هرآنچه که لازم است در مورد بیماری دیابت و درمان آن بدانید

دیابت یا بیماری قند نوعی بیماری مزمن است که در صورت عدم درمان صحیح و به موقع آن، می‌تواند عوارض جدی در پی‌داشته باشد. از آنجا که این بیماری علائم به خصوصی ندارد و 50 درصد از مبتلایان به دیابت از بیماری خود بی‌اطلاع هستند، به این بیماری لقب “بیماری خاموش” داده‌اند.

بیماری دیابت نوعی اختلال متابولیک است که در آن بدن قادر به تولید انسولین کافی نیست و یا نمی‌تواند از آن به درستی استفاده نماید.

طبق تحقیقات صورت گرفته در آمریکا، چیزی در حدود 30/2 میلیون فرد بالای 18 سال به بیماری دیابت مبتلا هستند که البته تعدادی از این افراد هنوز به دیابت خود پی‌نبرده‌اند. همچنین طبق آمار منتشر شده از سوی فدراسیون بین‌المللی دیابت، بیش از 418 میلیون نفر از بزرگسالان در سراسر جهان به دیابت مبتلا هستند و برآورد می‌شود که این رقم تا 25 سال آینده به بیش از 600 میلیون نفر خواهد رسید.

در کشورمان نیز بنابر گفته‌ی رئیس انجمن دیابت ایران، آمار ابتلا به دیابت در میان جمعیت بالای 18 سال، 12 درصد است که بیشتر موارد ابتلا به این بیماری نیز از سن 30 سالگی به بعد دیده می‌شود [1].

نکته‌ای مهمی که وجود دارد آن است که با توجه به تغیر فرهنگ زندگی، تغذیه نامناسب و کاهش فعالیت جسمانی، ابتلا به دیابت در سنین 13 یا 14 سالگی هم دیده می‌شود که این خود باید به عنوان هشدار تلقی شود.

در ادامه با ما همراه باشید تا در مورد این قاتل خاموش بیشتر بدانید.

دیابت چیست؟

دیابت بیماری است که در آن بدن قادر به تولید انسولین کافی نیست و یا نمی‌تواند از آن به درستی استفاده نماید. اما انسولین چیست؟

 انسولین یک هورمون است که پانکراس آن را تولید می‌کند و باعث می‌شود تا گلوکز موجود در خون به سلول‌ها وارد شود. سلول‌ها نیز از گلوکز استفاده کرده و انرژی تولید می‌کنند. زمانی که بدن به اندازه‌ی کافی انسولین تولید نکند و یا نتواند به درستی از آن استفاده نماید، سوخت و ساز بدن با مشکل مواجه شده و میزان گلوکز در خون افزایش می‌یابد. این افزایش گلوکز در طولانی مدت فرد را دچار مشکلات سلامتی کرده و باعث می‌شود تا عوارض مختلفی در او بروز پیدا نماید.

انواع بیماری دیابت

دیابت انواع مختلفی دارد که از جمله‌ی انواع شایع آن میتوان به دیابت نوع 1^[1]، دیابت نوع 2^[2]، دیابت بارداری^[3] و پیش دیابت^[4] نام برد. انواع کمتر شناخته شده‌ی دیابت نیز شامل “دیابت ژنتیکی^[5]” و “دیابت مرتبط با فیبروز کیستیک^[6]” می‌شود.

بیماری دیابت نوع 1

در بیماری دیابت نوع 1 بدن قادر به تولید انسولین نیست. در این نوع دیابت سیستم ایمنی بدن به سلول‌هایی از پانکراس که وظیفه‌ی تولید انسولین را دارند، حمله کرده و باعث تخریب آن‌ها می‌شود. دیابت نوع 1 معمولا در کودکان و جوانان تشخیص داده می‌شود و به همین علت با نام دیابت جوانان نیز شناخته می‌شود. نکته‌ای که باید بدان توجه داشت آن است که افراد مبتلا به بیماری دیابت نوع 1 نیاز دارند تا به صورت روزانه به خود انسولین تزریق نمایند.

