مناسب و ارگونومیک بهره می‌برد. هنگام استفاده از این لگن‌های بهداشتی بر خلاف سایر لگن‌های مشابه، بیماران مونث نیز به اندازه‌ی مردان احساس رضایت می‌کنند. به‌علاوه لگن بهداشتی P.I.P دارای سرپوش بوده و این مسئله سبب می‌شود تا از انتشار بوی ناخوشایند و پاشش، هنگامی که فرد دچار اسهال است جلوگیری شده و اندام تناسلی بیمار کاملا پوشیده شود.

همچنین طراحی این لگن به‌گونه‌ای است که فشار موضعی بسیار کمی به پشت بیمار وارد شده و طراحی دقیق دهانه باعث می‌شود تا بدن فرد با مدفوع خود تماس پیدا نکرده و از بروز زخم بستر و یا عفونت پیش‌گیری شود. بدنه‌ی گود، وجود دو دستگیره و دو مخزن در لگن‌های بهداشتی P.I.P باعث می‌شود تا کنترل این لگن‌ها آسان‌تر شده و محتویات آن بیرون ریخته نشود. بنابراین این لگن‌های بهداشتی می‌توانند گزینه‌ی مناسبی برای سالمندانی که دوران نقاهت خود را پشت سر می‌گذارند باشند.

توان‌بخشی سالمندان پس از سکته‌ی مغزی

سکته‌ی مغزی یکی از عوامل ایجاد ناتوانی تحرکی در جهان است که باعث کاهش کیفیت زندگی افراد می‌شود. بروز این بیماری با بالا رفتن سن افزایش می‌یابد به‌طوری‌که حدود 50% از سکته‌های مغزی در افرادی رخ می‌دهند که بالای 75 سال سن دارند. این مسئله حرکات طبیعی ماهیچه‌ها را دچار مشکل می‌کند و یا به فلج شدن یک سمت از بدن (همی پلیژی^[3])، اختلالات بلع و مشکلات تعادلی منجر می‌شود. فیزیوتراپی سالمندان در رفع این مشکلات بسیار موثر خواهد بود. انعطاف‌پذیری سیستم عصبی^[4] در اوایل بروز آسیب، بسیار بیش‌تر است. بنابراین فیزیوتراپی افرادی که دچار سکته‌ی مغزی شده‌اند باید بلافاصله آغاز شود. در واقع هدف فیزیوتراپی سالمندان در این مورد، بهبود عملکرد مغز و حواس بدن، استقلال فردی سالمند برای انجام کارهای شخصی، جلوگیری از بروز زخم بستر، اسپاسم عضلانی و مشکلات و سکته‌های ثانویه است.

همچنین ممکن است فرد در صورت ضعیف بودن عضلات قفسه‌ی سینه، به فیزیوتراپی قفسه‌ی سینه^[5] نیز نیاز داشته باشد.

به‌طور معمول، حدود 45 دقیقه فیزیوتراپی روزانه جهت بهبود مشکلات ناشی از سکته‌ی مغزی و توان‌بخشی سالمندان توصیه می‌شود.

روش‌های مورد استفاده در فیزیوتراپی سالمندان

اکثر برنامه‌های درمانی در فیزیوتراپی سالمندان شامل تمرینات ورزشی منظم می‌شوند. هدف اصلی این تمرینات بالابردن تعادل، قدرت بدنی و میزان تحرک فرد سالمند است.

سایر روش‌های فیزیوتراپی شامل منوال‌تراپی (درمان‌دستی^[6])، سرما درمانی و گرما درمانی (ترموتراپی^[7])، الکتروتراپی، سوزن خشک و طب سوزنی، آب درمانی^[8] در استخرها و مغناطیس درمانی^[9] می‌شود که جهت توان‌بخشی و کاهش درد سالمندان در نظر گرفته شده‌اند.

• منوال‌تراپی (درمان‌دستی): در این روش از تکنیک‌های تحرک مفاصل، ورزش و حرکات کششی، ارزیابی دامنه‌ی حرکتی مفاصل^[10](ROM)، ماساژ درمانی^[11] و نوار درمانی^[12] جهت کاهش دردهای گردن، کمر و شانه و بهبود عملکرد مفاصل در سالمندان استفاده می‌شود.

• ترموتراپی: با استفاده از ترموتراپی می‌توان دردهای ناشی از آرتروز و آرتریت را کاهش داد و از خشک شدن مفاصل افراد سالمند جلوگیری کرد.

• الکتروتراپی: در این روش عموما پوست و اعصاب بدن توسط امواج مافوق صوت (اولتراسوند)، امواج دیاترمی^[13] و جریان تنس^[14] تحت تاثیر تحریکات الکتریکی قرار می‌گیرند و این عمل در کاهش درد و افزایش توان افراد موثر است.

• مگنت‌تراپی: همان‌طور که گفته شد افراد سالمند عموما به پوکی استخوان دچار هستند و این امر باعث می‌شود تا به‌راحتی دچار شکستگی‌های استخوان شوند. روش مغناطیس‌درمانی یکی از راه‌های موثر در فیزیوتراپی سالمندان، جهت تسریع روند بهبود استخوان و کاهش دردهای ناشی از شکستگی‌ها است.

• سوزن خشک و طب سوزنی: از این روش‌ها جهت کاهش درد، بهبود عملکرد عضلات و بالابردن حرکت فیزیکی سالمندان استفاده می‌شود.

لازم است به این مسئله توجه شود که برای موثر بودن روند فیزیوتراپی سالمندان و متدهای مورد استفاده، ابتدا باید یک ارزیابی دقیق و واضح از وضعیت فیزیکی این افراد انجام شود. ارائه یک توضیح کامل و جامع از وضعیت سالمند، می‌تواند کمک زیادی به روند درمان او کند.

با مروری کلی بر مطالب گفته شده می‌توان دریافت که در واقع هدف اصلی فیزیوتراپی سالمندان، بهبود کیفیت دوران سالمندی است. بنابراین به مناسبت روز ملی فیزیوتراپی، این مقاله با صحبت درمورد مشکلات این قشر از جامعه و فواید انجام فیزیوتراپی سالمندان، امیدوار است تا این شاخه از علم فیزیوتراپی در کشور گسترش یافته و بیش‌تر مورد توجه قرار گیرد.

به نظر شما فیزیوتراپی تا چه حد می‌تواند در بهبود زندگی سالمندان موثر باشد؟ نظرات خود را با دیگر خوانندگان ما در میان بگذارید.

واژه‌نامه