بیماری دیابت نوع 2

در دیابت نوع 2 نحوه‌ی مصرف انسولین توسط بدن تحت تاثیر قرار می‌گیرد. برخلاف دیابت نوع 1، در دیابت نوع 2 بدن هنوز قادر به تولید انسولین است اما سلول‌ها به‌طور صحیح و موثری به آن واکنش نشان نمی‌دهند. بیماری دیابت نوع 2 می‌تواند در هر سنی در فرد ایجاد شود اما معمولا بروز این نوع از دیابت در افراد میانسال و سالمند بیشتر اتفاق می‌افتد.

 بر اساس آمار موسسه ملی دیابت و گوارش و بیماری‌های کلیوی ایالات متحده آمریکا^[7]، دیابت نوع 2 شایع‌ترین نوع دیابت است و رابطه‌ی زیادی با چاقی دارد.

دیابت بارداری

این نوع از بیماری دیابت در زمان بارداری زنان اتفاق می‌افتد که در این دوره حساسیت بدن نسبت به انسولین کاهش می‌یابد. دیابت بارداری در تمام زنان باردار بروز پیدا نمی‌کند و معمولا پس از زایمان، خودبه‌خود درمان می‌شود. اما باید به این نکته توجه کنید که چنانچه در طول مدت بارداری دچار دیابت بارداری شده باشید، احتمال ابتلا به دیابت نوع 2 در شما افزایش می‌یابد.

دوره‌ی پیش دیابت 

پزشک‌ها معمولا کسانی که قند خونشان در رنج 108 الی 125 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر (mg/dL) ‌باشد، به عنوان افراد دارای دیابت مرزی (پیش دیابت) یاد می‌کنند و به این دوره، دوره‌ی پیش دیابت می‌گویند.

قند خون در افراد نرمال چیزی بین 70 الی 108 میلی‌گرم بر دسی لیتر (mg/dL) است در حالی که افراد دارای دیابت، در حالت ناشتا دارای قند خونی بیشتر از 126 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر (mg/dL) هستند.

دوره‌ی پیش دیابت بدین معنا است که قند خون از حالت طبیعی بیشتر است اما نه تا اندازه‌ای که فرد را مبتلا به بیماری دیابت تشخیص دهند. افراد دارای دیابت مرزی، در خطر ابتلا به دیابت نوع 2 هستند و اگر تغییراتی را در سبک زندگیشان ایجاد نکنند، ممکن است به بیماری دیابت مبتلا شوند.

علل ابتلا به دیابت مرزی و دیابت نوع 2، یکسان هستند. این عوامل عبارتند از:

• داشتن اضافه وزن
• سابقه‌ی خانوادگی ابتلا به دیابت
• سطح کلسترول لیپوپروتئین پرچگالی^[8] کمتر از 40 mg/dL یا 50 mg/dL.
• سابقه‌ی فشار خون بالا
• سابقه‌ی ابتلا به دیابت بارداری و یا به دنیا آوردن کودک با وزن بیش از 9 پوند (4 کیلوگرم)
• سابقه‌ی ابتلا به سندروم تخمدان پلی کیستیک^[9]
• سن بیشتر از 45 سال
• داشتن سبک زندگی غیرفعال

اگر پزشک تشخیص دهد که شما به دیابت مرزی مبتلا هستید، به شما توصیه‌هایی در جهت بهبود سبک زندگیتان خواهد کرد تا از پیشرفت به دیابت نوع 2 جلوگیری شود.

علائم ابتلا به بیماری دیابت

علائم و نشانه‌های مختلفی برای ابتلا به بیماری دیابت ذکر شده است. این علائم در بعضی از موارد می‌توانند آنقدر خفیف باشند که فرد حتی متوجه آن‌ها نشود. این مساله مخصوصا در مورد ابتلا به دیابت نوع 2 صادق است. بسیاری از افراد متوجه ابتلای خود به دیابت نوع 2 نمی‌شوند و این مساله در طولانی مدت باعث صدمات زیادی به سلامتی آن‌ها خواهد شد.

نشانه‌ها و علائم دیابت نوع 1 اما به سرعت در فرد ظاهر می‌شوند و معمولا از شدت بیشتری نیز برخوردار هستند.

از جمله‌ی علائم ابتلا به دیابت میتوان به موارد زیر اشاره کرد:

• تکرر ادرار: افزایش غیر عادی میزان ادرار یکی از علائم اولیه‌ی ابتلا به دیابت است. با افزایش میزان گلوکز در خون، کلیه‌ها باید بیشتر کار کنند تا قند اضافی را از بدن دفع نمایند. این اتفاق باعث می‌شود که فرد نیاز داشته باشد به صورت مکرر دفع ادرار کند.
• تشنگی زیاد: به دلیل آن‌که دیابت باعث افزایش حجم ادرار و از دست دادن آب می‌شود، فرد احساس به صورت مکرر احساس تشنگی می‌کند.
• احساس گرسنگی و خستگی دائمی: غذایی که می‌خورید در بدنتان تبدیل به گلوکز می‌شود که به منبع انرژی سلول‌ها محسوب می‌شود. اما بدن نیاز به انسولین دارد تا بتواند گلوکز را به سلول‌ها برساند. در بیماری دیابت، بدن به اندازه کافی انسولین تولید نمی‌کند و یا بدن نمی‌تواند به درستی از انسولین استفاده نماید. بنابراین گلوکز لازم برای تولید انرژی به سلول‌ها نمی‌رسد و این مساله باعث احساس گرسنگی و خستگی دائمی در شما می‌شود.

از جمله دیگر علائم ابتلا به بیماری دیابت میتوان به خشکی دهان، کاهش وزن بی‌دلیل، تاری دید و سر درد اشاره کرد.

ابتلا به بیماری دیابت چه عوارضی بر بدن دارد؟

بیماری دیابت یک شرایط مزمن و خطرناک است. بر طبق آمار انجمن دیابت آمریکا (^[ADA^[10)، این بیماری هفدهمین علت مرگ در ایالات متحده‌ی آمریکا است.

گرچه دیابت قابل کنترل‌کردن است اما چنانچه جدی گرفته نشود، عوارض جانبی آن می‌تواند زندگی فرد را با مشکلات عمده‌ای روبرو کند و سلامت فرد را با خطرات مهلکی مواجه سازد.

از جمله عوارضی که ابتلا به بیماری دیابت در فرد ایجاد می‌کند، میتوان به موارد زیر اشاره کرد:

• بیماری‌های لثه و دندان
• مشکلات مرتبط با چشم و از دست‌دادن بینایی
• مشکلات مرتبط با پا مانند بی‌حسی، زخم‌ها و جراحاتی که دیر درمان می‌شوند
• بیماری‌های قلبی
• آسیب عصبی مانند نوروپاتی دیابتی^[11]
• سکته
• بیماری کلیوی

چنانچه ابتلا به دیابت سبب بروز بیماری کلیوی شود، ممکن است تا در نهایت کلیه‌ی شخص بیمار از کار افتد. در این صورت فرد به “احتباس آب^[12]” دچار شده و بدن نمی‌تواند آب را به درستی دفع کند. در چنین حالتی شخص ممکن است مشکلاتی را نیز در رابطه با کنترل مثانه‌ی خود پیدا نماید.

روش‌های کنترل بیماری دیابت

اگر شخصی به دیابت نوع 2 مبتلا باشد، پزشکان اغلب به او توصیه می‌کنند تا سبک زندگیش را تغییر دهد. این تغییر سبک زندگی به کاهش وزن و بهبود وضعیت سلامت فرد کمک می‌کند.

پزشکان معمولا افراد مبتلا به دیابت را به یک متخصص تغذیه نیز معرفی می‌کنند. متخصص تغذیه می‌تواند به این افراد در داشتن یک سبک زندگی سالم، فعال و متعادل کمک کنند.

قدم‌هایی که یک فرد مبتلا به دیابت می‌تواند در جهت داشتن یک سبک زندگی سالم بردارد، شامل موارد زیر است:

• داشتن رژیم غذایی سالم و گنجاندن مواد مغذی مانند غلات، میوه‌جات، سبزیجات، پروتئین بدون چربی^[13]، مواد لبنی کم‌چرب و چربی‌های سالم (مانند مغزهای آجیل) در برنامه‌ی غذایی.
• از مصرف غذاهای دارای شکر زیاد مانند نوشابه، غذاهای سرخ کرده و دسرهای شیرین که ارزش غذایی پایینی دارند، پرهیز کنید.
• ورزش را به برنامه‌ی روزانه‌ی خود اضافه کنید. حداقل 5 روز در هفته و هر روز به مدت 30 دقیقه وقت خود را به ورزش‌هایی مانند پیاده‌روی، ایروبیک، دوچرخه سواری و یا شنا اختصاص دهید.
• در هنگام ورزش‌کردن، به میزان قند خون خود توجه کنید و علائمی مانند سرگیجه، ضعف و یا تعرق شدید را جدی بگیرید.

استفاده از انسولین

 افراد مبتلا به دیابت نوع 1 و همچنین برخی از افراد مبتلا به دیابت نوع 2، نیاز دارند تا به‌منظور جلوگیری از بالارفتن قند خون خود، به صورت تزریقی و یا استنشاقی انسولین مصرف نمایند.

انسولین انواع مختلفی دارد که بر طبق میزان ماندگاری تاثیرشان به 4 دسته‌ی سریع اثر^[14]، رگولار^[15]، متوسط اثر^[16] و طولانی اثر^[17] تقسیم‌بندی می‌شوند.

بعضی از افراد به منظور آنکه بتوانند قند خون خود را به صورت پایدار و دائمی در محدوده‌ی مناسب نگه دارند، از انسولین طولانی اثر و یا ترکیبی از انواع انسولین‌ها استفاده می‌کنند.

توجه داشته باشید که قبل از مصرف انسولین، حتما با پزشک خود در مورد میزان و نوع انسولین، مشورت نمایید.

به چه میزان باید انسولین مصرف کرد؟

انسولین به افراد مبتلا به دیابت، کمک می‌کند تا زندگی‌ فعال و نرمالی داشته باشند. اما اگر فردی به مقدار بیش از حد انسولین مصرف نماید، با عوارض جانبی خطرناکی مواجه خواهد شد.

مصرف بیش از حد انسولین می‌تواند موجب ایجاد هیپوگلیسیمی^[18] و یا افت شدید قند خون شود که در نهایت باعث بروز حالت تهوع، تعرق و لرزش در فرد می‌شود.

افراد مبتلا به بیماری دیابت باید به صورت منظم میزان قند خون خود را با استفاده از دستگاه قند خون خانگی بررسی نمایند و از مقدار آن آگاه باشند. چنانچه این افراد نیاز به تزریق انسولین داشته باشند، مقدار انسولین تزریقی را باید بر حسب میزان قند خون خود محاسبه نمایند. توجه داشته باشید که حدس‌زدن میزان قند خون تنها از روی علائم فیزیکی، و تزریق انسولین متناسب با آن، می‌تواند بسیار خطرناک باشد.

روش صحیح تزریق انسولین

در ویدئوی زیر نحوه‌ی صحیح تزریق انسولین به خود، آموزش داده شده است. نکته‌ای که باید مورد توجه قرار گیرد آن است که پس از تزریق انسولین، سرنگ و سوزن آن را نباید در سطل‌های زباله‌ی معمولی دفع کرد زیرا با این کار دیگران را در معرض خطر جراحت قرار داده و امکان انتقال بیماری‌های عفونی مانند HIV و هپاتیت نیز وجود دارد.

ظروف مخصوصی به نام سیفتی باکس وجود دارد که مخصوص دفع سوزن و دیگر ابزار تیز و برنده طراحی شده‌اند. این ظروف دارای بدنه‌ای مستحکم بوده که سوزن نمی‌تواند از آن عبور کند و همچنین درب آن پس از پُر شدن، به صورت دائمی بسته می‌شود و امکان بیرون ریختن سوزن‌ها از آن وجود ندارد.

سیفتی باکس‌ها در اندازه و شکل‌های مختلفی ساخته می‌شود که نوع جیبی آن مخصوص افراد دیابتی طراحی شده است.

به منظور اطلاع از سیفتی باکس‌های جیبی مخصوص افراد دیابتی، بر روی تصویر زیر کلیک فرمایید:

نکات مربوط به اندازه‌گیری میزان قند خون با استفاده از دستگاه‌های قند خون خانگی

اندازه‌گیری و بررسی منظم میزان قند خون، زمان‌بندی مناسب برای خوردن غذا، تعیین میزان فعالیت بدنی و همچنین مشخص‌کردن زمان مصرف داروها، به‌منظور مدیریت بهتر دیابت از اهمیت زیادی برخوردار است.

دستگاه قند خون خانگی یک ابزار پزشکی است که با استفاده از آن می‌توانید به راحتی میزان قند خون خود را اندازه‌گیری کنید. نحوه‌ی کارکرد دستگاه قند خون معمولا به این صورت است که یک قطره کوچک از خون که توسط سوزن‌زدن به پوست ایجاد می‌شود را بر روی یک نوار آزمایش که یکبار مصرف است قرار می‌دهید و سپس با قرار دادن این نوار آزمایش در داخل دستگاه، میزان قند شما اندازه‌گیری می‌شود.

دستگاه‌های قند خون مختلفی در بازار وجود دارند اما تقریبا تمام آن‌ها از مکانیزم و اجزای مشابهی تشکیل شده‌اند. معمولا همه‌ی آن‌ها دارای نوار تست قند و سوزنی جهت ایجاد سوراخ کوچکی در پوست برای گرفتن چند قطره خون هستند.

به هنگام استفاده از دستگاه‌های قند خون، موارد زیر را رعایت کرده و به آن‌ها دقت نمایید:

• دقت کنید که هنگام دست‌زدن به نوار تست قند و یا دستگاه قند خون، دست‌هایتان تمیز و خشک باشد.
• هیچ وقت از یک نوار تست قند، 2 بار استفاده نکنید. همچنین آن‌ها را در جعبه‌ی خود نگه دارید تا رطوبت محیط را به خود جذب نکنند و باعث تغییر نتایج نشوند.
• پس از استفاده، دقت کنید که درب جعبه‌ی نوارهای تست قند را ببندید.
• همیشه تاریخ انقضای نوارهای تست قند خون را چک کنید.
• دستگاه قند خون و همچنین نوارهای تست را در جایی خشک و خنک نگه‌داری کنید.
• هر از گاهی دستگاه قند خون و نوارهای آن را به پزشک خود نشان دهید تا میزان دقت و بهینه‌بودن آن را بسنجند.

دستگاه‌های قند خون برای سنجش میزان گلوکز، نیاز به چند قطره خون دارند. بدین منظور سوزن کوچکی در دستگاه تعبیه شده است که پوست را سوراخ می‌کند. ممکن است بعضی از افراد از این کار بترسند اما این کار درد زیادی نداشته و به آرامی صورت می‌گیرد.

به هنگام سوزن زدن به پوست، موارد زیر را در خاطر داشته باشید:

• محلی را که می‌خواهید از آن خون بگیرید را با آب گرم و صابون بشویید و خشک نمایید. با این کار از ورود کثیفی موجود بر روی دست به داخل دستگاه قند خون، جلوگیری می‌شود.
• به‌منظور درد کمتر و آرامش بیشتر، سوزنی نازک و کوچک را انتخاب نمایید.
• بعضی از سوزن‌ها قابلیت کنترل عمق ورود به پوست را دارند. حتما سوزن را طوری تنظیم کنید تا سوراخ عمیقی ایجاد نکند.
• برخی از دستگاه‌های قند خون، تنها به یک قطره به اندازه‌ی اشک چشم نیاز دارند تا بتوانند میزان قند خون را اندازه‌گیری کنند.
• خون گرفتن از انگشت وسط، انگشت حلقه و یا انگشت کوچک، ممکن است درد کمتری داشته باشد.
• بعضی از دستگاه‌های قند خون، توانایی گرفتن خون از ران پا و یا بازوها را دارند. اما گرفتن نمونه خون از نوک انگشتان و یا سطح خاجی کف دست، نتایج دقیق‌تری را به‌دست می‌دهد.
• به‌منظور ایمنی و جلوگیری از خطرات بالقوه، سوزن قند خون را پس از استفاده، در داخل سیفتی‌باکس‌های جیبی بیندازید.

گرچه سنجش میزان قند خون، کاری دائمی و همیشگی است، اما با یک برنامه‌ریزی صحیح، می‌توان این فرآیند را آسان و منسجم کرد.

پرسش و پاسخ

پرسش: اگر پیش دیابت هیچ علائمی را از خود بروز ندهد، چطور میتوان متوجه شد که به پیش دیابت مبتلا شده‌ایم و باید مراقب باشیم؟

پاسخ: به‌طور کلی افرادی که مستعد ابتلا به دیابت هستند، باید به صورت مرتب توسط پزشک معاینه شوند. علل ابتلا به دیابت در این مقاله ذکر شده است و گروه‌های مختلف افراد بر حسب نیازشان، لازم است تا سطح قند خون خود را بررسی کنند.

خیلی از اوقات از تست هموگلوبین A1C استفاده می‌شود تا به شما بگوید در طول 3 ماه گذشته، تا چه حد توانسته‌اید قند خون خود را کنترل کنید. همچنین این تست به پزشک شما می‌گوید که چقدر احتمال دارد تا شما در آینده‌ی نزدیک به بیماری دیابت مبتلا شوید.

خلاصه مطلب:

• دیابت بیماری است که در آن بدن قادر به تولید انسولین کافی نیست و یا نمی‌تواند از آن به درستی استفاده نماید. در نتیجه میزان گلوکز در خون افزایش می‎یابد.
• افزایش گلوکز خون در طولانی مدت فرد را دچار مشکلات سلامتی کرده و باعث می‌شود تا عوارض مختلفی در او بروز پیدا نماید.
• دیابت انواع مختلفی دارد که از جمله‌ی انواع شایع آن میتوان به دیابت نوع 1، دیابت نوع 2، دیابت بارداری و پیش دیابت نام برد.
• در بیماری دیابت نوع 1 بدن قادر به تولید انسولین نیست. این دیابت با نام دیابت جوانان نیز شناخته می‌شود. افراد مبتلا به بیماری دیابت نوع 1 به منظور کنترل بیماری، نیاز است تا انسولین مصرف نمایند.
• در دیابت نوع 2 نحوه‌ی مصرف انسولین توسط بدن تحت تاثیر قرار می‌گیرد. برخلاف دیابت نوع 1، در دیابت نوع 2 بدن هنوز قادر به تولید انسولین است اما سلول‌ها به‌طور صحیح و موثری به آن واکنش نشان نمی‌دهند. دیابت نوع 2 شایع‌ترین نوع دیابت است.
• از جمله علائم ابتلا به بیماری دیابت میتوان به تکرر ادرار، خستگی و گرسنگی دائمی، تشنگی مفرط، خشکی دهان، کاهش وزن بی‌دلیل، تاری دید و سر درد اشاره کرد.
• افراد مبتلا به دیابت نوع 1 و همچنین برخی از افراد مبتلا به دیابت نوع 2، نیاز دارند تا به منظور جلوگیری از بالارفتن قند خون خود، انسولین مصرف نمایند. میزان انسولین مصرفی با مشورت پزشک و بعد از اندازه‌گیری سطح قند خون محاسبه می‌شود.
• افراد مبتلا به بیماری دیابت باید به صورت منظم میزان قند خون خود را با استفاده از دستگاه قند خون خانگی بررسی نمایند و از مقدار آن آگاه باشند. حدس‌زدن میزان قند خون تنها از روی علائم فیزیکی، و تزریق انسولین متناسب با آن، می‌تواند بسیار خطرناک باشد.
• چنانچه به صورت صحیح به درمان بیماری دیابت اقدام نشود، عوارض جانبی آن در بعضی از موارد می‌تواند بسیار شدید باشد. مانند از کارافتادن کلیه‌ها و سکته. بنابراین شخص مبتلا به دیابت باید بسیار محتاط و مراقب باشد.

روز جهانی کلیه: کلیه‌های سالم برای همه‌ی افراد

واژه‌نامه